چرا ظهور آقا امام زمان (عج) مشخص نیست؟

در پاسخ گویی به این سؤال همانند بسیاری از سؤالات دیگر که از فکر بشر پنهان است، تنها می توان از کلام کسانی بهره جست که با نگاه نافذ خود آن سوی پرده غیب را نیز می بینند.
دربارة مشخص نبودن وقت ظهور حضرت ولی عصر (عج) می توان گفت همان طور که پنهان زیستی آخرین ذخیره الهی به طور قطع از اسرار و رموزی است که طبق حکمت الهی تحقق یافته است و گفتار معصومین علیهم‌ السلام گویای این حقیقت است، مشخص نبودن وقت ظهور نیز، سرّی از اسرار الهی است و گفتار معصومین علیهم السلام صریح در این مطلب است و برای آن که جواب طولانی نشود برخی از روایات را در ذیل ذکر می کنیم:
در کتاب کمال الدین شیخ صدوق آمده است که دعبل خزاعی گفت چون قصیده ام را خدمت امام رضا علیه‌ السلام خواندم، امام رضا علیه‌ السلام فرمودند: و اما این که چه وقت ظهور می کنند؟ پدرم از پدرش و پدرانش حدیث نقل کرده که امام علی علیه‌ السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند یا رسول الله صلی الله علیه و آله حضرت قائم (عج) از ذریه شما چه وقت خروج خواهد کرد؟ آن حضرت فرمودند: مَثل خروج او مثل ساعت (قیامت) است، لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السموات و الارض؛ ظاهر نمی کند آنرا در وقتش مگر خدا، و سنگین است آن در آسمان ها و زمین(یعنی چیز پر اهمیتی خواهد بود.[1])
در کتاب المحجّه از مفضل بن عمر منقول است که گفت: از امام صادق علیه‌ السلام پرسیدم: آیا برای ظهور امید منتظر مهدی وقت معینّی هست که مردم آن را بدانند؟ فرمود: حاش لله که ما وقتی برای آن تعیین کنیم، عرضه داشتم: ای مولای من علّت چیست؟ فرمود: زیرا که آن است ساعت که خداوند تعالی می فرماید: (و یسئلونک عن الساعةِ اَیّانَ مرسیها قل انّما علمها عند ربّی لا یجلیها لو قتها الّا هو[2])؛ از تو می پرسند هنگام ساعت را که چه وقت خواهد بود، بگو البته علم آن نزد پروردگار من است کسی جز او آن ساعت را روشن و ظاهر نتوان کرد.[3]
در روایتی دیگر حضرت امام حسن مجتبی علیه‌ السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند قائم بیت ما کی ظهور می کند؟ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: بدان که مثل او قطعاً‌ همانند ساعت (قیامت) است که در آسمان ها و زمین (بسیار پر اهمیت) است و جز به طور ناگهانی نمی آیند.[4]
خلاصه سخن، در منابع اسلامی برای ظهور امام عصر (عج) وقتی تعیین نشده است و هیچ کس حتی پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام هم در این باره وقتی معین نفرموده اند و معین کننده وقت را دروغگو و کذّاب شمرده اند امام صادق علیه‌ السلام در این مورد می فرمایند: (دروغ می گویند کسانی که وقت معین می کنند ما (ائمه) در زمان گذشته و در آینده برای ظهور امام دوازدهم وقتی را تعیین نکرده و نخواهیم کرد.[5]
بنابراین حکمت معین نبودن وقت ظهور حضرت همانند معین نبودن ساعت وقوع قیامت است و این روشن نبودن زمان ظهور بنابر مصلحت هایی است که خداوند حکیم در نظر دارد. گفتنی است گرچه علل اصلی را خدا می داند ولی با استفاده از روایات می توان وجوهی را برای معین نبودن وقت ظهور حضرت حجّت (عج) ذکر کرد در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1. روایات می گویند وقت ظهور امام زمان (عج) از امور بدائیه است که امکان پیش و پس افتادنش هست مثلاً اگر اهل ایمان برای تعجیل فرج او جدیّت در دعا داشته باشند امر فرج او جلو می افتد. دلیل بر این حدیثی است از امام صادق علیه‌ السلام که فرمود: وقتی عذاب و سختی بر بنی اسرائیل طول کشید چهل روز به درگاه خداوند گریه و ناله کردند، پس خداوند به موسی و هارون وحی فرستاد که بنی اسرائیل را خلاص کنند، و از صد و هفتاد سال صرف نظر کرد، امام صادق علیه‌ السلام افزود: شما نیز همین طور اگر این کار را بکنید خداوند باب فرج را می گشاید ولی اگر چنین نباشید امر فرج تا آخرین حد خواهد رسید.[6]
و چون ظهور حضرت از اموری است که امکان پس و پیش افتادنش هست حضرت علی علیه‌ السلام در جواب محمد بن حنیفه که پرسیده است آیا برای دولت مهدی (عج) وقتی هست؟ می فرماید: خیر، زیرا که علم خداوند بر علم وقت گذاران غالب است، خداوند به موسی وعده سی شب میقات را داد، بعد ده شب افزوده شد، نه موسی آن ده شب را می دانست و نه بنی اسرائیل دانستند و چون وقت (سی شب) گذشت؛ بنی اسرائیل گفتند: موسی ما را فریب داد لذا گوساله پرستیدند.[7]
2. تردیدی نیست که نظام هستی نظام علت و معلول است و تا علت تحقق پیدا نکند معلول لباس وجود نمی پوشد و ظهور حضرت نیز خارج از قانون نظام عالم هستی نمی باشد. از سویی از جملة بستر سازی هایی که برای ظهور منجی بشریت لازم است آن است که نوع بشر باید به حد کمال و رشد برسد و عموم ملت خواستار آن انقلاب و ظهور او باشند و جهان هستی سیر طبیعی خود را پشت سر بگذارد و مردم تشنة عدالت او شوند و همة اینها بستگی به پیدایش علل و عوامل آنها دارد، از سویی انسان نیز موجودی مختار است و در به وجود آوردن علت ها اختیار دارد وای چه بسا حرکت سریع در به وجود آوردن عوامل داشته باشد یا حالت رکود داشته باشد پس از این زاویه هم نمی توان وقت را معین کرد.
3. در صورتی که وقت ظهور معین می شد دل ها سخت می شد و بیشتر مردم از ایمان به اسلام بر می گشتند. دلیل بر این روایتی است از امام کاظم علیه‌ السلام که آن حضرت فرمود: (ای علی (علی بن یقطین) تا کنون دویست سال است که شیعه با امیدها و آرزوها پرورش داده شده است، یقطین پدر علی از موالی بنی عباس بود. ایشان به پسرش گفت: چرا آنچه به ما گفته شد (خلافت بنی عباس) واقع شد ولی آنچه به شما گفته شد صورت نگرفت؟ علی به او پاسخ داد (آنچه به ما و شما گفته شد هر دو از یک جا بیرون آمده است جز اینکه زمان کار شما فرا رسید و همانطور که گفته شده بود انجام پذیرفت، ولی زمان کار ما فرا نرسیده است. بنابراین ما را به امید و آرزو سرگرم نموده اند، زیرا اگر به ما گفته می شد، این امر نخواهد شد، مگر پس از گذشت دویست سال یا سیصد سال حتماً دل ها سخت می شد و بیشتر مردم از ایمان به اسلام بر می گشتند ولی گفتند چه قدر سریع و نزدیک است برای آن که دل های مردم به ایمان نزدیک شود و فرج را نزدیک بنمایاند)[8]
4. (وقت ظهور حضرت را معین نکردند تا بدینوسیله راه هر گونه سوء استفاده بسته شود.[9]) و گرنه اگر می گفتند حضرت در فلان ساعت ظهور می کند ای چه بسا عدة زیادی خود را منجی معرفی می کردند و یا آن که بر فرضی که طبق مصالح الهی امر فرج حضرت چند صباحی تأخیر می افتاد، برای کینه توزان سوژه ای می شد که حتی دیگر معارف اسلامی را زیر سؤال ببرند، زیرا در این فرض می گفتند اگر ظهور چنین امامی واقعیت می داشت حتماً در تاریخ مقرر ظهور می کرد و حال که ظهور نکرد پس نمی توان به دیگر معارف اسلامی هم معتقد شد.
امام باقر علیه‌ السلام وقتی که قائم (عج) قیام کرد خدا دست لطفش را بر سر بندگان می نهد و بدین وسیله عقلها را جمع و اندیشة آنان را به حد کمال می رساند.
کافی جلد 1، ص 15.

----------------------------------------------
[1] . خلاصه ای از مطالب دین اسلام در احوالات امام زمان (عج)، سید محمد باقر نجفی یزدی، ص 262، مؤسسه انتشارات عصر ظهور چاپخانة توحید، چاپ ااول.
[2] . اعراف، آیه 187.
[3] . مکیال المکارم، ج اول، ص 205،‌و المحجّه، ص 204.
[4] . با کاروان مهدی (عج)، علی کیالها، ص 121،‌انتشارات اسلام، چاپ الهادی، تابستان 81، به نقل از منتخب الاثر ص 30.
[5] . خلاصه ای از مطالب دین اسلام در احوالات امام زمان، به نقل از الغیبه شیخ طوسی، مکیال المکارم، ج اول، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، چاپ نگین، نوبت چاپ اول، تابستان 81،‌ص 207، نقل از غیبت نعمانی، ص 289.
[6] . مکیال المکارم، ج اول، ترجمه مهدی حائری قزوینی، ناشر ایران نگین، ص 411،‌ نقل از بحارالانوار، ج 52، ص 131.
[7] . همان، ص 206، نقل از غیبت شیخ طوسی ص 262.
[8] . فصلنامة انتظار، شماره 7، سال سوم، بهار 82، نقل از کافی، ج 1، ص 369، ح6، نعمانی الغیبت، ص 198،‌ح14.
[9] . ابراهیم امینی، دادگستر جهان، انتشارات شفق، نوبت چاپ 25، 81، چاپ قدس، ص 218.
( اندیشه قم )