در پاسخ به این مساله باید چندین نکته را مد نظر قرار داد:
1- اموری که باید توسط امام انجام گیرد، از یک منظر به دو بخش تقسیم می شود. یک عده از آن امور را کسی که صفات نزدیک به امام معصوم دارد، می تواند بر عهده بگیرد، و یک عده از آن امور، تنها از عهده امام معصوم بر می آید.
برای آن دسته ای که شخص نزدیک به امام (عالمی عادل) میتواند بر عهده بگیرد، تعیین تکلیف شده است و امام (عج) برای خود جانشین تعیین کرده اند. و این جانشین همان ولی فقیه است که امام ما را در زمان غیبت به ایشان ارجاع داده اند. ولی فقیه هم در مسائل حکومتی و هم در مسائل علمی، جانشین امام معصوم است.
و دسته ای که تنها در شان شخص امام معصوم است، در دوران غیبت نیز توسط خود ایشان انجام می شود. و غیبت ایشان منافاتی با بهره رساندن به جامعه بشری ندارد، همان گونه که امام به خورشید پشت ابر تشبیه شده اند.[1]
2- لزوم وجود امام معصوم به این معنا نیست که هر کس هر لحظه ای نیاز داشت، در همان لحظه امام برای او حاضر است و او می تواند سوالاتش را مطرح کند! بلکه امام معصوم با حضور خویش در جامعه، راه و رسم صحیح را ترسیم کرده و معارف صحیح و ناب را با ایجاد ساز و کاری به جامعه منتقل می کند.
از همین رو امام رضا (ع) می فرمایند: عَلَیْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ إِلَیْکُمْ وَ عَلَیْکُمُ التَّفَرُّع[2] وظیفه ماست که اصول را بیان کنیم و شما باید از آن اصول فروعات را بیابید.
تحقق یافتن همین ساز و کار در جامعه بدین جا منجر می شود که وقتی از امام معصوم (ع) می پرسیدند که معارف دین خود را چگونه کسب کنند، امام (ع) شاگردان برجسته خویش را معرفی می کردند و آن ها را معیار معارف صحیح قرار می دادند.
کَانَ وَکِیلَ الرِّضَا ع وَ خَاصَّتَهُ قَالَ سَأَلْتُ الرِّضَا ع فَقُلْتُ إِنِّی لَا أَلْقَاکَ کُلَّ وَقْتٍ فَعَمَّنْ آخُذُ مَعَالِمَ دِینِی قَالَ خُذْ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَن[3] وکیل امام رضا (ع) درباره اوقاتی که به امام دسترسی ندارد، از او تعیین تکلیف می خواهد و امام (ع) یونس بن عبدالرحمن را معرفی می کنند.
گنجینه عظیمی که در مدت 250 سال حضور امام معصوم در جامعه ایجاد شده، اصول مورد نیاز را به ما سپرده است و بنا بر فرمایش امام رضا (ع) این وظیفه علما است که با استفاده از آن اصول، فروع را استنباط کنند. عدم وجود همین اصول در فقه اهل سنت، سبب شده که آنها به سمت مسائلی نظیر استحسان و قیاس و ... روی آورند و همین جا روشن می شود که فرق اعتقاد به ضرورت وجود معصوم با عدم اعتقاد به آن چقدر است.
البته به این نکته نیز باید توجه کنیم که در مواقع ضرورت و عدم توانمندی علما، امام (ع) در این عرصه نیز اقدام خواهند کرد. همان گونه که در داستان مشهور شیخ مفید بیان شده و امام زمان (عج) عنایت خویش را نشان می دهند.
3- طبق سنت های الهی، عمل جامعه می تواند سبب صدور احکام تنبیهی برای آنان شود و اوضاع را خلاف زمان عادی بگرداند. مثل بعضی از تحریم هایی که برای بنی اسرائیل رخ داد:
وَ عَلَی الَّذینَ هادُوا حَرَّمْنا کُلَّ ذی ظُفُرٍ وَ مِنَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ شُحُومَهُما إِلاَّ ما حَمَلَتْ ظُهُورُهُما أَوِ الْحَوایا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذلِکَ جَزَیْناهُمْ بِبَغْیِهِمْ وَ إِنَّا لَصادِقُونَ[انعام/146] و بر یهودیان، هر حیوان ناخن‌دار [حیواناتی که سم یکپارچه دارند] را حرام کردیم و از گاو و گوسفند، پیه و چربیشان را بر آنان تحریم نمودیم مگر چربیهایی که بر پشت آنها قرار دارد، و یا در دو طرف پهلوها، و یا آنها که با استخوان آمیخته است این را بخاطر ستمی که می‌کردند به آنها کیفر دادیم و ما راست می گوییم.
با توجه به این نکته، نتیجه رفتار امت اسلامی، با اهل بیت پیامبر (ص) نباید بدون پاسخ بماند!
امت موظف به مودت و دوستی اهل بیت (علیهم السلام) بوده است. اما این امت در عمل چه کرده است؟
در زیارت امام رضا (ع) این گونه می خوانیم: سَخِرُوا بِإِمَامِکَ وَ حَمَلُوا النَّاسَ عَلَی أَکْتَافِ آلِ مُحَمَّدٍ[4] امامان مورد استهزای قرار گرفتند و مردم بر دوش آنها سوار شدند!!
بیان رویکرد امت در قبال اهل بیت پیامبر (ص) باید با همان ندبه و زاری همراه باشد و به جای بیان حقایقی که قلم از بیان آن ها شرم دارد، همین باید بگوییم که: اَیْنَ الْحَسَنُ اَیْنَ الْحُسَیْنُ اَیْنَ اَبْنآءُ الْحُسَیْنِ صالِحٌ بَعْدَ صالِحٍ وَ صادِقٌ بَعْدَ صادِقٍ اَیْنَ السَّبیلُ بَعْدَ السَّبیلِ اَیْنَ الْخِیَرَةُ بَعْدَ الْخِیَرَةِ اَیْنَ الشُّمُوسُ الطّالِعَةُ ... .
[1]. بحار الانوار ج 53 ص 180.
[2]. بحار الأنوار ، ج2، ص 245
[3]. بحار الأنوار، ج2، ص 251.
[4]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص270.
