انسان از هنگام قبض روح، مراحل گوناگونی همچون: سکرات مرگ، عالم برزخ، گذرگاه‌های روز قیامت و حسابرسی اعمال را در پیش دارد. شفاعت اولیای الهی برای انسان گنه‌کار، دارای مراحل و مراتبی است.
این شفاعت، بر اساس رابطه معنوی میان شخص با اولیای الهی است. هر اندازه این رابطه بیشتر و قوی‌تر باشد، تأثیر آن نیز بیشتر خواهد بود. بر این اساس گستره شمول شفاعت در حق گنه‌کاران متفاوت است.(1) ممکن است هنگام مرگ، باعث نجات از سختی سکرات مرگ باشد و یا کسانی در برزخ مورد شفاعت قرار گیرند.(2) برخی نیز بعد از طی مراحل گوناگون پس از مرگ و چشیدن سختی‌ها و وحشت برزخ و موقف‌های قیامت، مورد مغفرت خداوند قرار گیرند و از دوزخی شدن نجات یابند. همچنین برخی دیگر پس از دخول در جهنم و چشیدن عذاب، قابلیت مغفرت و بخشش الهی را پیدا کنند و آن‌گاه با شفاعت از آتش دوزخ نجات یابند.(3)
امام صادق (ع) می‌فرماید: (ای شیعیان به اتکای شفاعت ما گناه نکنید. به خدا سوگند شفاعت ما به مرتکب زنا نمی‌رسد مگر پس از آنکه عذاب دردناک الهی و هول و ترس جنهم را بچشد).(4)
و نیز: (کسانی که [به واسطه گناهانشان] حد و کیفر الهی بر آنان لازم آمده، مسلمان فاسق‌اند و در جهنم همیشگی و ابدی نیستند بلکه روزی از جهنم [به شفاعت] خارج می‌شوند و شفاعت جایزه و پاداشی برای آنان است [به سبب ایمان و آن مقدار از عمل صالح که انجام داده‌اند])(5).
امام باقر (ع) می‌فرماید: (گروهی از مردم در آتش می‌سوزند و خوب که گداخته شدند، شفاعت به سراغشان می‌آید).(6)
در حقیقت گنه‌کارانی که ایمان به خدا و پیوند معنوی با اولیای الهی را حفظ کردهاند، در برزخ، یا گذرگاه‌های قیامت و یا در دوزخ، تا حدی به مجازات اعمال خود می‌رسند و همین کیفرها، مقدمه‌ای بر پالایش از عوارض گناه آنان شده و قابلیت مغفرت و بخشش الهی از طریق شفاعت را پیدا می‌کنند.
پی‌نوشت
(1) ر. ک: تجسم عمل و شفاعت، ص 115.
(2) بحارالانوار، ج 27، ص 158، ح 3.
(3) روایات اهل سنت: صحیح مسلم، ج 1، ص 117.
(4) کافی، ج 5، ص 476، ح 9 من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 31، ح 70.
(5) بحار الانوار، ج 8، ص 40، ح 22 و 23.
(6) میزان الحکمه، ج 1، ص 475، ح 2940.
