مطالعه و کتابخوانی کاری بسیار حساس و مهم است. جانسون در کتاب (هنر کتاب خواندن) می‌گوید: (کتب می‌توانند در شمار دوستان ما در آیند. ما می‌توانیم به جست و جوی آنها برویم تا ما را به خودمان بشناسانند. اما این توانایی را نیز دارند که در ما تأثیر کنند و درهای زندگی را به روی ما بگشایند یا ببندند. می‌توانند ما را در پناه خود گیرند یا از میان بردارند. از ما پشتیبانی کنند یا منکوبمان سازند. کتاب‌ها چون زبانند که بهترین و در عین حال بدترین چیزها است).
8. نکته در ارزش مطالعه:
1. حضرت رسول اکرم (ص) میفرماید: یک ساعت تفکر از شصت سال عبادت برتر است.
2. کاردیل می‌گوید: آنچه را می‌توان بعد از بیست‌سال تجربه آموخت، مطالعه صحیح در یک ساعت به ما می‌آموزد.
3. دکتر مانفرد وسپل در کتاب (چگونه فرزندم را به مطالعه علاقه‌مند کنم؟) به نکته بسیار زیبایی در ارزش مطالعه اشاره می‌کند. یادگیری، آموزش، رشد و تکامل شخصیت حتی در جوامع مدرن، با خواندن و نوشتن مرتبط است. در سده‌های اخیر که وسائل صوتی- تصویری پیشرفته و وسائل الکترونیکی مانند کامپیوتر و امکاناتی چون اینترنت و یک حرکت دسته جمعی را برای قبضه نمودن جهان آغاز کردند، برخی از متخصصان، خبر از پایان دوره کتاب و کتابخوانی دادند. اما چه در مورد بزرگسالان و چه در مورد کودکان، با وجود افزایش توجه به وسایل ارتباط جمعی مذکور، میزان مطالعه عمومی کاهش نیافته است. این نکته بسیار قابل تأملی است.
4. بارباراکینگ می‌گوید: نباید مطالعه روزانه را ترک کنیم زیرا بدین وسیله می‌توانیم از میان ازدحام شتاب آلود زندگی روزمره، لحظه‌ای آرامش به دست آوریم.
5. شکسپیر: کتاب بزرگ‌ترین اختراع بشر است.
6. ریچارد استیل: مطالعه همان اثری را در وجود آدمی می‌گذارد که ورزش در بدن انسان ایجاد می‌کند.
7. مونتسکیو: مطالعه کتاب یعنی تبدیل ساعات سلامت بار به ساعات لذتبخش.
8. همو می‌گوید: کتاب عمر دوباره است که می‌توان با مقداری پول تجربه تمام عمر بزرگ‌ترین عقلای عالم را تصرف کرد.
. 9 نکته در مکان مطالعه:
دکتر فیل ریس در کتاب) 500 نکته درباره مطالعه) و دکتر عین الله خادمی در کتاب (مطالعه روشمند) آورده‌اند:
1. برخی افراد ترجیح می‌دهند در سکوت مطالعه کنند و برخی در سروصدا. بعضی صندلی راحتی را می‌پسندند و بعضی دراز کشیدن یا نشستن رسمی را. اصلًا وسواس به خرج ندهید و در هر حالتی که راحت‌تر هستید مطالعه خود را آغاز کنید.
2. اگر مکان مطالعه شما کمی آشفته و به هم ریخته است مرتب کردن آن را به نیم ساعت پس از مطالعه موکول کنید چرا که در این صورت در حین مرتب کردن اتاق به مطالبی که مطالعه کرده‌اید فکر خواهید کرد و زمان مفیدی را از دست نخواهید داد.
3. گاهی اوقات از مکان‌های استثنایی و هیجان‌انگیز استفاده کنید تا مطلبی که مطالعه می‌کنید همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود مثلًا در یک شب بارانی با یک چتر و یک چراغ قوه زیر باران روید و مطلب را مطالعه کنید و یا در یک مکان تاریخی و قدیمی به تفکر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازید.
4. اگر امکان داشته باشد موضوع مورد مطالعه شما با مکانی که انتخاب می‌کنید هماهنگی و سنخیت داشته باشد، به افزایش بهره‌وری شما کمک بسیار می‌کند. این هماهنگی همچنین شامل وجود ابزار و لوازم مورد نیاز نیز میشود.
5. قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصیت عمده و ایده‌آل برای مکان مطالعه در ذهن خود لیست کنید تا راحت‌تر بتوانید آن را بیابید.
6. در مکان مطالعه شما راهی برای خیره شدن به دور دست وجود داشته باشد چرا که توقف در مطالعه و چشم دوختن به بی‌نهایت در افزایش کارآیی مطالعه بسیار سودمند است. حداقل گاه گاهی به سقف اتاق خیره شوید
7. هیچ‌گاه مطالعه خود را به حضور در مکان خاصی مشروط
نکنید زیرا در این صورت بهانه‌ای می‌یابید که در سایر مکان‌ها از مطالعه بگریزید. به یاد داشته باشید که در حقیقت (مکان مطالعه جایی است که شما هستید).
8. دقت کنید میزان نور، دمای محیط، فرم صندلی و سایر شرایط در مکان مطالعه شما به گونه‌ای نباشد که شما را خواب آلوده کند.
9. تهویه خوب و هوای پراکسیژن در مکان مطالعه شرطی حیاتی است.
. 10 نکته در روش مطالعه:
1. به قول آدریل جانسون، خوب کتاب خواندن را نمی‌توان از خواص مادرزادی دانست. برای قرائت، بدون شک پرورش خاصی لازم است.
2. بهترین روش کتابخوانی در مجموع روشی است که خواننده در این کار بتواند زیبایی‌های چیزی را که می‌خواند دریابد و به هنگام لزوم معایب آنها را بفهمد و این البته از راه پرورش و ممارست حاصل می‌گردد.
3. در معانی کلماتی که برای نخستین بار به آنها بر می‌خورید دقت کنید. بیهوده تصور نکنید که سیاق مطلب آن معانی را برای ما کشف می‌کند. همان زمان بهترین وقت برای رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.
4. امیل فاگه، نویسنده فرانسوی، عقیده دارد که باید در خواندن کتاب استقامت داشته باشیم. استقامت لجاجت نیست بلکه نوعی بردباری است که ذوق ما را می‌پرورد و درک ما را عمیق می‌کند.
5. مون تنی، دانشمند شهیر فرانسوی، در باره انتخاب کتاب و روش کتابخوانی نظرهایی بسیار بدیع و زیبا دارد. یکی از این عقاید آن است که برای وصول به عمق معنای یک کتاب خوب باید آن را دوبار بخوانیم و با آن تماس دائمی داشته باشیم. یک اثر پربها ما را مدت‌ها سعادتمند می‌سازد. نمی‌توانیم با یک بار خواندن به این درجه از خوشبختی برسیم هر چند در این یک‌بار دقت فوق العاده به کار بریم.
6. همچنین وی معتقد است، اگر بخواهیم از کتابی که خوانده‌ایم نظر صائبی پیدا کنیم باید راجع به آن گفت و گو کنیم. کتب خوب باب گفت‌وگوهای پرثمر را به روی ما می‌گشایند. این همان چیزی است که ما آن را مباحثه می‌نامیم.
7. در کتاب) 500 نکته درباره مطالعه) آمده است که یکی از روش‌های خوب مطالعه استفاده از یادداشت برداری است. فقط توجه کنید که به جای یادداشت، رونویسی نکنید طرح‌های گوناگون بریزید. نکات مهم یادداشت را برجسته‌تر بنویسید. اگر مطلبی را درک نمی‌کنید، به صورت سؤال یادداشت بردارید.
8. در کتاب (روش‌های تسریع در خواندن و درک) پیشنهاد شده است هنگام مطالعه ابتدا خلاصه مطلب را که اغلب در ابتدای مقاله یا کتاب آمده است، بخوانید. سپس عنوان‌ها و فهرست اجمالی کتاب را مطالعه کنید سپس چند سطر از ابتدای هر عنوان را مطالعه کنید زیرا مهم‌ترین مطالب معمولًا در همین خطوط اولیه هستند. در نهایت سایر توضیحات و تفاسیر کتاب را بر اطلاعات خود بیفزایید.
9. از همان زمان مطالعه، برای به کار بستن آنچه می‌آموزید برنامه‌ریزی کنید. به قول تولد: (مطالعه و عمل نکردن مانند شخم زدن و بذر نپاشیدن است).
10. بیکن جمله زیبایی در این باره دارد: (برخی کتب را باید چشید، بعضی دیگر را باید بلعید و قلیلی را هم باید جوید و هضم کرد.
5 نکته در موضوع مطالعه:
1. امام علی (ع) جستن دانشی را نیکو می‌شمارند که موجب اصلاح وجود آدمی گردد. (دانشی که تو را اصلاح نکند گمراهی است.)
2. دکتر آدریل جانسون می‌گوید: ما وقت نداریم و نمی‌توانیم هر چه را که منتشر میشود بخوانیم. باید انتخاب کنیم ولی اگر در این انتخاب خود را به دست تصادف بسپاریم، ممکن است به راه‌های پیموده شده برسیم و اگر در انتخاب خود بینا نباشیم، ممکن است در راهی بیفتیم که دیگران فرسنگ‌ها از آن را پیموده‌اند. بنابراین، بهتر است قبل از انتخاب موضوع مطالعه خود به چکیده مقالات و خلاصه آثار مهم در زمینه علمی که به آن علاقه‌مندیم سری بزنیم تا جایگاه خود را در موضوع مطلوب خود دریابیم.
3. همچنین او عقیده دارد، هنگام انتخاب یک کتاب ابتدا از خود بپرسیم خصوصیات فکری ما و طبع کنجکاو و حساس ما که منبع بسیاری از شعف‌ها و حزن‌های ما است طالب چیست؟ شعر؟ روان‌شناسی؟ حکمت؟ هنر؟ بدین ترتیب، زمینه‌ای برای کار در موضوعی که بدان علاقه داریم فراهم می‌آوریم و حدودی برای خود ترسیم می‌کنیم چه همان طور که گفتیم دانستن همه چیز غیر ممکن است.
4. آندره مورو عقیده دارد، بعد از کتب آسمانی شریف‌ترین و مفیدترین کتاب‌ها بیوگرافی‌ها هستند. به قول رنه دکارت مطالعه یگانه راه آشنایی با بزرگان روزگار است که قرن‌ها پیش از این در دنیا به سر برده‌اند و اکنون زیر خاک منزل دارند.
5.
ارل. اف- رسکامون می‌گوید: چنان که در انتخاب دوست برای خود دقت می‌کنید، در انتخاب نویسنده نیز برای خواندن خود دقت کنید.
12 نکته در کارآیی مطالعه:
1. کیفیت مطالعه را بالا ببرید. به روخوانی سطحی در حالت پراکندگی فکر قناعت نکنید. با مفهوم ومعنای مطلب ارتباط برقرار سازید تا آنچه را که مورد نیاز است به خوبی درک کنید.
2. حجم مطالعه حواس شما را پرت نکند. مطالعه بیشتر و سریع‌تر تنها بهانه‌هایی برای بیشتر دانستن است. پس ابتدا آنچه را می‌خواهید بدانید و بفهمید برداشت کنید و آن گاه با کلمات (سرعت) و (بیشتر) وسوسه شوید.
3. قبل از آن که از موضوع اصلی کتاب منحرف شوید و به مطلب دیگری بپردازید، قسمت‌هایی را که دوست دارید به خاطر بسپارید، مشخص کنید.
4. حتماً برای مطالعه خود برنامه‌ریزی داشته باشید. این که قصد یادداشت برداری دارید یا خیر، در مورد چه موضوعی باید تمرکز کنید، چه سؤالاتی در ذهن دارید که در این کتاب جواب آنها را می‌جویید و همه باید از قبل برنامه‌ریزی شده باشد.
5. باید کتابی که مطالعه می‌کنید مختص به خود شما باشد تا به راحتی در آن علامت‌گذاری و نکته نویسی کنید. استفاده از مداد یا ماژیک رنگی به شما امکان می‌دهد تا در مراجعه مجدد به کتاب بهره بیشتر ببرید. هر چند نباید این خطوط رنگی استفاده شما از سایر خطوط کتاب را کاهش دهد.
6. هنگام مطالعه همواره یک قلم در دست داشته باشید زیرا مطالعه آنگاه کارآیی مطلوب می‌یابد که همراه با مطالعه سؤالات ذهن خود را با آموزه‌های کتاب تطبیق دهید و در حاشیه آن یادداشت کنید.
7. میان مطالعه و سایر کارهای خود تعادلی به وجودآورید که هم از خواندن خسته و دلزده نشوید و هم تجربه و عمل را به بهره‌وری مطالعه خود بیفزایید.
8. مطالعه پراکنده باموضوعات متنافر و متناقض موجب کاهش بهره‌وری شما میشود. حتی الامکان در نوع کتابی که برای مطالعه انتخابی می‌کنید مطالعات قبلی خود را در نظر آورید تا نظم فکری شما به هم نخورد.
9. اگر بتوانید از هر کتابی که می‌خوانید نکات مهم و کلیدی آن را خلاصه‌برداری کنید، بر کارآیی مطالعه شما می‌افزاید. این راهکار آنگاه ارزشمندتر میشود که خواننده به زبان و عبارات خودش مطالب را یادداشت کند.
10. به یاد داشته باشید علاقه و انگیزه در مورد مطلبی که برای مطالعه انتخاب کرده‌اید به بهره‌وری شما از آنچه می‌خوانید بسیار می‌افزاید.
11. گاه مقرر ساختن یک پاداش مشروط برای مطالعه حجم خاصی از کتاب به هیجان و لذت مطالعه می‌افزاید و نوعی اثر تشویقی بر فرد می‌گذارد. این پاداش‌ها می‌تواند دیدن یک برنامه تلویزیونی، رفتن به مکانی خاص، انجام یک فعالیت مورد علاقه یا حتی خوردن یک خوراکی محبوب باشد مشروط بر آن که میزان تعیین شده مطالعه شده باشد
12. رنگ کاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با کتاب، نور محیط و سایر شرایط مکانی نیز- همان گونه که می‌دانید- در کارآیی مطالعه شما کاملًا مؤثر است.
. 8 نکته در تمرکز مطالعه:
دکتر خادمی در کتاب (مطالعه روشمند) به نکاتی چند را برای ایجاد تمرکز حواس لازم می‌داند:
1. علاقه به موضوع مورد مطالعه یکی از علل مهم ایجاد تمرکز و دقت در حین مطالعه است.
2. هماهنگی اراده و تخیل نیز در این رابطه کارساز است به عبارت دیگر، چشمان فرد بر صفحه کتاب و افکار ش در حال پرواز به دور دست‌ها نباشد
3. برخی مسائل جسمی و روحی نیز می‌تواند تمرکز فرد را بر هم زند مانند گرسنگی، تشنگی، سردرد یا سایر دردها، نگرانی و اضطراب.
4. برخی مسائل محیطی نیز از عوامل برهم زننده تمرکزند: سروصدای زیاد، نور زیاد یا کم، لباس نامناسب و.
آقای حقجو در کتاب (روش‌های تسریع در خواندن و درک) چند نکته مهم دیگر را نیز بر این لیست می‌افزاید:
5. یکی از مهم‌ترین عوامل بر هم خوردن تمرکز عجله و شتاب است. این حالت سطح مطالعه را نازل می‌کند و تمرکز را بر هم می‌زند.
6. یکی از مسائل قابل توجه دیگر سنگینی معده و سیری بیش از حد است. به قول حضرت رسول اکرم (ص) (پری معده و سیری زیاد به وجود آورنده حماقت است) این همان خواندن و نفهمیدن و به عبارتی عدم تمرکز و ارتباط با مفهوم کتاب است.
7. انتخاب زمان مناسب از عوامل ایجاد تمرکز است مثلًا پس از استراحت خصوصاً در صبحگاهان بهترین تمرکز و در ساعات خستگی و کسالت نامناسب‌ترین تمرکز وجود دارد. البته در صبحگاهان لازم است قدری ورزش کرد تابدن آمادگی لازم را به دست آورد.
8. نظم و
انضباط در نوع مطالعه و ساعت مطالعه و مکان مطالعه همگی از عوامل ایجاد کننده تمرکز مطلوب‌ترند.
9. نکته در سرعت مطالعه:
1. دکتر فیل ریس پیشنهاد می‌کند، اگر قصد دارید سرعت مطالعه را افزایش دهید، حتماً ابتدا به فهرست مندرجات کتاب نظری دقیق بیندازید تا کلیت کتاب را به دست آورید.
2. تند خوانی همیشه مناسب نیست. در مطالبی که به تعمق و تأمل نیاز دارد اصلًا نباید به کار گرفته شود.
3. مغز ما همیشه تندتر از بیان ما کلمات را دریافت می‌کند. برای افزایش سرعت سعی کنید عادت بلند خوانی کتاب راترک کنید.
4. تمرین کنید، به جای درک لغت به لغت یک جمله، به درک گروهی لغات عادت کنید.
5. به نظر نویسنده کتاب (تسریع در خواندن و درک) یکی از عوامل کندخوانی برگشت است یعنی آن که فرد مرتب نگاه خود را به خطوط پیشین بر گرداند. این کار تمرکز فرد را از میان می‌برد و وقت زیادی را تلف می‌کند. هنگام مطالعه چشم باید به طور مستقیم و به موازات صفحه حرکت کند و از پریدن به سطور بالا و پایین دوری جوید.
6. کسانی که با انگشت خط مورد مطالعه را دنبال می‌کنند، باید این عادت را ترک گویند زیرا در تند خوانی فقط چشم کار می‌کند نه دست و نه زبان.
7. نویسنده کتاب (مطالعه روشمند) بر این باور است که حتی تکان دادن سر هنگام مطالعه از سرعت مطالعه می‌کاهد. پس بهتر است این گونه بگوییم: در تند خوانی فقط چشم کار می‌کند نه دست، نه زبان و نه سر. برای دیدن همه صفحه کتاب اصلًا به حرکت سر نیازی نیست. صفحه، خود در دامنه بینایی قرار دارد.
8. ایشان از مشکل دیگری به نام (خالی خوانی) نام می‌برد که عبارتست از سرگردانی چشم در حاشیه سفید کتاب یا لابه‌لای خطوط و یا هر قسمت غیر مفید صفحه. این حالت را دیدن غیر مفید نیز میگویند و موجب کاهش سرعت مطالعه میشود.
9. حتی نوع ورق زدن نیز به صرفه‌جویی در وقت کمک می‌کند. ورق زدن درست آن است که با دست چپ واز گوشه بالایی صفحه صورت گیرد و چند لحظه قبل از پایان صفحه برای تورق آماده باشد. کسانی که با دست راست و از گوشه پایینی صفحه ورق می‌زنند، از سرعت و تمرکز خود می‌کاهند.
5 نکته در محافظت از کتاب:
در کتاب (هنر کتاب خواندن) به چند نکته جالب توجه اشاره شده است:
1. کتابی که جلد شده باشد، از کتاب بدون جلد بهتر و سالم‌تر باقی می‌ماند. این احتیاط را فوری و به محض خرید کتاب انجام دهید.
2. کتاب‌های خودرا در قفسه‌های شیشه‌دار نگه‌داری کنید تا گرد و غبار هوا کمتر به کتاب‌ها آسیب برسانند.
3. اگر چاره‌ای جز استفاده از یک کتابخانه روباز ندارید، حداقل گاه کتاب‌ها را از گرد و غبار پاک کنید و برای کاهش آسیب رسانی حشره بید کتاب‌ها را ورق بزنید و هوا دهید.
4. استفاده از هواکش و تهویه مناسب در محل کتابخانه به عمر مفید کتاب‌های شما می‌افزاید.
5. هنریش هین می‌گوید: هر کجا کتاب را بسوزانند، روزی انسان‌ها را خواهند سوزاند.
در این دنیای شتاب زده که با (بحران قرائت) روبه‌رو شده است، دردی از این عمومی‌تر نمی‌توان یافت که مردم کم می‌خوانند، سریع و شتاب زده می‌خوانند، بد می‌خوانند و. این عبارت را دکتر جانسون در کتاب خویش به کار برده و بسیار ابراز نگرانی کرده است. واقعاً سرنوشت کتاب و کتابخوانی به کجا خواهد کشید؟ او می‌گوید: (مردم گویی امروز از کتاب می‌ترسند. این بیماری متأسفانه عمومی و همه گیر شده و شاید بهتر باشد آن را بیماری ترس از کوشش نام نهاد.)
این آرزویی کهن و دیرینه بوده است که روزی بشر با تفکر و مطالعه انس گیرد و ساعات عمر خویش را با مطالعه پربرکت سازد شاید حتی پیش‌تر از آن که سقراط بگوید: (جامعه وقتی به سعادت و فرزانگی می‌رسد که مطالعه کار روزانه‌اش باشد).
ما نیز این گلگشت را با همان آرزو به پایان می‌بریم و به عنوان حسن ختام سخن دو تن از بزرگ‌ترین نویسندگان جهان و جمله‌ای زیبا از مولای متقیان علی (ع) را زینت بخش نوشتار می‌سازیم.
امام علی (ع): هر کس اهل مطالعه باشد در سایه مطالعه کتب، به آرامشی بسیار والا دست می‌یابد که هرگز از او سلب نمی‌شود.
ویکتور هوگو: خوشبخت کسی است که به یکی از دو چیز دسترسی دارد: یا کتاب‌های خوب و یا دوستانی که اهل مطالعه کتاب باشند.
تولستوی: در دنیا لذتی نیست که با لذت مطالعه برابر باشد.
پرسمان
