پاسخ از حجت الاسلام حسین دهنوی: خیر جمله ی خاصی نمی خواهد . آداب خاصی ندارد . با هر لفظی و با هر کلامی و هر کس با سلیقه ی خودش بگوید : خدایا اشتباه کرده ام ، به خطار رفته ام ، به بیراهه رفته ام ، خدایا حق تو را ادا نکردم ، استغفرالله ربی و اتوب الیه . مهم پشیمانی قلبی است که انسان پشیمان بشود و تصمیم بگیرد که این گناه را دیگر تکرار نکند . لذا در هر موقعیتی و در هر مکانی و در هر زمانی مثلا انسان دارد در جاده می رود و پشت فرمان هم هست و یکدفعه به این نتیجه میرسد که باید به سمت خدا برگردد ، دلش می شکند و قطره اشکی جاری میشود ، اینجا جای توبه است . نیمه شب ، صبح ، هیچ محدودیت زمانی و مکانی ندارد . اینکه تاکید دارند که هیچ آداب خاصی ندارد یا اگر دارد ضرورتی ندارد که ما آنرا انجام بدهیم ، بخاطر این است که توبه به تاخیر نیفتد . این خیلی مهم است . ما که عمرمان دست خودمان نیست و ممکن است پنج ثانیه بعد تمام کنیم و توفیق توبه از انسان گرفته شود لذا توبه را سخت نکردند و مقید به یکسری قیود و آداب بکنند البته چرا در روایت داریم که مثلا غسل بکنید غسل توبه ، وضو بگیرید ، دو رکعت نماز بخوانید و لفظ استغفار را بگویید ولی این ها مستحبات است . یعنی ضرورتی ندارد که انجام بشود . حالا اگر موقعیتی باشد و انسان غسل توبه را هم بکند و دو رکعت نماز هم بخواند و آداب را بجا بیاورد خیلی بهتر است ولی اصل توبه متوقف بر این ها نیست و توبه نباید معطل اینها بشود . الان انسان توبه کند ، بهتر از پنج دقیقه بعد است چون معلوم نیست که خدا این توفیق را به انسان بدهد . و اینکه انسان چطور مطمئن بشود که توبه اش پذیرفته شده است این دیگر بستگی دارد که دل انسان بشکند و پشیمان بشود و چقدر ناله هایش سوزناک باشد . هر قدر ناله های انسان سوزناک تر واشک های انسان بیشتر باشد و از صمیم قلب باشد ، انسان اطمینان بیشتری پیدا می کند که توبه اش پذیرفته شده است . و کسانی که تجربه کرده اند می دانند که بعد از توبه یک احساس نشاط ، شادابی و احساس آرامش به انسان دست می دهد و استرس ها و اضطراب هایی که زمان گناه کردن داشت ، همه از بین میرود . یکی از عوامل جدی استرس های ما انسان ها ، گناهان ماست . اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلا . بله گناه بلا می آورد . اگر توبه قلبی باشد توبه پذیرفته میشود ولی اگرزبانی باشد پذیرفته نیست . امام باقر (ع) می فرماید: کسی که گناه میکند مثل کسی است که گناه نکرده است و در پایان می فرماید : اگر کسی که گناه میکند و با زبان استفغار می کند مثل این است که خدا را مسخره می کند. اما باز این معنایش این نیست که شما جوان عزیز اگر بعد از توبه باز به گناه بازگشتی ، بگویی نه من آدم نمی شوم و اینکه بترسند که خدا را استهزا کردند و بگویند که من نابود هستم و من جهنمی هستم . خیر این ها درست نیست . غلط است . باز باید توبه کند . بعضی از جوان ها تلقی شان این است که اگر من گناهی میکنم و توبه ام را می شکنم ، پله ی اول هستم و سر خط اولم آمده ام . خیر عزیزان این جوری نیست . وقتی شما یک بار توبه می کنید مدتی تحمل میکنید و گناه نمی کنید و باز مرتکب آن گناه می شوید ، شما آن نردبان را یک پله بالا آمده اید ، شما سر جای اولتان نیستید . باز توبه می کنید و یک ماه می گذرد و باز گناه میکنید ، شما پله دوم هستید . ممکن است شما چند بار توبه را بشکنید و دوباره توبه کنید ولی شما پله پله بالا آمده اید . یک وقت به جایی میرسد که انسان خسته میشود ، توبه می کند و تا ته آن می رود . این حدیث برای کسی است که میگوید خدایا ببخش ولی حتی همان لحظه دارد گناه میکند و یا خدایا ببخش ولی همان لحظه نگاهش به نامحرم است ، در مسیر گناه می رود و باز می گوید ببخش . نمی خواهم جوانان این حدیث را این طور برداشت کنند که من دیگر کارم تمام است چون یکبار توبه ام را شکسته ام . ناامید نشوید و توبه کنید مطمئن باشید که خداوند شما را می بخشد . کسی که توبه می کند و یاد گناهانش می افتد ، لذت نمی برد ، بهم می ریزد ، منقلب میشود و اشک می ریزد و متنفر از گناهش است . این حدیث برای کسی است که هنوز شوق گناه در دل دارد و به زبان توبه میکند . www. ch3.iribtv.ir
آیا کسی که می خواهد توبه کند باید آداب خاصی را رعایت کند یا جملات خاصی را بگوید تا خیالش راحت بشود که توبه اش پذیرفته شده است ؟
پاسخ از حجت الاسلام حسین دهنوی:
خیر جمله ی خاصی نمی خواهد . آداب خاصی ندارد . با هر لفظی و با هر کلامی و هر کس با سلیقه ی خودش بگوید : خدایا اشتباه کرده ام ، به خطار رفته ام ، به بیراهه رفته ام ، خدایا حق تو را ادا نکردم ، استغفرالله ربی و اتوب الیه . مهم پشیمانی قلبی است که انسان پشیمان بشود و تصمیم بگیرد که این گناه را دیگر تکرار نکند . لذا در هر موقعیتی و در هر مکانی و در هر زمانی مثلا انسان دارد در جاده می رود و پشت فرمان هم هست و یکدفعه به این نتیجه میرسد که باید به سمت خدا برگردد ، دلش می شکند و قطره اشکی جاری میشود ، اینجا جای توبه است . نیمه شب ، صبح ، هیچ محدودیت زمانی و مکانی ندارد . اینکه تاکید دارند که هیچ آداب خاصی ندارد یا اگر دارد ضرورتی ندارد که ما آنرا انجام بدهیم ، بخاطر این است که توبه به تاخیر نیفتد . این خیلی مهم است . ما که عمرمان دست خودمان نیست و ممکن است پنج ثانیه بعد تمام کنیم و توفیق توبه از انسان گرفته شود لذا توبه را سخت نکردند و مقید به یکسری قیود و آداب بکنند البته چرا در روایت داریم که مثلا غسل بکنید غسل توبه ، وضو بگیرید ، دو رکعت نماز بخوانید و لفظ استغفار را بگویید ولی این ها مستحبات است . یعنی ضرورتی ندارد که انجام بشود . حالا اگر موقعیتی باشد و انسان غسل توبه را هم بکند و دو رکعت نماز هم بخواند و آداب را بجا بیاورد خیلی بهتر است ولی اصل توبه متوقف بر این ها نیست و توبه نباید معطل اینها بشود . الان انسان توبه کند ، بهتر از پنج دقیقه بعد است چون معلوم نیست که خدا این توفیق را به انسان بدهد . و اینکه انسان چطور مطمئن بشود که توبه اش پذیرفته شده است این دیگر بستگی دارد که دل انسان بشکند و پشیمان بشود و چقدر ناله هایش سوزناک باشد . هر قدر ناله های انسان سوزناک تر واشک های انسان بیشتر باشد و از صمیم قلب باشد ، انسان اطمینان بیشتری پیدا می کند که توبه اش پذیرفته شده است . و کسانی که تجربه کرده اند می دانند که بعد از توبه یک احساس نشاط ، شادابی و احساس آرامش به انسان دست می دهد و استرس ها و اضطراب هایی که زمان گناه کردن داشت ، همه از بین میرود . یکی از عوامل جدی استرس های ما انسان ها ، گناهان ماست . اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلا . بله گناه بلا می آورد . اگر توبه قلبی باشد توبه پذیرفته میشود ولی اگرزبانی باشد پذیرفته نیست . امام باقر (ع) می فرماید: کسی که گناه میکند مثل کسی است که گناه نکرده است و در پایان می فرماید : اگر کسی که گناه میکند و با زبان استفغار می کند مثل این است که خدا را مسخره می کند. اما باز این معنایش این نیست که شما جوان عزیز اگر بعد از توبه باز به گناه بازگشتی ، بگویی نه من آدم نمی شوم و اینکه بترسند که خدا را استهزا کردند و بگویند که من نابود هستم و من جهنمی هستم . خیر این ها درست نیست . غلط است . باز باید توبه کند . بعضی از جوان ها تلقی شان این است که اگر من گناهی میکنم و توبه ام را می شکنم ، پله ی اول هستم و سر خط اولم آمده ام . خیر عزیزان این جوری نیست . وقتی شما یک بار توبه می کنید مدتی تحمل میکنید و گناه نمی کنید و باز مرتکب آن گناه می شوید ، شما آن نردبان را یک پله بالا آمده اید ، شما سر جای اولتان نیستید . باز توبه می کنید و یک ماه می گذرد و باز گناه میکنید ، شما پله دوم هستید . ممکن است شما چند بار توبه را بشکنید و دوباره توبه کنید ولی شما پله پله بالا آمده اید . یک وقت به جایی میرسد که انسان خسته میشود ، توبه می کند و تا ته آن می رود . این حدیث برای کسی است که میگوید خدایا ببخش ولی حتی همان لحظه دارد گناه میکند و یا خدایا ببخش ولی همان لحظه نگاهش به نامحرم است ، در مسیر گناه می رود و باز می گوید ببخش . نمی خواهم جوانان این حدیث را این طور برداشت کنند که من دیگر کارم تمام است چون یکبار توبه ام را شکسته ام . ناامید نشوید و توبه کنید مطمئن باشید که خداوند شما را می بخشد . کسی که توبه می کند و یاد گناهانش می افتد ، لذت نمی برد ، بهم می ریزد ، منقلب میشود و اشک می ریزد و متنفر از گناهش است . این حدیث برای کسی است که هنوز شوق گناه در دل دارد و به زبان توبه میکند .
www. ch3.iribtv.ir
- [سایر] آیا جلسه خواستگاری آداب خاصی دارد؟ چه نکاتی خوب است در آن رعایت شود؟
- [سایر] آداب توبه واقعی چیست؟
- [سایر] چه کسانی توبه شان پذیرفته نمی شود؟
- [سایر] توبه چگونه است و از کجا بفهمیم که توبه پذیرفته شده و اگر توبه را شکستیم چه کنیم؟
- [سایر] توبه چگونه است و از کجا میفهمیم که توبه پذیرفته شدهو اگر توبه را شکستیم چگونه است؟
- [سایر] در مورد آداب توبه و استغفار توضیح دهید؟
- [آیت الله سبحانی] اگر مرد مرتد فطری قبل از اثبات ارتداد و یا دستگیری توبه کند، آیا توبه ی او پذیرفته می شود؟ و در صورت پذیرفته شدن، تکلیف همسر او که از وی به حکم ارتداد جدا شده، چیست؟
- [آیت الله بهجت] آیا دانشجوی دانشگاه مختلط که مقیّد به آداب و اصول اسلامی است، می تواند در نمازخانه دانشکده امام جماعت بشود؟
- [سایر] اگر کسی که لواط انجام داده از کار خود پشیمان شود و بخواهد توبه کند، آیا توبه او پذیرفته می شود؟
- [سایر] می گویند: در آخرین لحظه عمر توبه ی انسان پذیرفته می شود آیا این توبه برای مسلمانان است یا دیگران را نیز شامل می شود؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر از منفعت کسب، پیش از دادن خمس، اثاثیهای برای منزل بخرد و در بین همان سال احتیاجش از آن برطرف شود، اگر زاید بر مخارج سال باشد خمس آن را بنابر احتیاط بدهد، و همچنین است زیور آلات زنانه، ولی اگر در سالهای بعد، رفع احتیاجش از آنها بشود، رعایت این احتیاط لازم نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] نافله شب از مهمترین نمازهای نافله است که در روایات اسلامی و قرآن مجید روی آن تاکید شده و تأثیر عمیقی در صفای روح و پاکی قلب و تربیت نفوس انسانی وحل مشکلات دارد و در کتب معروف دعا، آدابی برای آن ذکر کرده اند، مخصوصاً برای قنوت نافله وتر، رعایت این آداب خوب است ولی می توان نماز شب را بدون این آداب مانند نمازهای معمولی نیز انجام داد و کسی که به علتی نتواند آخر شب بیدار شود و نماز شب را بخواند می تواند قبل از خواب آنها را به جا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . بر مسلمانان واجب است در صورتی که در مدارس و دانشگاه ها و دانشکده های علوم و صنایع مورد احتیاج عموم، طبق آداب و سنن و رعایت احکام اسلام به تعداد کافی نباشد، خودشان مستقیماً به تأسیس این گونه مدارس و دانشگاه ها بر اساس تعالیم مقدسه اسلام و اجرای برنامه های دینی، اقدام نمایند و مهما امکن طوری ترتیب بدهند که از تمام طبقات هر کس استعدادش بیشتر است بتواند به تحصیل ادامه دهد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر مالک شرط کرده که تجارت به گونه خاص و به کیفیّتی مخصوص انجام شود، عامل باید رعایت کند امّا در صورتی که شرط و کیفیت خاصی مطرح نشده است عامل باید بطور متعارف و معمول تجارت کند و چنانچه معامله نسیه هم متعارف باشد و قرارداد از آن منصرف نباشد می تواند به صورت نسیه نیز معامله کند.
- [آیت الله سیستانی] کسی که وصیّت میکند باید بالغ و عاقل باشد، و سفیه نباشد، و از روی اختیار وصیّت کند، پس وصیّت بچه نابالغ صحیح نیست مگر آنکه ده سال داشته باشد، و وصیّت برای ارحامش، یا صرف در خیرات عامه نموده باشد که وصیّت او در این دو مورد صحیح است. و اما اگر برای غیر ارحامش وصیّت کند، یا آنکه بچه هفت ساله وصیّت کند در مورد چیز مختصری از اموالش، صحت وصیّت محل اشکال است، پس باید رعایت احتیاط بشود، و اگر شخصی سفیه باشد، وصیّت او در اموالش نافذ نیست، ولی در غیر آن نافذ است، مانند امور مربوط به تجهیز او.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . بعد از مرگ مستحب است، چشم ها و لب ها و چانه میت را ببندند و دست و پای او را دراز کنند و پارچه ای روی او بیندازند و اگر شب مرده است، در جایی که مرده چراغ روشن کنند و برای تشییع جنازه او، مؤمنین را خبر کنند و در تشییع، آداب اسلام را رعایت کنند و از شرکت بانوان در تشییع که مکروه است مخصوصاً حرکت آنان جلوتر از مردان آن هم با مظاهر غیر اسلامی جلوگیری نمایند و منظره عبرت آور تشییع جنازه را به معصیت و تشبه به عادات و رسوم کفار که حاکی از عدم استقلال فکری و نفوذ بیگانگان است آلوده نکنند و اجازه ندهند که آداب و رسوم مخالفین اسلام، به اجتماع مسلمین راه پیدا کند چه خوب است که مسلمین برای حفظ سنن مذهبی و استقلال فکری خود در همه شئون روش اولیاء اسلام: را سر مشق قرار دهند و از عواقب وخیم تشبه به بیگانگان بپرهیزند. و نیز مستحب است در دفن میت عجله نمایند، ولی اگر یقین به مردن او ندارند، باید صبر کنند تا معلوم شود و اگر میت حامله باشد و بچه در شکم او زنده باشد، باید به قدری دفن را عقب بیندازند، که پهلوی چپ او را بشکافند و طفل را بیرون آورند و پهلو را بدوزند.
- [آیت الله سیستانی] بر طبق مذهب امامیه، زن مطلقه یائسه و صغیره اگر چه با آنها نزدیکی شده باشد عدّه ندارند. لیکن بر طبق مذاهب اهلسنّت با اختلافی که در شروط عدّه برای صغیره دارند عدّه بر آنان واجب است. حال اگر شوهر از اهلسنّت باشد، و زن یائسه یا صغیرهاش را با اعتقاد به لزوم عدّه برای صغیره طلاق دهد، ملزم به رعایت قواعد مذهب خود مانند فساد عقد خواهر مطلقه، و نکاح زنانی که جمع آنها با زن در دوران عدّه حرام است، میشود، بنابراین مرد شیعی میتواند با خواهر این مطلقه ازدواج کند هرچند آن مرد سنی با او عقد بسته باشد. و احتیاط واجب برای مرد شیعی نیز آن است که با این زن مطلقه پیش از تمام شدن عدهاش ازدواج نکند، و آن زن نیز اگر شیعه باشد و یا شیعه بشود تا پایان عدّه، ازدواج نکند. همچنین احوط آن است که در ایام عدّه از شوهر نفقه نگیرد، گر چه طبق مذهب شوهر واجبالنفقه او باشد، مگر آنکه از باب اجرای قاعده مقاصّه نوعی در صورت بودن شرایط آن، بتوان نفقه گرفت.
- [آیت الله اردبیلی] نماز مهمترین اعمال دین است که اگر مورد قبول درگاه خداوند متعال واقع شود، عبادتهای دیگر نیز قبول میشوند و اگر نماز پذیرفته نشود، اعمال دیگر نیز قبول نمیشوند. همان گونه که اگر انسان هر شبانه روز پنج نوبت در نهر آبی شستشو کند چرکی در بدن او باقی نمیماند، نمازهای پنجگانه نیز انسان را از گناهان و پلیدیها پاک میکنند. سزاوار است که انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و کسی که نماز را کم ارزش و سبک میشمارد، مانند کسی است که نماز نمیخواند. خداوند در ابتدای سوره بقره نماز را از ویژگیهای پرهیزگاران و سبب برخورداری از هدایت قرآنی و در سوره مؤمنون مراقبت بر انجام نماز و خشوع در هنگام نماز را از ویژگیهای مؤمنان بر شمرده است و پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرموده: کسی که به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد، سزاوار عذاب آخرت است. روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند؛ مردی وارد و مشغول نماز شد و رکوع و سجود خود را به طور کامل بجا نیاورد. حضرت فرمودند: اگر این مرد در حالی که نمازش به این نحو است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است! پس انسان باید مراقب باشد که با عجله و شتابزدگی نماز نخواند و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع، خشوع و وقار باشد و متوجه باشد که با چه کسی سخن میگوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند متعال بسیار کوچک و ناچیز ببیند. همچنین نمازگزار باید توبه و استغفار نماید و گناهانی را که مانع قبول شدن نمازند، مانند حسد، کبر، غیبت، خوردن مال حرام، آشامیدن مسکرات و ندادن خمس و زکات، بلکه هر معصیتی را ترک کند. همچنین سزاوار است اعمالی را که ثواب نماز را کم میکند، بجا نیاورد، مثلاً در حال خوابآلودگی و خودداری از ادرار به نماز نایستد و در هنگام نماز ه آسمان نگاه نکند و نیز اعمالی را که ثواب نماز را زیاد میکند بجا آورد، مثلاً انگشتری عقیق به دست کند و لباس پاکیزه بپوشد و شانه و مسواک کند و خود را خوشبو نماید.
- [امام خمینی] اهمیت نماز: نماز مهمترین اعمال دینی است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود،عبادتهای دیگر هم قبول می شود. و اگر پذیرفته نشود، اعمال دیگر هم قبول نمی شود. و همانطور که اگر انسان شبانه روزی پنج نوبت در نهر آبی شستشو کند، چرک در بدنش نمی ماند، نمازهای پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک می کند. و سزاوار است که انسان نماز را در اول وقت بخواند. و کسی که نماز را پست و سبک شمارد،مانند کسی است که نماز نمی خواند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:"کسی که به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد، سزاوار عذاب آخرت است".روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند، مردی وارد و مشغول نماز شد، و رکوع و سجودش را کاملا به جا نیاورد. حضرت فرمودند: "اگر این مرد در حالی که نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است". پس انسان باید مواظب باشد که به عجله و شتابزدگی نماز نخواند، و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد، و متوجه باشد که با چه کسی سخن می گوید، و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند عالم بسیار پست و ناچیز ببیند. و اگر انسان در موقع نماز کاملا به این مطلب توجه کند، از خود بی خبر می شود. چنانچه در حال نماز تیر را از پای مبارک امیر المؤمنین علیه السلام بیرون کشیدند و آن حضرت متوجه نشدند. و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی که مانع قبول شدن نماز است مانند حسد،کبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسکرات و ندادن خمس و زکات، بلکه هر معصیتی را ترک کند. و همچنین سزاوار است کارهایی که ثواب نماز را کم می کند بجانیاورد، مثلا در حال خواب آلودگی و خودداری از بول به نماز نایستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نکند. و نیز کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند بجا آورد، مثلا انگشتری عقیق به دست کند، و لباس پاکیزه بپوشد، و شانه و مسواک کند، و خود را خوشبو نماید.
- [آیت الله مکارم شیرازی] نماز رابطه انسان با خداست و مایه صفای روح و پاکی دل و پیدایش روح تقوا و تربیت انسان و پرهیز از گناهان است. نماز مهمترین عبادات است که طبق روایات اگر قبول درگاه خدا شود عبادات دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر قبول نگردد اعمال دیگر نیز قبول نخواهد شد. و نیز بر طبق روایات، کسی که نمازهای پنجگانه را انجام می دهد از گناهان پاک می شود همان گونه که اگرشبانه روز پنج مرتبه در نهر آبی شست و شو کند اثری از آلودگی در بدنش باقی نمی ماند. به همین دلیل، در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی و وصایا و سفارشهای پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه هدی(علیهم السلام)از مهمترین کارهایی که روی آن تأکید شده همین نماز است و لذا ترک نماز از بزرگترین گناهان کبیره محسوب می شود. سزاوار است انسان نماز را در اول وقت بخواند و به آن اهمیت بسیار دهد و از تند خواندن نماز که ممکن است مایه خرابی نماز گردد جداً بپرهیزد. در حدیث آمده است روزی پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) مردی را در مسجد مشغول نماز دید که رکوع و سجود را بطور کامل انجام نمی دهد، فرمود: اگر این مرد از دنیا برود در حالی که نمازش این گونه باشد به دین من از دنیا نخواهد رفت. روح نماز (حضور قلب) است و سزاوار است از آنچه مایه پراکندگی حواس می شود بپرهیزد، معانی کلمات نماز را بفهمد و در حال نماز به آن توجه داشته باشد و با حال خضوع و خشوع نماز را انجام دهد، بداند با چه کسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند بسیار کوچک ببیند. در حالات معصومین(علیهم السلام) آمده است به هنگام نماز آنچنان غرق یاد خدا می شدند که از خود بی خبر می گشتند، تا آنجا که پیکان تیری در پای امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)مانده بود، در حال نماز بیرون آوردند و آن حضرت متوجه نشد. برای قبولی نماز و کمال و فضیلت آن علاوه بر شرایط واجب باید امور زیر را نیز رعایت کند: قبل از نماز از خطاهای خود توبه و استغفار نماید و از گناهانی که مانع قبول نماز است مانند (حسد) و (تکبر) و (غیبت) و (خوردن مال حرام) و (آشامیدن مسکرات) و (ندادن خمس و زکات) بلکه هر معصیتی بپرهیزد. همچنین سزاوار است کارهائی که ارزش نماز و حضور قلب را کم می کند انجام ندهد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول و در میان سر و صداها و در برابر منظره هایی که جلب توجه می کند به نماز نایستد و کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند انجام دهد، مثلاً لباس پاکیزه بپوشد، موهای خود را شانه زند و مسواک کند و خود را خوشبو نماید و انگشتر عقیق به دست کند.