منظور از سبک شمردن نماز چیست؟

در روایت معروف امام صادق علیه السلام آمده است: (إِنَّهُ لاَ یَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلاَةِ)1؛ (شفاعت ما شامل کسی که نماز را سبک بشمارد، نمی شود).
مقصود از سبک شمردن نماز، این است که انسان برای نماز ارزش و اهمیت لازم و شایسته را قائل نباشد و با وجود داشتن اختیار و قدرت برخواندن آن نسبت به این فریضه الهی سستی نماید.
سبک شمردن نماز دارای مراتب و درجاتی می باشد که در آیات و روایات متعدّدی به مراتب و مصادیق سبک شمردن نماز پرداخته شده است؛ که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می نماییم:
تأخیر نماز
یکی از بارزترین و شایع ترین مصادیق سبک شمردن نماز این است که انسان بدون هیچ عذری نماز خود را به تأخیر بیندازد به گونه ای که یا در آخر وقت خوانده شود و یا به طور کلّی نماز قضا گردد.
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه 4 و 5 سوره ماعون که خداوند متعال فرموده است: (فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ) فرموده اند: (مراد از بی اعتنایی به نماز در این آیه، تأخیر آن از اول وقت بدون عذر است)2.
با عجله خواندن نماز
نبی اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: (أَسْرَقُ النَّاسِ فَالَّذِی یَسْرِقُ مِنْ صَلاَتِهِ تُلَفُّ کَمَا تُلَفُّ الثَّوْبُ الْخَلَقُ فَیُضْرَبُ بِهَا وَجْهُهُ)3؛ (دزدترین مردم کسی است که به خاطر سرعت و شتابزدگی از نماز خود کم کند، نماز چنین انسانی، همچون جامه مندرسی در هم پیچیده شده، به صورت او پرتاب می گردد).
در حدیث دیگری نقل گردیده مردی در حضور امیرالمؤمنین علیه السلام نماز خود را با شتاب بجا می آورد حضرت نگاهی به او کرده و فرمود: چند وقت است این گونه نمازخوانی؟ او گفت: مدّت هاست. حضرت فرمود: مَثَل تو نزد خداوند مَثَل کلاغ می باشد (که به جای سجده منقار بر زمین می کوبد) اگر این گونه بمیری بر غیر ملّت و دین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مرده سپس فرمودند: (به درستی که دزدترین مردم کسی است که از نمازش بدزدد)4.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده: (لاَ إِیمَانَ لِمَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ وَ لاَ دِینَ لِمَنْ لاَ عَهْدَ لَهُ وَ لاَ صَلاَةَ لِمَنْ لاَ یُتِمُّ رُکُوعَهَا وَ سُجُودَهَا)5؛ (کسی که رعایت امانت نکند ایمان ندارد، و کسی که در بند پیمان نباشد دین ندارد، و کسی که رکوع و سجده نمازش را کامل انجام ندهد (مثل این است که) نماز نخوانده است).
نبی اکرم صلی الله علیه و آله در روایتی می فرماید: (مَنْ أَحْسَنَ صَلاَتَهُ حَتَّی تَرَاهَا النَّاسُ وَ أَسَاءَهَا حِینَ یَخْلُو فَتِلْکَ اسْتِهَانَةٌ)6؛ (آن کس که در مقابل مردم با دقّت نماز بخواند و در خلوت بدون دقّت نماز گزارد به نماز بی اعتنایی کرده است).
کسالت و بی حالی
خداوند متعال در وصف این دسته از نمازگزاران می فرماید:
(إِنَّ الْمُنافِقینَ یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَی الصَّلاةِ قامُوا کُسالی...)7؛ (منافقان می خواهند خدا را فریب دهند؛ در حالی که او آنها را فریب می دهد؛ و هنگامی که به نماز برمی خیزند، با کسالت برمی خیزند...).
بی توجّهی
امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید: (علیک بالاقبال علی صلاتک فانما یحسب لک منها ما اقبلت علیه منها بقلبک و لا تعبث فیها بیدیک و لا براسک و لا بلحیتک و لا تحدث نفسک و لا تتثاءب و لا تتمطا و لا تکفر...)8؛ (بر تو باد توجّه کامل به نمازت، پس همانا، آن مقدار که در نماز حضور قلب داشته باشی، حساب می شود، در نماز با دست و سر و ریش خویش بازی مکن، و در نماز با خودت صحبت نکن و خمیازه نکش...).
یکی دیگر از مصادیق سبک شمردن نماز که در مراتب پایین سبک شمردن نماز به حساب آورده می شود و در روایات نسبت به آن مذمّت شده این است که انسان قبل از وقت نماز، آماده نماز نباشد مثلاً وضوی خود را به تأخیر انداخته 9.
در روایات متعدّدی به سرنوشت نافرجام کسانی که نسبت به نماز اهمیت نمی دهند پرداخته شده است. از جمله روایتی که از حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نقل شده که ایشان از پدر بزرگوارشان پرسیدند: پدر جان! زنان و مردانی که نسبت به نماز بی اعتنا هستند و نماز را سبک می شمارند، چه عواقبی را در پیش دارند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای فاطمه جان! هر کس از مردان و زنان نمازش را سبک بشمارد خداوند او را به پانزده بلا مبتلا می سازد: شش مورد در دنیا، سه مورد در وقت مرگ، و سه مورد آنها در قبر و سه مورد در قیامت زمانی که از قبر خارج شود:
الف) اما آن شش بلاهایی که در دنیا دامنگیرش می شود:
- خداوند برکت را از عمرش می برد.
- خداوند برکت را از رزقش می برد.
- خداوند عزّ و جل سیمای صالحین را از چهره اش محو می کند.
- هر عملی که انجام می دهد پاداش داده نمی شود.
- دعایش به آسمان نمی رود.
- بهره ای از صالحین برای او نیست.
ب) اما آن سه بلاهایی که هنگام مرگ گرفتارش خواهد شد:
- ذلیل از دنیا می رود.
- هنگام مرگ در حال گرسنگی خواهد بود.
- تشنه از دنیا خواهد رفت اگرچه آب همه نهرهای دنیا را به او بدهند.
ج) اما آن سه بلایی که در قبر دامنگیرش می شود:
- خداوند مأموری از فرشتگان در قبر برای او می گمارد تا او را زجر دهد.
- قبرش برای او تنگ خواهد شد.
- گرفتار ظلمت و تاریکی قبر خواهد شد.
د) اما آن سه بلایی که در روز قیامت گرفتار خواهد شد:
- خداوند ملکی را موکّل می سازد او را با صورت بر روی زمین بکشد، در حالی که خلائق تماشا می کنند.
- محاسبه اعمالش به سختی انجام می شود.
- خدا به نظر لطف به او نمی نگرد و برای اوست عذاب همیشگی.10
علاوه بر این، روایات دیگری نیز پیامدهای منفی سبک شمردن نماز را برشمرده اند که تعدادی از آنها را ذکر می نماییم:
محرومیت از شفاعت
امام صادق علیه السلام در لحظات پایانی عمر شریفشان فرمودند: (إِنَّهُ لاَ ینَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلاَةِ)11؛ (به شفاعت ما نخواهد رسید کسی که نماز خود را سبک شمارد).
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: (لَیسَ مِنِّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلاَتِهِ لاَ یرِدُ عَلَی الْحَوْضَ لاَ وَ اللَّهِ)12؛ (از من نیست کسی که نمازش را سبک بشمارد. قسم به خدا بر حوض کوثر بر من نخواهد رسید).
در روایت دیگری امام رضا علیه السلام فرمود: (اِیاکَ أَنْ تَکْسَلَ عَنْهَا أَوْ تَتَوَانَی فِیهَا أَوْ تَتَهَاوَنَ بِحَقِّهَا أَوْ تُضَیعَ حَدَّهَا وَ حُدُودَهَا أَوْ تَنْقُرَهَا نَقْرَ الدِّیکِ أَوْ تَسْتَخِفَّ بِهَا أَوْ تَشْتَغِلَ عَنْهَا بِشَی ءٍ مِنْ عَرَضِ الدُّنْیا أَوْ تُصَلِّی بِغَیرِ وَقْتِهَا)13؛ (بپرهیزید از این که در نماز سستی و تنبلی کنید و یا حدودش را ضایع کنید یا از روی دستپاچگی رکوع و سجده نماز را آن چنان بجا آورید که گویی همچون خروس منقار می زنید یا این که نماز را سبک بشمارید یا این که به جای نماز به امور دنیوی مشغول شوید و یا در غیروقت نماز بخوانید).
محشور شدن با طاغوتیان
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: (لاَ تُضَیعُوا صَلاَتَکُمْ فَإِنَّ مَنْ ضَیعَ صَلاَتَهُ حُشِرَ مَعَ قَارُونَ وَ هَامَانَ وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یدْخِلَهُ النَّارَ مَعَ الْمُنَافِقِینَ فَالْوَیلُ لِمَنْ لَمْ یحَافِظْ عَلَی صَلاَتِهِ وَ أَدَاءِ سُنَّةِ نَبِیه)14؛ (نماز خود را تباه مکنید، زیرا کسی که نمازش را تباه سازد با قارون و هامان محشور می گردد و بر خدا ثابت است که او را با منافقان وارد دوزخ کند. وای بر کسی که بر نماز و ادای سنّت پیامبر خود مواظبت نکند).
گرفتار شدن به گناهان کبیره
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: (لاَ یزَالُ الشَّیطَانُ هَائِباً لاِبْنِ آدَمَ ذَعِراً مِنْهُ مَا صَلَّی الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ لِوَقْتِهِنَّ فَإِذَا ضَیعَهُنَّ اجْتَرَأَ عَلَیهِ فَأَدْخَلَهُ فِی الْعَظَائِم)15؛ (پیوسته شیطان از پسر آدم تا هنگامی که نمازهای پنج گانه را در وقت خود انجام دهد ترس و وحشت دارد، ولی آنگاه که نمازها را تباه ساخت بر او جرأت پیدا می کند و او را در گناهان بزرگ وارد می سازد).
پی نوشت:
1. الکافی، ج3، ص 270.
2. وسائل الشیعة، ج 4، ص 124.
3. ابن فهد حلی، عدة الداعی و نجاح الساعی، قم، دارالکتاب اسلامی، 1407ق، اوّل، ص 41.
4. بحارالأنوار، ج 81، ص 253.
5. بحارالأنوار، ج69، ص 198.
6. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 26.
7. نساء 4، آیه 142.
8. بحارالانوار، ج 84، ص 201.
9. بحارالأنوار، ج2، ص 154.
10. بحارالأنوار، ج 80، ص 21.
11. بحارالأنوار، ج47، ص 8.
12. بحارالأنوار، ج 80، ص 21.
13. همان، ص 20.
14. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص 31.
15. أمالی، صدوق، ص 484.
منبع: www.porseman.org