شکل‌گیری:
ساواک نام سازمان امنیتی ایران در عصر پهلوی بوده که برخلاف نام آن تداعی کننده شکنجه و جاسوسی و ناامنی در اذهان جامعه و برگرفته از سازمان‌های سیا و موساد می‌باشد که همواره مردم از آن در رعب و وحشت بوده‌اند. وقتی در سال 1335ش. آمریکا به کمک شاه ایران آمد، دوستان آمریکایی او پیشنهاد تشکیل دو سازمان اطلاعات خارجی و امنیت داخلی را مانند، دو سازمان سیا و اف. بی. آی، آمریکا دادند؛ هسته اولیه این سازمان در فرمانداری نظامی تهران شکل گرفت و روز 11 مهرماه 1335 خبر آن در مطبوعات به چاپ رسید. چندی بعد لایحه تشکیل (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) که بعداً به اختصار ساواک نام گرفت، توسط دولت تهیه و به مجلس سنا فرستاده شد. در مجلس سنا عده‌ای از سناتورها به شدت با لایحه مذکور مخالفت کردند، از جمله خواجه نوری این قانون را ظالمانه‌ترین قانون دولت خواند، وی با اشاره به ظلم و ستم‌هایی که از سوی مأموران نظامی با استفاده از این قانون می‌تواند صورت گیرد، این قانون را، موجب محروم شدن مردم از تمام حقوق دمکراتیک و آزادی‌شان دانست. گلشائیان وزیر دادگستری و امیر احمدی در رد خواجه نوری صحبت کردند و او در جواب آنها این شعر را خواند:
شنیدم گوسفندی را بزرگی
رهانید از دهان و چنگ گرگی
شبانگه کارد بر حلقش بمالید
روان گوسفند از وی بنالید
که از چنگال گرگم در ربودی
و لیکن عاقبت گرگم تو بودی
سناتور جمال امامی نیز با این لایحه مخالفت نمود و گفت: امروز باید تمام کوششمان این باشد که مردم را راضی نگه داریم.... مردم ایران خطاکار نیستند؛ ولی کارد به استخوانشان رسیده، جنب و جوش می‌کنند...[1]
سرانجام پس از مخالفتها در سال 1336ش. پس از تصویب مجلس شورای ملی ساواک فعالیت خود را به ریاست تیمور بختیار آغاز کرد.
از آغاز تأسیس 1336 تا 1357 چهار نفر که همه افسر ارشد بودند، در پی یکدیگر در رأس ساواک قرار داشتند 1. بختیار، 2. پاکروان، 3. نصیری، 4. ناصر مقدم.[2] لذا در تاریخ معاصر ایران نام سازمان امنیت همواره با ترس و وحشت باقی است.
اهداف:
1. کشف توطئه‌های داخلی و خارجی علیه حکومت استبدادی شاه ، مقابله با نهضت آزادی خواهی مردم ایران و نیز حفظ منافع استعماری قدرت های بیگانه
2. یکی از اهداف مهم فرامرزی تأسیس ساواک که آمریکائیها بدان توجه ویژه داشتند، مقابله با کمونیسم بود که رقیب امپریالیسم در شرق بود. آمریکائیها از نفود این اندیشه از طرف اتحاد شوروی در ایران مخصوصاً ارتش ایران باخبر شده بودند؛ لذا از آنجا که ایران برای آمریکا مهمترین پایگاه در منطقه محسوب می‌شد و باید از لحاظ حفاظت و امنیت یک سیستم امنیتی خوبی داشته باشد، تا در مقابل تهدید از پایگاه غرب محافظت کند، از این روی اقدام به تأسیس ساواک نمودند.
3 . از طرفی تأسیس ساواک به آمریکا این امکان را می‌داد، تا تسلط کامل خود را بر ایران در تمام شهرها تأمین کند و از شکل‌گیری احزاب و نیروهای فعال بر علیه سیستم حاکم باخبر نماید تا عمق نفوذ آمریکا در ایران حاصل شود.
4. دیگر هدف مهم آمریکا این بود که تسلط بر نیروهای نظامی داشته باشد و بعنوان ضد اطلاعات نیروهای سه گانه انجام وظیفه کند، چون ارتش سازمان اطلاعاتی براساس نیاز تأسیس کرده بود که آمریکا در مقابل آن، ضد اطلاعات را تأسیس نمود، تا در مقابل آن به انجام مأموریتهای مخفی محوله بپردازد، در شهربانی و ژاندارمری نیز چنین نیرویی با تقلید از ارتش ایجاد شده بود که ضد اطلاعات ، مأموریتی در بین این نیروهای سه گانه ایجاد کرده بود؛ لذا تمام اطلاعات دربارة نیروهای سه گانه در اختیار نیروهای آمریکایی قرار داشت، آنها توسط مأموران خود برای برخی از فرماندهان نظامی پرونده جاسوسی روسها را تشکیل داده و متهم به طرفداری از کمونیسم نموده بودند.[3]
ساواک از سیستم بسیار پیچیده و گسترده‌‌ای برخوردار بود، بطوری که کوچکترین تحرکات را گزارش می‌نمودند.[4] در شهرهای مختلف از جمله قم جاسوسان متعددی داشتند که تمام تحرکات بیوتات آیات عظام و بیانه‌های آنها را گزارش می‌نمود. امروز اسنادی که از ساواک بر جای مانده نشان‌دهنده گستردگی فعالیت این نهاد ضد مردمی می‌باشد که چه جنایتی در تاریخ ایران برای حفظ منافع استعمارگران و طاغوت ستمگر مرتکب شده‌اند.[5]
اعضای ساواک:
اعضای این سازمان را از 30 هزار تا 60 هزار نفر تخمین زده‌اند، اگرچه شاه تعداد نفرات آن را 3500 نفر ذکر کرده بود؛ ولی روزنامه خارجی نیوزیک در سال 74 ادعا کرد که سه میلیون ایرانی به نحوی از انحاء بعنوان خبرچین برای ساواک کار می‌کنند و در هر لباسی از کارگر تا دهقان افراد نفوذی داشتند.[6]
آموزش نیروها
نیروهای اصلی و هسته‌‌ای ساواک تحت نظارت موساد در خارج از کشور و در کشورهای اروپائی از جمله انگلیس و آمریکا و یا در اسرائیل آموزشهای لازم را می‌دیدند و از خبرگی و مهارت لازم در کار شکنجه و اعتراف گرفتن برخوردار می‌شدند.
این نیروها به هیچ ارزش اخلاقی و انسانی پایبند نبودند و از ناموس خویش نیز در راه اهداف تعریف شده بهره می‌گرفتند. آنها برای بازجوئی نیز آموزشهای ویژه‌ای می‌دیدند،[7] ساواک که از گستردگی ویژه و اختیارات فراوانی در کشور برخوردار و موظف به کنترل نامه‌ها و تلفنهای مردم و جاسوسی در ارگانهای مختلف و تمام قوای اجرائی کشور بود.[8] در دانشگاه‌های خارج از کشور و داخل نیز مأموران ساواک فعال بودند.[9]
نتیجه:
این سازمان مخوف در سال 1335 توسط آمریکائیان و به پیشنهاد آنها و با نظر شخص محمدرضا پهلوی برای اهداف خاص از جمله کنترل نیروهای سه گانه ایران و ایجاد سد دفاعی در برابر کمونیسم و نفوذ شوروی، کنترل فعالیتهای سیاسی طبقات مختلف مردم از جمله فعالیتهای فرهنگی و سیاسی علما و مراجع تقلید و دانشجویان و سایر اقشار فرهنگی و علمی در خارج و داخل، و کنترل ادارات دولتی، و سرکوب قیامهای مردمی و ایجاد خوف و وحشت برای عدم قیام مردم توسط رهبران مذهبی در نتیجه حفاظت از منافع غرب و امپریالیسم و صهیونیسم و حفاظت از سلطه استبداد و نوکری غرب و غارت منابع و ثروتهای منطقه خاورمیانه و اهداف شوم دیگری تأسیس گردید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی،نویسنده: حسین فردوست،.
2. ساواک ،نویسنده: نقی نجاری راد،.
3. تاریخ سیاسی معاصر ،نویسنده: سید جلال الدین مدنی،.
پاورقی ها:
[1] . بخاری راد، نقی، ساواک. تهران، مرکز اسناد، چاپ اول، 1379، ص 30 و گریستین دلانوآ ساواک، ترجمه نیک‌گوهر، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1371، ص 239 55 و ص 65.
[2] . بخاری، (پیشین)، ص 73.
[3] . فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران، اطلاعات، چاپ سوم، 1370، ج 1، ص 4 382.
[4] . همان،ص 394 390.
[5] . اسناد انقلاب اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات، چاپ اول، 69 در صفحات مختلف بیانگر کنترل شدید بیوت مراجع قم است که از نامه های مراجع تقلید عکس‌برداری شده.
[6] . مدنی، تاریخ سیاسی معاصر، قم، مدرسین، چاپ سوم، بی تا، ج 1، ص 5 584.
[7] . همان،ص 448.
[8] . همان، ص 452.
[9] . همان، ص 472.
