در دین مقدس اسلام، نماز اهمیت و جایگاه بسیار بالایی دارد؛ زیرا نماز موجب حفظ و رعایت بسیاری از امور می شود و زمینه ساز ادای تکالیف دیگری چون رعایت حلال و حرام، پرداخت وجوه شرعی (زکات و خمس)، رعایت طهارت و نجاست و در پی آن، دوری از غرور، ریا و خودبینی و سعی بر اخلاص در عمل و رعایت تقوا و مسائل فراوان دیگر است.
واجب است، نمازگزار مقدمات1 و مقارنات (واجبات) نماز را رعایت کند. بنابراین، خواندن دو رکعت نماز، انجام تکالیف بسیار دیگری را نیز به همراه دارد. ازاین رو، نماز، عاملی نیرومند و بسیار مؤثر برای آماده ساختن و مصمم شدن آدمی در انجام بسیاری از عبادت ها و اقدام به کارهای شایسته و خداپسندانه دیگر است. نماز، به دیگر اعمال انسان، ارزش و روح می بخشد؛ روح اخلاص را زنده می کند؛ بذر اعمال نیک را در جان انسان می کارد؛ موجب وارستگی و شایستگی انسان می شود. ازاین رو، در روایت ها از آن به عنوان رأس اسلام،2 چهره دین3 و محبوب ترین کار نزد خدا4 یاد شده است. در قرآن بیش از 120 آیه درباره نماز نازل شده که همه مبیّن اهمیت بسیار این آموزه دینی است. اکنون به برخی از آیات قرآن و روایت های معصومین علیهم السلاماشاره می کنیم.
1. آیات
الف) آیات قرآنی درباره نماز عبارتند از:
1. حَافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ... . (بقره: 238)
بر نمازها مراقبت کنید.
2. وَ أَقَامُوا الصَّلاةَ وَ مَنْ تَزَکّی... . (فاطر: 18)
و نماز را برپا می دارند و هر کس پاکی پیشه کند.
3. ... فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلاةَ کَانَتْ عَلَی الْمُؤمِنینَ کِتَاباً مَوْقُوتَا. (نساء: 103)
نماز را به پا دارید؛ زیرا نماز، وظیفه ثابت و معیّنی برای مؤمنان است.
4. وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ... . (بقره:83)
به زبان خوش و خوب با مردم سخن بگویید و نماز به پا دارید.
5. یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ... . (لقمان: 7)
[خداوند متعال می فرماید: لقمان به فرزندش گفت:] ای پسرم! نماز به پا دار.
6 . وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفِی النَّهَار وَ زُلَفاً مِنَ اللّیلِ... . (هود: 114)
در دو طرف روز [و] اوایل شب، نماز را به پا دار.
آیات بسیار دیگری درباره نماز و تأکید و سفارش به برپایی آن در قرآن وجود دارد که نشان دهنده اهمیت نماز در دین مبین اسلام است.
2. روایات
روایت های بسیاری درباره نماز از معصومین علیهم السلام وارد شده است که به چند نمونه اشاره می کنیم:
1. نماز، نخستین چیزی است که در روز قیامت از آن سؤال خواهد شد.
2. پذیرش دیگر اعمال انسان در روز قیامت، به پذیرش نماز او بستگی دارد. رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید:
أَوّلُ ما یُنظَرُ فی عَمَلِ العَبدِ فی یَوْمِ القَیامِةَ فی صَلاتِهِ، فَإنْ قُبِلَتْ نُظِرَ فی غَیْرِها، وَ إنْ لَمْ تُقْبَلْ لَمْ یُنْظَرْ فی عَمَلِهِ بِشَی ءٍ.5
در روز قیامت، نخستین عمل بنده که به آن رسیدگی می شود، نماز است. اگر پذیرفته شد، به دیگر اعمال نیز رسیدگی می شود و اگر پذیرفته نشد، به هیچ یک از اعمال دیگر او رسیدگی نمی شود.
آن حضرت در حدیثی دیگر می فرماید:
إنَّ أوَّلَ ما یُحاسَبُ بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ الصَّلاةُ، فَمَنْ أجَابَ فَقَدْ سُئِلَ عَلَیْهِ مَا بَعْدَه، وَ مَنْ لَمْ یَجِبْ فَقَدْ اشْتَدَّ مَا بَعْدَه.6
نخستین چیزی که روز قیامت محاسبه می شود، نماز است. هر کس پاسخ داد، از بقیه اعمال وی سؤال می شود و اگر نتواند پاسخ دهد، در پرسش های بعدی بر او سخت می گیرند.
امام صادق علیه السلام نیز در این باره می فرماید:
أوَّلُ مایُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ عَلَی الصَّلَاةِ، فَإذَا قُبِلَتْ قُبِلَ مِنْهُ سائِرُ عَمَلِهِ، وَ إِذَا رُدَّتْ عَلَیْهِ رُدَّ عَلَیْهِ سائِرُ عَمَلِهِ.
نخستین عمل بنده را که حساب می کنند، نماز است که اگر از او پذیرفته شود، دیگر اعمالش نیز پذیرفته می شود و اگر مردود شود، اعمال دیگرش نیز پذیرفته نمی شود.7
3. نماز، بهترین اعمال پس از شناخت خداوند است. روزی شخصی از امام صادق علیه السلام درباره بهترین اعمال پس از شناخت خداوند پرسید. حضرت فرمود: (مَا مِنْ شَی ءٍ بَعْدَ المَعْرِفَةِ یَعْدِلُ هذِهِ الصَّلاةَ؛ پس از معرفت [خداوند]، چیزی با نماز برابری نمی کند).8
4. نماز، بهترین تکلیفی است که وضع شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهدر این باره فرمود:
الصَّلاةُ خَیْرُ موضوعٍ، فَمَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ یَسْتَکْثِرَ فَلْیَسْتَکْثِرْ.9
نماز، بهترین دستوری است که [از جانب خداوند] وضع شده است. هر کس هر چه می تواند، انجام دهد.
امیرمؤمنان، علی علیه السلام نیز می فرماید: (أُوصِیکُمْ بِالصَّلاةِ وَ حِفْظِها، فَإِنَّها خَیْرُالْعَمَلِ؛ شما رابه نماز و حفظ آن سفارش می کنم؛ زیرا نماز، بهترین کار است).10
5. نماز، پایه های استوار دین است. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود: (الصَّلاةُ عِمادُالدِّینِ؛ نماز، ستون دین است.)11 امام باقر علیه السلامنیز می فرماید:
الصَّلاةُ عَمودُالدِّینِ مَثَلُها کَمَثَلِ عَمُودِ الفُسطاطِ؛ إذا ثَبَتَ الْعَمُودُ یَثْبُتُ الأوتادُ وَالأَطْنابُ، وَ إذَا مَالَ الْعَمودُ وانکَسَرَ لَمْ یَثبُتْ وَتَدٌ وَ لَا طُنُبٌ.12
نماز، ستون دین است. مَثَل آن مَثَل ستون خیمه است که اگر ستون محکم باشد، میخ ها و طناب ها محکم می مانند و اگر ستون کج شود و بشکند، نه میخی استوار می ماند و نه طنابی.
برخلاف دیگر اعمال مانند روزه، حج، جهاد، زکات و خمس که مشروط به قدرت و توان جمعی و مالی است، در نماز هیچ شرطی وجود ندارد. نماز در هیچ حالی نباید ترک شود، چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهمی فرماید:
إِذَا لَمْ یَسْتَطِعْ الرَّجُلُ أَنْ یُصَلِّیَ قَائِماً فَلْیُصَلِّ جَالِساً، فَإِنْ لَمْ یَسْتَطِعْ أنْ یُصَلِّیَ جَالِساً فَلْیُصَلِّ مُسْتَلْقِیاً ناصِباً رِجْلَیْهِ حِیالَ الْقِبْلَةِ یُؤمِی إیمَاءً.13
اگر کسی نتواند ایستاده نماز بخواند، نشسته انجام دهد و اگر این گونه نیز نتوانست، به پشت بخوابد و پاهایش را به جانب قبله دراز کند و با اشاره نماز بخواند.
1. در انجام نماز مقدماتی مطرح است که تحقق نماز حقیقی به رعایت آنها بستگی دارد و آن هفت امر است:
1. وضو و نظافت: وضو گرفتن، به حکم قرآن کریم، یکی از اعمال واجب است. لازم است مؤمنان هرگاه برای نماز برمی خیزند، صورت و دست های خویش را از بالای آرنج بشویند و سر و پاهای خود را مسح کنند و بدن را از هرگونه آلودگی های جسمی پاک سازند. نک: مائده: 6 .
2. لباس و مکان پاک و غیرغصبی: بنا بر دستور اسلام، بدن، لباس و مکان نمازگزار باید پاک و تمیز باشد و غصبی نباشد.
3. وقت شناسی.
4. جهت یابی قبله: رو به قبله نماز خواندن، خود آثار معنوی ویژه ای دارد.
5. اذان: عبارت است از اعلام اصول کلی و اساسی اسلام و یادآوری شعارهای سازنده و میثاق الهی در راه هم بستگی، تجدید بیعت با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دعوت به اقامه نماز و کردار نیک و راه رستگاری.
6 . اقامه: آمادگی برای انجام نماز.
7. حضور قلب و توجه به خدا.
2. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: (لِیَکُنْ أَکْثَرُ هَمُّکَ الصَّلاةَ، فَإِنَّها رَأسُ الإسلامِ بَعْدَ الإقرارِ بِالدِّین؛ باید بیشترین همّ تو نماز باشد؛ زیرا نماز، پس از پذیرفتن دین، در رأس اسلام است). تحف العقول عن آل الرّسول، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1404 ه . ق، ص 25.
3. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهفرمود: (لِکُلِّ شَی وَجْةٌ وَ وَجْهُ دِینِکُمْ الصَّلاةُ؛ هر چیزی چهره ای دارد و چهره دین شما نماز است). تهذیب الأحکام، ج 2، ص 237، باب 12، ح 9.
4. امام صادق علیه السلاممی فرماید: (أَحَبُّ الْأَعْمالِ إِلی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ الصَّلاةُ؛ محبوب ترین کارها نزد خدای بزرگ، نماز است). من لا یحضره الفقیه، ج 1، صص 210 638 .
5. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 32، ح 2945.
6. تاج الدین شعیری، جامع الأخبار، قم، انتشارات رضی، 1363، ص 73.
7. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 208، ح 626.
8. وسائل الشیعه، ج 1، ص 27، ح 340.
9. علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1408 ه . ق، ج 2، ص 249.
10. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 29، باب 7، ح 10.
11. فروع کافی، ج 3، ص 99، باب النفساء، ح 4.
12. وسائل الشیعه، ج 4، ص 27، ح 4438.
13. همان، ج 5، ص 486، ح 7130.
www.irc.ir
