شکی نیست هر آغازی را انجام و هر شروعی را پایانی است جز ذات بی پایان خداوندی که هم آغاز است و هم انجام. زمان نیز مانند تمام مخلوقات الاهی از این قاعده مستثنا نیست. روزگاری بر دنیا سپری شده که دیباچه زندگی دنیایی به شمار می آید و زمانی نیز خواهد گذشت که پایان این کتاب خواهد بود. برگه های پایانی کتاب زندگی انسان در زمین (آخرالزمان) خوانده می شود.
(آخرالزمان) اصطلاحی است که در فرهنگ اغلب ادیان بزرگ دنیا به چشم می خورد و به ویژه در ادیان ابراهیمی از برجستگی و اهمیت خاص برخوردار است. این اصطلاح معمولاً به روزگار پایانی دنیا و رویدادهایی که ممکن است در این بخش از زندگی دنیوی به وقوع پیوندد گفته می شود و ادیان بزرگ درباره آن پیشگویی هایی کرده اند؛ برای مثال در (انجیل) چنین آمده ست:(... و این را بدان که اوقاتِ صعب در زمان آخر خواهد رسید* زیرا که خواهند بود مردمِ خود دوست و زر پرست و مغرور و متکبر و کفر گو و نافرمان والدین و حق ناشناس و بی دین* و بی الفت و بی وفا و خبث کننده و بی پرهیز و بی حلم و با خوبان بی اعتنا* و خائن و کم حوصله و عبوس کننده و عیش را بر خدا ترجیح می دهند.)1
قرآن مجید نیز در آیات فراوان به دوران آخرالزمان اشاره کرده است. در معارف ارزشمند اسلامی این اصطلاح در دو معنای کلی به کار رفته است:
1. مدت زمانی طولانی که با ولادت پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله آغاز و با شروع رستاخیز بزرگ پایان می یابد. از این رو آن پیامبر الاهی را پیامبر آخرالزمان نیز نامیده اند.
2. مدت زمانی که با ولادت واپسین جانشین پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله، حضرت مهدی علیه السلام آغاز می شود، زمان غیبت و ظهور را در برگرفته، با شروع قیامت به انجام می رسد. روایات اهل بیت علیهم السلام نشان می دهد:
الف) با سپری شدن این دوران بساط زندگی دنیوی برچیده می شود و مرحله ای جدید در نظام آفرینش آغاز می گردد.
ب) آخرالزمان خود به دو مرحله کاملاً متفاوت تقسیم می شود:
دوران نخست که انسان به مراحل پایانی انحطاط اخلاقی رسیده، فساد اخلاقی و ستم همه جوامع بشری را فرا می گیرد و واپسین امیدهای بشری به ناامیدی می گراید؛ و دوران دوم که عصر تحقق وعده های الاهی به پیامبران و اولیای خدا است و با قیام مصلح جهانی آغاز می شود. کلیات عقاید مربوط به آخرالزمان تقریباً از سوی همه فرقه های بزرگ اسلام پذیرفته شده است؛ ولی در خصوص وابستگی این تحولات به ظهور مهدی موعود و نیز هویت مهدی موعود اختلاف نظر وجود دارد. شیعیان دوازده امامی حضرت مهدی علیه السلام و حکومت جهانی او را حسن ختام حیات بشر در کره زمین و او را همان موعود امت‌ها می دانند. در نظر آنان، با ظهور حضرت مهدی علیه السلام برخی از ائمه و نیکان و صالحان و نیز بدان و تبهکاران تحت عنوان (رجعت) به دنیا باز می گردند و زندگی دنیایی پایان می یابد. با گلگشتی در کلمات نورانی معصومان علیهم السلام می توان واژه هایی را که بیانگر پیوند مهدویت و آخرالزمان است، یافت. این واژه ها عبارت است از:
1. آخرالزمان (پایان زمان):
امام صادق علیه السلام، پیشوای ششم راستگویان، فرمودند: (رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلام فرمودند: آیا تو را بشارت ندهم؟ آیا تو را خبر ندهم؟ عرض کرد: بله، یا رسول الله. آن حضرت فرمودند: هم اینک جبرئیل نزد من بود و مرا خبر داد قائمی که در آخرالزمان ظهور می کند و زمین را پر از عدل و داد می سازد - همان گونه که از ظلم و جور آکنده شده - از نسل تو و از فرزندان حسین علیه السلام است.)2
2. (لا تذهب الدنیا) (دنیا به پایان نرسد):
این تعبیر بیانگر حتمی بودن تحقق حوادثی است که پس از آن ذکر می شود. عبدالله بن مسعود می گوید: رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله فرمودند: (دنیا به پایان نرسد مگر این که امت مرا مردی رهبری کند که از اهل بیت من است و به او مهدی گفته می شود.) و روشن است دنیا به پایان نمی رسد مگر این که بخش پایانی اش (آخرالزمان) را پشت سرگذارد.
3. (لا تقوم الساعة) (قیامت برپا نمی‌شود):
پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله فرمودند: (قیامت برپا نمی شود تا این که قیام کننده ای به حق از خاندان ما قیام کند؛ و این هنگامی است که خداوند به او اجازه فرماید؛ و هر کس از او پیروی کند، نجات یابد و هر کس از او سرپیچد، هلاک خواهد شد... .)4
4. (لا تنقضی الایام) (روزها منقضی نگردد):
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: (روزها منقضی نگردد تا این که مردی از اهل بیت من بر زمین حکومت کند که همنام من است.)5
5. (لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد) (اگر از دنیا بیش از یک روز باقی نماند):
امیرمؤمنان علیه السلام برفراز منبر در شهر کوفه چنین فرمودند: (اگر از دنیا بیش از یک روز باقی نماند، خداوند آن روز را چنان طولانی خواهد کرد که مردی از خاندانم برانگیخته شود.)6
6. (عند انقطاع من الزمان) (در بخش پایانی زمان):
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: هنگام پایان زمان و آشکار شدن فتنه ها، مردی هست که به او مهدی گفته می شود و بخشش بسیار دارد.)7
نشانه های آخرالزمان:
این محدوده زمانی نشانه هایی دارد که اصطلاحاً (علائم آخرالزمان) خوانده می شود. علاوه بر اصطلاح رایج (علائم آخرالزمان) در فرهنگ مسلمانان اصطلاح مشابه دیگری به نام (اشراط الساعه) وجود دارد. این اصطلاح که بیشتر نزد اهل سنت رایج است، به نشانه های وقوع قیامت اختصاص دارد؛ ولی روایاتی که ذیل این عنوان ذکر شده نشان می دهد بسیاری از نشانه های آن چون نشانه های آخرالزمان است و می توان بسیاری از نشانه های آخرالزمان را نشانه های قیامت دانست. همان گونه که اشاره شد آخرالزمان به دو بخش متفاوت تقسیم می شود. بر اساس روایات، بخش اول بسیار دشوار خواهد بود. بخشی از مشخصه های این عصر عبارت است از:
1. دین گریزی:
پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله ویژگی های انسان های این دوران را این گونه برشمرده است:
(زمانی بر مردم خواهد آمد که درهم های آنها دینشان خواهد بود و همت شان شکم شان و قبله هاشان زنانشان. برای طلا و نقره رکوع و سجود به جای می آورند. آنها همواره در حیرت و مستی خواهند بود؛ نه بر مذهب مسلمانی اند و نه بر مسلک نصرانی.)8
2. دنیا پرستی:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: (زمانی بر امت من می آید که در آن زمان درون های مردم پلید می شود ولی ظواهرشان به طمع مال دنیا آراسته می گردد؛ به آنچه در پیشگاه خداوند است دل نمی بندند؛ کارشان ریا و تظاهر است؛ خوف از خدا به دلشان راه نیابد و خداوند آنها را به عذابی فراگیر دچار سازد. آنها چون غریق خداوند را می خوانند؛ ولی خداوند دعایشان را مستجاب نمی کند.)9
3. آزمایش‌های بزرگ:
یکی دیگر از ویژگی های دوران آخرالزمان امتحاناتی است که انسانها در این دوران پشت سر می گذارند. با این آزمون‌ها، مردم به دو گروه تقسیم می شوند: موفق ها و ناموفق ها. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله، وقتی از چهره های موفق این دوران یاد می کنند، با شگفتی به حضرت علی علیه السلام چنین می فرمایند:
(ای علی، بدان شگفت آورترین مردم درایمان و بزرگترین آنان در یقین مردمی هستند که درآخرالزمان که پیامبر خود را ندیدند و از امام خود محجوبند، به نوشته که خطی سیاه بر صفحه ای سپید است، ایمان می آورند.)10
امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز درباره نجات یافتگان این دوران می فرمایند:
(و آن زمانی است که از فتنه ها نجات نمی یابد مگر مؤمنانی که بی نام و نشانند. اگر در حضور باشند، شناخته نشوند؛ و اگر غایب گردند، کسی سراغ آنها را نمی گیرد. آنها برای سیرکنندگان در شب ظلمانی جامعه ها چراغ‌های هدایت و نشانه های روشنند. نه مفسده جو هستند و نه فتنه انگیز. نه در پی اشاعه و نه مردمی سفیه و لغو گو! اینانند که خداوند درهای رحمتش را به سوی‌شان باز می کند و سختی ها و مشکلاتی را از آنها برطرف می سازد.)11
پی نوشتها:
1. کتاب مقدس، ترجمه فاضل خان همدانی، نامه دوم پولس حواری به تیموثیوس، باب سوم.
2. غیبت نعمانی، ابن ابی زینب، ص357.
3.کتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص182، ح141.
4. عیون اخبار الرضا علیه السلام، شیخ صدوق، ج2، ص 59.
5. بشارة المصطفی لشیعه المرتضی، طبری آملی، ص258.
6. کتاب الغیبة، ص46.
7. کشف الغمة، اربلی، ج3، ص260.
8. مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج11، ص379.
9. کافی، شیخ کلینی، ج8، ص306.
10. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج4، ص366.
11. نهج البلاغه، خطبه 103.
Porseman.org
