شفاعت اولیای الهی در روز قیامت برای گنهکاران، بدون حساب نیست؛ بلکه متوقف بر شرایطی است که در همین دنیا باید آن را به دست آورد. در آیات و روایات، برای هیچ فرد یا گروهی تضمین نشده است که حتماً مورد شفاعت قرار می‌گیرند؛ بلکه صفات و ویژگی‌های کلی کسانی که از این نعمت بهره‌مند و یا محروم‌اند، بیان شده است. بر اساس آیات و روایات، شرایط شمول شفاعت نسبت به بنده گنه‌کار، عبارت است از:
یک. رضایت خداوند:
1-1. رضایت از شفیع
شفیعان واسطه فیض خدا هستند. به همین جهت شرط اصلی و اساسی شفاعت، این است که مورد رضایت و پسند خداوند باشد. شفیعان کسانی‌اند که خداوند آنان را برای این کار پسندیده و به آنان اجازه شفاعت داده است. قرآن کریم می‌فرماید: (در آن روز، شفاعت کسی سودمند نیست، مگر آن کسی که خدای رحمان به او اجازه دهد). طه (20)، آیه 109.
1-2. رضایت از شفاعت شونده
شفاعت شوندگان باید مورد رضایت و پسند خداوند باشند؛ یعنی، شفاعت در حق کسانی مؤثر خواهد بود که در دنیا در مسیر اطاعت، بندگی و رضایت خداوند قرار داشتند. قرآن کریم می‌فرماید: (و [ شفیعان ]شفاعت نمی‌کنند، مگر برای کسی که مورد رضایت و پسند خداوند باشد). انبیاء (21)، آیه 28.
در حقیقت شفاعت تجلّی اراده و خواست خداوند، مبنی بر بخشش و آمرزش بندگانی است که در دنیا عقیده و عملشان مورد رضایت خداوند بوده است؛ هرچند دچار خطا و لغزش نیز شده‌اند. شفاعت، پاداشی در حق آنان است.
دو. حفظ اصل ایمان
کسانی مورد شفاعت قرار می‌گیرند که به سبب گناهان، اصل ایمانشان به خطر نیفتاده باشد. به همین جهت، در منابع دینی آمده است: کافر، مشرک و منافق در روز قیامت مورد شفاعت قرار نمی‌گیرند.
رسول اکرم(ص) فرموده است: (شفاعت برای تردیدکنندگان، مشرکان و کافران نیست؛ بلکه برای مؤمنان یکتاپرست است). میزان الحکمه، ج 4، ص 1472، ح 9482.
سه. عمل به دستورات دینی
گنه‌کارانی مورد شفاعت قرار می‌گیرند که مطیع دستورات خدا و پیامبر(ص) و اولیای دین باشند؛ یعنی، درست بر خلاف آنچه که برخی گمان می‌کنند که وعده به شفاعت، موجب تشویق افراد به ارتکاب گناه و سرباز زدن از مسؤولیت میشود! در منابع دینی شرط شفاعت، عمل به دستورات دین و اطاعت از خدا و رسول و امامان معصوم(ع) ذکر شده است. کسی که روش عملی او اطاعت از خدا و عمل به وظایف و مسؤولیت‌های دینی بوده؛ لکن گاهی هم دچار لغزش و خطا شده است، شایستگی دریافت رحمت الهی را در آخرت خواهد داشت.
امام صادق(ع) می‌فرماید: (هرکس دوست دارد شفاعت در مورد او سودمند واقع شود، باید در صدد جلب رضایت خداوند برآید. بدانید هیچ کس رضایت خداوند را جلب نخواهد کرد؛ مگر با اطاعت از خدا و پیامبر و اولیای الهی از آل محمد(ص)). بحار الانوار، ج 75، ص 220. این روایت ضمن بیان شرط اساسی شفاعت (رضایت خداوند)، راه جلب خشنودی او را عمل به دستورات دین دانسته است.
از دیدگاه قرآن کریم، علت اینکه شفاعت به حال برخی از اهل دوزخ سودی نمی‌بخشد، عدم پایبندی آنان به احکام و وظایف دینی است: (از اهل دوزخ سؤال می‌کنند: چه چیزی شما را جهنمی کرد؟ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم و بینوا را اطعام نمی‌کردیم، و با اهل باطل، همراه و هم‌صدا بودیم، و روز پاداش را دروغ می‌انگاشتیم، تا اینکه مرگ ما فرا رسید. پس شفاعت شافعان به حال آنان سودی نمی‌بخشد). مدثر (74)، آیات 48 - 42.
اهمیت عمل به احکام و وظایف دینی، به حدی است که در مواردی، حتی سبک شمردن و اهمیت ندادن به آن، موجب محرومیت از شفاعت میشود. رسول اکرم(ص) فرموده است: (شفاعت من به کسی که نمازش را سبک بشمارد، نمی‌رسد). میزان الحکمه، ج 4، ص 1472، ح 9485.
چهار. رابطه معنوی شفاعت شونده و شفیعان
کسانی مورد شفاعت قرار می‌گیرند که در دنیا ارتباط روحی و معنوی خاصی بین آنان و شافعان برقرار شده باشد. کسانی که نسبت به اولیای الهی محبت و مودّت دارند و در دنیا تحت جذبه هدایت‌گری آنان قرار گرفته و هم‌فکر، هم عقیده و همراه ایشان بوده‌اند. به درجه‌ای از وحدت و سنخیت روحی با آنان رسیده‌اند، در آخرت نیز مورد شفاعت آنان قرار می‌گیرند.
در حقیقت، یکی از حکمت‌هایی که سبب شده خداوند اولیای الهی را در روز رستاخیز، واسطه وشفیع در فیض مغفرت و بخشش خود، به این افراد قرار دهد، همین رابطه معنوی و سنخیتی است که در دنیا میان آنان برقرار بوده است. در روایات گوناگونی بر محبت و دوستی پیامبر اکرم و امامان معصوم تأکید شده است بحارالانوار، ج 27، ص 158، ح 3؛ کنز العمال، ج 14، ص 399، ح 39057.؛ زیرا این محبت موجب تقویت رابطه معنوی و سنخیت روحی با آنان میشود. وحدت و سنخیت دو روح، به یگانگی عقاید، اوصاف، روش‌ها و عمل‌ها است. محبت حقیقی، محب را شیفته محبوب کرده و موجب همگونگی در عقاید، اخلاق و سلیقه‌ها میشود. محبت و مودّت حقیقی نسبت به پیامبر اکرم و امامان(ع)، از ارتکاب گناه می‌کاهد و مانع از دلبستگی‌ها و وابستگی‌های کاذب میشود.
بر این اساس (محبت اولیای الهی)، یکی از شرایط شفاعت آنان است تا در پرتو آن محبت، از مغفرت، رحمت و لطف الهی بهره‌مند گردد. ر.ک: محمد شجاعی، تجسم عمل و شفاعت، ص 106. در منابع دینی آمده است:
- (عالم برای کسانی که با هدایت او ره یافته‌اند، شفاعت می‌کند). میزان الحکمه، ج 4، ص 1475، ح 9506.
- (امامان معصوم(ع) برای شیعیان و پیروان خود شفاعت می‌کنند). همان، ح 9504 و 9505؛ بحارالانوار، ج 8، ص 43، ح 34، 42، 43 و ص 36 و 37.
- (کسانی که حلقه ارتباط و اتصال به اولیای الهی را گسسته و ولایت امامان را نپذیرفته‌اند، مورد شفاعت آنان قرار نمی‌گیرند). بحار الانوار، ج 8، ص 736، ح 9.
به همین جهت در روایات آمده است: کسی که ذریه و فرزندان رسول اکرم را آزار دهد، مورد شفاعت آن حضرت نخواهد بود: (به خدا سوگند! برای کسانی که فرزندان و ذریه‌ام را آزار کرده باشند، شفاعت نمی‌کنم) امالی صدوق، ص 370؛ بحارالانوار، ج 93، ص 218، ح 4..
محرومان از شفاعت:
کافران، دشمنان خاندان رسالت، آزاردهندگان فرزندان و ذریه رسول اکرم و کسانی که رشته محبت و پیوند روحی با شفاعت کنندگان را در دنیا گسسته‌اند، مورد شفاعت آنان قرار نمی‌گیرند. منکران شفاعت و سبک شمارندگان نماز نیز از دیگر محرومان از شفاعت‌اند. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: (شفاعت من در روز قیامت حق است، پس کسی که به آن ایمان نداشته باشد، مورد شفاعتم نخواهد بود) میزان الحکمه، ج 4، ص 1472، ح 9487؛ کنز العمال، ج 14، ص 399، ح 39059. و (شفاعت من برای گنهکاران است، مگر شرک و گناه ظلم). میزان الحکمه، ج 4، ص 1472، ح 9484.
امام صادق(ع) می‌فرماید: (کسی که نماز را سبک بشمارد، شفاعت ما هرگز شامل حالش نمی‌شود). همان، ح 9486.
www.eporsesh.com
