در روایات، چه اوصاف و خصایل ظاهری برای امام زمان (عج) بیان شده است؟

شرح پرسش:
در روایات و منابع اسلامی، چه اوصاف و خصایل ظاهری برای امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف بیان شده و علت بیان این ویژگی‌ها چیست؟

پاسخ:
برای بیان اهمیت بیان صفات ظاهری امام عصر(عج) می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. راهی روشن برای عموم مردم است تا امام زمان خود را بشناسند.
2. دلیلی واضح برای رسوا کردن مدعیات دروغین مهدویت است.
3. برهانی آشکار بر اثبات مهدویت شخصی (و رد مهدویت عمومی) است.
4. مدرکی محکم بر اثبات مهدویت عینی و رد مهدویت معنوی (مهدی ساخته‌‌ی ذهنی در اثر فشارهای جامعه) است.(1)
5. روشی موثر برای محسوس کردن وجود امام زمان(عج) و ایجاد تعلق خاطر و عشق و محبت سرشار به آن حضرت است؛ چنان که امام حسن(ع) به ابی هاله فرمود: (دوست دارم برای من، پیامبر را مقداری توصیف کنی تا شاید تعلق خاطی بیابم).
اوصاف و ویژگی‌‌های ظاهری و جسمانی امام زمان(عج) در روایات به شرح زیر بیان شده است:

1. چهره و سیمای مبارک
حضرت مهدی(عج) دارای صورتی زیبا و درخشنده است؛
الف. (المهدی من ولدی وجهُهُ کالقمر الدُّرّی(2)؛ پیامبر فرمود: مهدی از فرزندان من است، صورتش همچون ماه تابان است...).
ب. (... علی خَدّه الایمن خالٌ(3)؛ ...بر گونه‌‌ی راستش خالی هست).
ج. (حَسَنُ الوجه... و نور وجههِ یَعلو سواد لحیته(4)؛ مهدی صورتی نیکودارد...درخشندگی چهره‌‌اش بر سیاهی محاسنش غلبه می‌‌کند).
د. (وجهُهُ کالدینار و اَسنانه کالمنشار...(5)؛ چهره‌‌اش مانند دینار گرد و گلگون و دندان‌‌هایش مانند شانه، ظریف و منظم است).
ه. (المهدی طاووس اهل الجنه علیه جلابیبُ النور(6)؛ مهدی، طاووس بهشت است که هاله‌‌ای از نور، او را احاطه کرده است).
و. (شابّ صبیحُ الوجه...(7)؛ جوانی گشاده روی است).
ز. (شابّ حسن الوجه(8)؛ جوانی زیباروی است).
ح. (وجهُه کالکوکبٌ دریٌ(9)؛ چهره‌‌اش مانند ستاره‌‌ی درخشان است).
ط. (مسنون الخدّین(10)؛ مهدی دارای گونه‌‌های کم گوشت است).
ی. (سهل الخدّین علی خدّه الایمن خالٌ کانه فتات مسک علی رضراضه عنبر(11)؛ گونه‌‌هایی نرم با خالی در گونه‌‌ی راست دارد که مانند دانه‌‌ی مشک بر روی عنبر است).

2. پیشانی و ابرو و چشم
حضرت مهدی(عج)، دارای پیشانی گشاده، صاف و روشن است. ابروی آن حضرت نیز باریک، کشیده و نزدیک به هم – اما ناپیوسته – است. چشم‌‌هایش سیاه و درشت و فرورفته و پلک‌‌های او درخشنده است.
الف. (المهدی منّی، اجلی الجبهُه اَقنی الانف...(12)؛ مهدی از من است، پیشانی باز و نورانی و بینی کشیده و باریک دارد).
ب. (اَکحَلُ العَینین...کثُّ اللحیه...(13)؛ دیدگان مبارکش سرمه کشیده...محاسن مبارکش پرمو است...).
ج. (اَزَجُّ، اَبلَجُ، اَدعَج، اَعیُنُ، اَشَمُّ الانف اَقنی اَجَلی(14)؛ ابروهای کشیده، صورتی نیکو، دیدگان مشکی، بینی باریک و نیکو خمیده، و پیشانی باز و درخشان دارد).
د. (مُشرِفُ الحاجبین، غائرُ العینین(15)؛ او بلند ابرو است و چشمانی فرورفته دارد).

3. قامت و رنگ بدن و صورت
امام علی فرموده‌‌اند: (یخرجُ رَجُلٌ مِن وُلدی فی آخِرِ الزمان ابیضُ اللون مُشرَبٌ بالحُمره مُبدَحُ البَطِن عَریضٌ، مُشاشِ المنکبین، بِظَهرِه شامَّتانِ: شامُّه علی لَونِ جِلده و شامَّه علی شبهِ شامّه النبی(16)؛ مردی از فرزندان من در آخرالزمان ظهور می‌‌کند که صورتی نقره فام و چهره‌‌ای گلگون دارد. شکمش پهن، ران‌‌هایش پرگوشت و شانه‌‌هایش عریض است. در پشت او دو علامت هست که یکی به رنگ پوست و دیگری شبیه مهر نبوت است).

4. سر و مو
امام علی(ع) فرموده‌‌اند: (حَسَنُ الوجه، حسنُ الشعیر یَسیلُ شعرُه علی مِنکَبَیه...(17)؛ چهره‌‌ای زیبا و موهایی جاذب دارد که بر شانه‌‌هایش فرو ریخته است).
(بشعر قطط(18)؛ مویش کمی مجعد است).

5. در سیمای جوانان
امام رضا(ع) فرموده است: (علامَتهُ اَن یکون شیخ السنّ شاب المنتظر حتی اَنَّ الناظِرَ لَیَحسبه ابن اربعین سنه اَو دونَها و اِنّ مِن علاماتِهِ اَن لا یَهرِمَ بمرون الایام و اللیالی حتی یاتی اَجَلُه(19)؛ نشانه‌‌ی مهدی آن است که در سن پیری است؛ ولی جوان به نظر می‌‌آید. هرکسی او را ببیند، گمان می‌‌کند که چهل سال یا کمتر دارد. یکی دیگر از نشانه‌‌های او این است که با گذشت زمان، تا هنگام رسیدن اجل، اثر پیری در او مشاهده نمی‌‌شود).

6. اوصاف اخلاقی و درونی
1.امام حسین(ع) می‌‌فرماید: (تَعرفون المهدی بالسّکینهِ و الوقارِ و بمَعرفهِ الحَلالِ و الحرامِ و بِحاجَهِ الناسِ الیه و لایحتاجُ الی احد(20)؛ مهدی را با سکینه و وقار، شناخت حلال و حرام، نیاز همگان به او و بی نیازی او از همه خواهید شناخت).
2.در روایت دیگری آمده است: (یکونُ اَولی الناسِ من اَنفُسِهم و اَشفَقَ علیهم من آیاتِهِم و اُمهاتهم و یکونَ اَشدَّ الناس تَواضعاً للهِ عزوجلّ و یکونُ اخَذَ الناسِ بِما یَامُرُ به و اَکفَّ الناس عمّا یَنهی عنه(21)؛ او برای مردم از خودشان اولی‌‌تر، از پدر و مادرشان مهربان‌‌تر و در برابر خدا، از همه متواضع‌‌تر است. آنچه به مردم فرمان می‌‌دهد، خود بیش از دیگران به آن عمل می‌‌کند و آنچه مردم را از آن نهی می‌‌کند، خود بیش از همگان از آن پرهیز می‌‌کند.
3.(دلالته فی خصلتین: فی العلم و استجابهِ الدَّعوهِ و کلِّ ما اخبَرَ بهِ من الحوادثِ التی تَحدُثُ قبلَ کونِها فذلک بعَهد معهود الیه من رسول الله(ص) توارَثَه عن آبائه عنه(22)؛ مهدی، دو نشانه‌‌‌‌ی بارز دارد که با آنها شناخته می‌‌شود: دانش بیکران و استجابت دعا. آنچه از رویدادها پیش از وقوع آنها سخن بگوید، به صورت پنهانی است که توسط پدران خود، از رسول خدا، به ارث برده است).
4.امام رضا(ع) فرموده است: (...یکونُ اَعلَمُ الناس و اَحکَمُ الناس و اَتقی الناس و اَسخَی الناس و اَعبَدُ الناس... و یکونُ مُحدِّثاً(23)؛ ...او داناترین مردم و حکیم‌‌ترین، پرهیزکارترین، بردبارترین، سخی‌‌ترین و عابدترین آنان است و فرشتگان با او سخن می‌‌گویند).

پی‌نوشت‌ها:
1. فصلنامه انتظار، ش 5، ص 152
2. ینابیع الموده، ص 188 ؛ کشف الغمه، ج 2، ص 481
3. بحارالانوار، ج 51، ص 80 ؛ منتخب الاثر، ص 166
4. منتخب الاثر، ص 186
5. الغیبة النعمانی، ص 274
6. کشف الغمه، ج 2، ص 481
7. بحارالانوار، ج 52، ص 177
8. الغیبة طوسی، ص 269 ؛ الارشاد، ج 2، ص 382
9. دلائل الامامه، ص 233
10. کمال الدین، ج 2، ص 446
11. کتاب الغیبة، ص 266
12. کشف الغمه، ج 2، ص 481
13. منتخب الاثر، ص 166 ؛ کشف الغمه، ج 3، ص 260
14. الملاحم و الفتن، ص 58 ؛ نور الابصار، ص 170
15. الزام الناصب، ص 138
16. منتخب الاثر، ص 250 ؛ بحارالانوار، ج 51، ص 35
17. کتاب الغیبة، ص 281 ؛ بحارالانوار، ج 51، ص 36
18. کمال الدین، ج 2، ص 475
19. کمال الدین، ج 2، ص 652
20. الغیبة النعمانی، ص 127 ؛ منتخب الاثر، ص 309
21. الزام الناصب، ص 10
22. عیون الاخبار، ج 1، ص 170
23. من‌ لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 418
منبع: پورتال جامع مهدویت