عقیده به مهدویت و باور به ظهور و قیام مهدی موعود، به عنوان نجات دهنده عالم بشریت و اصلاح‌گر موعود، باور و اعتقادی است که براساس کتاب و سنت پدید آمده و همه مسلمانان پیشین و پسین، بر آن اتفاق نظر دارند. این باور داشت، به عنوان اندیشه اصیل اسلامی، بر پایه استوارترین دلایل عقلی و نقلی بنا نهاده شده و هیچ یک از مسلمانان - به جز عده ای اندک - به انکار و یا تردید آن نپرداخته است. در این رابطه دیدگاه اهل سنت نقل می شود:
سویدی می گوید: (آنچه علما بر آن اتفاق نظر دارند، این است که مهدی آن کسی است که در آخرالزمان قیام می فرماید و زمین را از عدل و داد پر می کند و احادیث راجع به مهدی (عج) و ظهور او بسیار است).(ر. ک: لطف اللَّه صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت؛ ج 2، ص 312؛ به نقل از: سوائک الذهب، ص 78)
ابن هجر هیثمی گفته است: (اعتقاد به وجود مهدی منتظر، بنابراین احادیث صحیح امری لازم است. عیسی و دجّال در زمان او ظاهر می شوند و هر جا (المهدی) به طور مطلق آورده شود، مراد او است).(متقی هندی، البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، ص 169)
ابن خلدون - در عین انکار احادیث مهدی - می گوید: (مشهور بین همه مسلمانان، در همه عصرها این است که به یقین در آخرالزمان، فردی از خاندان نبوت ظهور می کند، دین را مدد می رساند و عدل را می گستراند. مسلمانان از او پیروی می کنند و به همه کشورهای اسلامی، حاکم می شود. او مهدی نام دارد).(عبدالرحمن بن محمد بن خلدون، مقدمه ابن خلدون، ص 367)
ابن ابی الحدید می نویسد: (میان همه فرقه های مسلمین اتفاق قطعی است که عمر دنیا و احکام و تکالیف پایان نمی پذیرد، مگر پس از ظهور مهدی).(ابو حامد بن هبة اللَّه بن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 535)
بر این اساس باور داشت مهدویت، امری ضروری و بایسته است و انکار آن به معنای نپذیرفتن روایات منقول از پیامبر اسلام است. در احادیث و روایات زیادی - به خصوص در احادیث اهل سنت - از حضرت مهدی با عناوین زیر یاد شده است: خلیفه در پایان امت من، امیر در پایان فتنه ها و انقطاع زمان، مالک و فرمانروای زمین، پادشاه و فرمانروای انسان‌‌ها، امام و پیشوای مردم، فرمان روای عرب، ولیّ و سرپرست امت، سلطان مشرق و مغرب و... .
روایات مختلفی درباره دولت مهدوی نقل شده است. در اینجا به پاره‌ای از آنها اشاره می شود:
1. (مهدی از ما اهل بیت است. خداوند امر او را در یک شب اصلاح می کند).((المهدی منّا اهل بیت، یصلحه اللَّه فی لیلة): ابی فضل عبد اللَّه بن محمد الادریسی، المهدی المنتظر.(بیروت: عالم الکتب، 1405)، ص 31)
2. (مردی از اهل بیت من ظهور می کند که نامش، نام من و اخلاقش شبیه خلق من است. زمین را از عدل و داد آکنده می سازد؛ همان گونه که از ظلم و ستم پر شده بود).((یخرج رجلٌ من اهل بیتی یواطئ اسمه اسمی وخلقه خلقی یملأها قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً). متقی هندی، البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، ص 92، ح 10)
3. (مهدی از خاندان من و از فرزندان فاطمه است...) و (ظهور می کند مهدی از فرزندان حسین...).((المهدی من عترتی من ولد فاطمه....). قندوزی حنفی، ینابیع المودة، ج 2، ص 519 و 521)((یخرج المهدی من ولد الحسین...). مقدّس شافعی، عقد الدرر، ص 222)
4. (از ما است کسی که عیسی بن مریم پشت سر او نماز می خواند).((منّا الّذی یصلی عیسی بن مریم خلفه) المقدس شافعی، عقد الدرر، ص 157؛ جلال الدین سیوطی، نزول عیسی بن مریم آخر الزمان، ص 85)
5. (هر کس مهدی را تکذیب کند، کفر ورزیده است).((من کذّب بالمهدی فقد کفر). ابی فضل ادریسی، المهدی المنتظر، ص 94)
6. (در میان امت من، کسی است که مال را به فراوانی می بخشد و آن را شمارش نمی کند) ((یکون فی امتی خلیفة یحثی المال حثواً ولایعده عداً). متقی هندی، البرهان، ص 81)
7. (مال را می بخشد و بر کارگزاران خود سخت‌‌گیری می کند و بر مسکینان مهربانی می ورزد).((... یبذل المال ویشتّد علی العمال ویرحم المساکین). متقی هندی، البرهان، ص 86؛ ابی فضل الادریسی،المهدی المنتظر، ص 83)
8. (خداوند زمین را به وسیله قائم زنده می کند، پس او در آنجا عدالت می ورزد. در نتیجه زمین با عدل زنده می شود، بعد از آن که با ظلم مرده بود) و (از خلافت او ساکنان زمین و آسمان خشنوداند.)((یحیها اللَّه بالقائم فیعدل فیها فیحی الارض بالعدل بعد موتها بالظلم) قندوزی حنفی، ینابیع المودّة، ج 2، ص 514)((...یرضی لخلافته ساکن السماء وساکن الارض). همان، ص 562)
9. (مهدی در میان امتم ظهور می کند. خداوند او را برای فریاد رسی مردمان برمی‌‌انگیزد. امت در زمان او متنعم و بهره‌‌مند می شوند و چهار پایان زیاد می گردند. زمین محصولات خود را بیرون می دهد).((یخرج المهدی فی امتی یبعثه اللَّه غیاثاً للناس، تنعم الامة وتعیش الماشیه وتخرج الارض نباتها). مقدس شافعی، عقد الدرر، ص 144)
10. (...منادی از آسمان ندا در می دهد: آگاه باشید! برگزیده خدا در میان مردمان، مهدی است. پس به [فرمان‌‌های او] گوش فرا دهید و از او اطاعت کنید).((...ینادی مناد من السماء: الا انّ صفوة اللَّه من خلقه فلان (یعنی المهدی) فاسمعوا له واطیعوا). همان، ص 156؛ ابن فضل ادریسی، المهدی المنتظر، ص 64)
بر این اساس باور داشت (مهدی موعود) در میان اهل سنّت رایج است؛ اما برخی از علمای اهل سنّت، در رابطه با مهدی موعود می گویند: ما به مهدی نوعی اعتقاد داریم. به عبارت دیگر، ما منکر مهدی موعود نیستیم. احادیثی که از طرف رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در باره او صادر شده، مورد قبول ما است؛ ولی می گوییم: او هنوز متولّد نشده و معلوم نیست چه کسی است. اما در آینده متولّد می شود و بعد از بزرگ شدن، قیام می کند و حکومت جهانی و واحد تشکیل می دهد. او از نسل فاطمه و از فرزندان حسین است. به عنوان مثال شبراوی شافعی در الاتحاف می گوید: (شیعه عقیده دارد مهدی موعود - که در احادیث صحیحه در رابطه با او وارد شده - همان پسر حسن عسکری خالص است و در آخرالزمان ظهور خواهد کرد؛ ولی صحیح آن است که او هنوز متولّد نشده و در آینده متولّد می شود و بزرگ خواهد شد. او از اشراف آل البیت الکریم است).(علی اکبر قرشی، اتفاق در مهدی موعود، ج 2، بی تا، ص 33؛ به نقل از: عبد للَّه بن محمد شبراوی شافعی، الاتحاف بحبّ الاشراف، ص 180)
ابن ابی الحدید نیز در شرح نهج البلاغه می نویسد: (اکثر محدثان عقیده دارند مهدی موعود از نسل فاطمه (سلام الله علیها) است و اصحاب ما (معتزله)، آن را انکار نمی کنند و در کتابهای خود، به ذکر او تصریح کرده اند و شیوخ ما به او اعتراف نموده اند. فقط فرق آن است که او به عقیده ما (اهل سنت) هنوز متولّد نشده و بعداً متولّد خواهد گردید).(ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 281)
آنچه روشن است این که باور به مهدی موعود در نزد اهل سنّت، از ژرفا و وضوح برخوردار نیست و به عنوان یک اعتقاد ضروری و دینی یقینی مطرح نمی باشد. از این رو دیدگاه آنان در مورد آینده سیاست (دولت)، مبهم و نارسا است. به هر حال می توان انگاره های زیر را از کتابهای اهل سنّت به دست آورد:
1. مهدی موعود، از عترت پیغمبر و از فرزندان فاطمه (سلام الله علیها) است.
2. مهدی موعود، از فرزندان حسین (علیه السلام) است.
3. او جهان را پر از عدل و داد می کند؛ پس از آن که از ظلم وجور پر شده باشد.
4. او خلیفه و رهبر و امام دوازدهم از ائمه اثنی عشر است که پیغمبر، امت را به امامت آنها بشارت داده و بر طبق روایات کثیر مسند احمد، صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابی داوود و کتابهای معتبر دیگر اهل سنت، امامت‌‌شان ثابت است.(ر. ک: لطف اللَّه صافی، امامت و مهدویت، ج 2، ص 313)
5. حضرت مهدی، بر تمام کشورها و شهرها مستولی می شود و لشکرهای کفر را شکست می دهد.
6. دین اسلام و توحید به وسیله آن حضرت، عالم‌گیر خواهد شد و در زمین کسی نماند، مگر این که به توحید خدا گواهی دهد.
7. در زمان مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) آن چنان مردم در نعمت و وسعت خواهند بود که نظیر آن در هیچ عصری نبوده است.
8. او هم نام و هم کنیه حضرت رسول است و مردم را به سنت و شریعت و ملّت پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برگردانده و کتاب و سنّت او را زنده می سازد.
9. عیسی بن مریم، فرود آید و در نماز به مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) اقتدا کند و... .
چکیده دیدگاه اهل سنّت درباره (مهدویت) را می توان در این کلام ابی الحسن آبری به دست آورد:
(به تحقیق [در این زمینه] روایات متواتر است و از رسول خدا به طور مستفیض رسیده که مهدی از اهل بیت او است. او هفت سال حاکم (جهان) می شود و زمین را از عدل آکنده می سازد. عیسی (علیه السلام) برای کمک به او در کشتن دجال خروج می کند. مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) امام و پیشوای این امت است و عیسی در پشت سر او نماز می خواند).(عبدالعلیم عبدالعظیم البستوی، المهدی المنتظر، ج 1، ص 60)
منبع: آینده جهان (دولت و سیاست در اندیشه مهدویت)، رحیم کارگر، تهران انتشارات بیناد فرهنگی مهدوی موعود و قم، مرکز تخصصی مهدویت.
