آیا امام زمان عج هم از مهر در نماز استفاده می‌کند؟

سنّت پیامبر و مسلمانان صدر اسلام:
از اهل سنت و شیعه روایات فراوانی داریم که پیامبر صلّی الله علیه و آله برای سجده، پیشانی را بر خاک می‌گذاشتند،[1] و می‌فرمودند؛ خداوند به من چند چیز عطا فرمودند که به انبیاء گذشته نداده بودند؛ از جملة آنها، خداوند زمین را برای من سجده‌گاه و پاک کننده قرار داده است، پس هر فردی از امت من در هر کجا باشند، وقت نماز که شد، همان جا به نماز بایستد.[2]
به تبعیت از پیامبر صلّی الله علیه و آله مسلمانان نیز بر خاک سجده می‌کردند، برای نمونه، حدیث از اهل سنت است که رفتار دائمی خلیفه اول ابوبکر این بود که بر زمین نماز می‌خواند، اگر بر روی فرش می‌ایستاد، پیشانی را بر خاک می‌گذاشت؛[3] خلیفة دوم، عمر، سجده را به معنای گذاشتن پیشانی و صورت بر روی زمین تعبیر می‌کرد و بر روی زمین سجده می‌نمود.[4] خلیفة سوم، عثمان، بر روی زمین سجده می‌کرد،[5] ابن مسعود، نماز نخواند مگر بر روی زمین.[6]
روایات در این زمینه در کتاب های معتبر اهل سنت آن قدر زیاد است که عبد الوهاب شافعی می‌گوید: من درکتابهای معتبر اهل سنت (صحاح، مسانید، سنن) یک روایت قابل استناد که صریحاً جواز سجده را بر روی فرش و لباس داشته باشد نیافته‌‌ام، بلکه عدم جواز بر اینها را یافته‌ام.[7]
پیامبر صلّی الله علیه و آله دیدند، کسی بر روی فرش نماز می‌خواند (بر روی فرش سجده می‌کرد) فرمودند: خداوند این عمل را قبیح می‌داند و آن فرش را کنار زدند.[8] نیز آمده است ابوبکر؛ کسی را که بر روی پارچه‌ای نماز می‌خواند، نهی کردند.[9]
تاریخچه استفاده از مهر:
مهر در لغت به معنای، نشان، امضاء، اثر انگشت، ختم نمودن، وسیله‌ای فلز، سنگی، پلاستیکی و ... که برای گذاشتن اثر به کار می‌رود؛ آمده است.
مهر نماز که برگرفته از معنای لغوی آن است، و به معنای علامت و نشانه و نموداری از زمین (خاک پاک به هم چسبیده، سنگ صاف، گل پاک و خشک شده) است که به شکل‌های مکعب مربع، مستطیل، دائره، چند ضلعی و اکثراً از تربت کربلای امام حسین علیه السّلام ساخته می‌شود.[10]
فرزند عمر، خلیفة دوم می‌گوید: در یک شب بارانی برای نماز صبح به مسجد رفتیم، یک نفر که در مسیرش سنگ ریزه بوده، سنگ مناسبی را برای نماز برداشت، پارچه‌ای را پهن کرده و سنگ را بر روی آن گذاشت و نماز می‌خواند، پیامبر صلّی الله علیه و آله ایشان را دیدند و فرمودند: چه کار قشنگ و خوبی است. [11] می‌گویند این اولین سجاده و مهر در اسلام است.
حضرت فاطمه سلام الله علیها با خاک تسبیح درست کرده و با آن ذکر می‌گفتند، تا اینکه در سال دوم هجری در جنگ احد، عموی پیامبر صلّی الله علیه و آله حضرت حمزه سلام الله علیه شهید شدند و ملقب به سید الشهداء گردیدند، پیامبر صلّی الله علیه و آله برای نشان دادن عظمت این شهید، از خاک قبرشان برداشته و با خود به مدینه آوردند؛ حضرت فاطمه سلام الله علیها نیز از خاک قبر حضرت حمزه سلام الله علیه برداشته و با آن تسبیح برای ذکر و مهر برای نماز خواندن ساخت، اهل مدینه به تبعیت از ایشان مهر ساخته و با آن نماز می‌خواندند،[12] این سنت بین مسلمانان وجود داشت، هنگامی که به مسافرتی می‌رفتند، از خاک مدینه برای خود مهری می‌ساختند و می‌بردند تا با آن نماز بخوانند.[13] تا اینکه در سال 61 ق امام حسین علیه السّلام در کربلا به شهادت رسیدند. امام سجاد علیه السّلام از خاک کربلا تسبیح درست کردند و با آن ذکر می‌گفتند و مهر ساختند و با آن نماز می‌خواندند، ائمه بعد علیهم السّلام هم از ایشان تبعیت نمودند و شیعیان به تبعیت از ائمه خود از مهر کربلا استفاده می‌کردند که کم کم به شعار و سنت شیعیان تبدیل شد.[14]
مهر خاک مدینه و کربلا در بین شیعیان رایج بود، ولی کم کم آن را به خاک قبر ائمه دیگر علیهم السّلام سرایت دادند تا برای نماز به خاک پاک به راحتی دسترسی داشته باشند.
امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف پیشوای دین اسلام است، رهبر هر دینی اولی بر همه امت، برای انجام دستورات دین می‌باشد؛ خداوند امر به سجده فرمودند؛ پیامبر صلّی الله علیه و آله چگونگی سجده بر خاک را بیان نمودند، جانشینان بر حق او از خاک پاک و متبرک برای سجده استفاده می‌کردند؛ امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف مکلف به دستورات دین از جمله نماز می‌باشد که باید بر خاک پاک سجده کنند.
برای نمونه به حدیثی از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف اشاره می‌کنیم:
یکی از شیعیان در نامه‌ای از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف سؤال کردند، آیا سجده بر تربت حسینی بر سایر خاک‌ها برتری دارد؟ امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف در پاسخ نوشتند: سجده بر تربت حسینی جایز و نسبت به سایر خاک ها برتری و رجحان دارد.[15]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شیخ طوسی، المبسوط، ج 1، ص90 و 91.
2. شیخ طوسی، الخلاف، ج 1، ص 357 و 358.
3. شریف مرتضی، الناصریات، ص 152.


[1] . عرفانیان یزدی خراسانی، غلام‌رضا، الوضوء و السجود فی الکتاب و السنة، قم، حوزه علمیه، اول،1372 ش، ص57.
[2] . عطائی اصفهانی، م . ع، مهر نماز، اختراع شیعه یا انکار اهل سنت، قم، انتشارات حضرت عباس سلام الله علیها ، دوم، 1382، ص 25.
[3] . الهندی، علامه علاء الدین المتقی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسة الرساله، سال 1409 ق، ج 8، ص 128.
[4] . عطائی اصفهانی، ص 52.
[5] . همان، ص55.
[6] . عرفانیان، ص 57.
[7] . همان، ص 46.
[8] . الهندی، ص 127.
[9] . عطائی اصفهانی، ص 51.
[10] . دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، جلد (مو موفق) ص 189.
[11] . عطائی اصفهانی، ص 38 و 39.
[12] . عرفانیان، ص 67 64.
[13] . عطائی اصفهانی، صص 69 67.
[14] . عرفانیان، ص 66 46.
[15] . الحرّ العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعة، بیروت، احیاء التراث العربی، الخامسة،1403 ق، ج3، ص608.

( اندیشه قم )