در آغاز باید دانست که باب رحمت الهی همیشه باز است و در همه حال و همه زمان می توان به سوی خدا بازگشت. توبه چیزی جز پشیمانی و تصمیم بر ترک گناه نیست. اگر از گناهی که انجام داده ای پشیمانی و تصمیم داری که دیگر گرد گناه نگردی، این، خود، توبه است.
الهی اِنْ کانَ النَّدَمُ عَلَی الذَّنْبِ تَوْبَةً فَاِنّی وَعِزَّتِک مِنَ النّادِمینَ؛ پروردگارا! اگر پشیمانی پس از گناه توبه است،پس به عزتت سوگند من از پشیمانان هستم.(مفاتیح الجنان، مناجات خمسة عشر، مناجات التائبین)
خداوند آن قدر مهربان و دلسوز است که ابتدا او به سوی انسان بازگشت و توبه می نماید سپس انسان حالت توبه در او رخ می دهد. پس بدان مورد توجه حضرت حق بوده ای که این حالت پشیمانی در تو، به وجود آمده.
نکته مهم: گناهان متفاوتند. برخی از گناهان با توبه و پشیمانی و تصمیم بر ترک، بخشیده شده و حل می گردد. اما برخی گناهان با توبه تنها پاک نمی شود بلکه اقدامات دیگری نیز لازم است. گناهانی که در آن حق انسانی ضایع و پایمال شده، با یک توبه بخشیده نخواهد شد بلکه باید حق الناسی که از بین رفته، باز گردد. به عنوان مثال اگر فردی مرتکب دزدی شده، آیا با توبه تنها او بخشیده می گردد؟ در این صورت تکلیف حقوق ضایع شده مردم چه می شود؟
غیبت و تهمت نیز از این دسته گناهان است. انسانی که با آبروی انسان دیگری بازی کرده باید تاوان این عمل خود را بدهد و آن شخص را راضی گرداند. گاهی اوقات حلالیت طلبیدن و رضایت بدست آوردن، مفسده دارد و جریان جدیدی به راه می افتد، در این صورت می توان توسط نامه و یا با پیامک یا ایمیل به صورت ناشناس در پی کسب رضایت او برآمد. در نهایت اگر هیچ راهی برای عذر خواهی وجود ندارد، باید از راه های دیگر، در جهت جبران برآمد، از جمله ، استغفار برای او، صدقه دادن و زیارت کردن به نیابت از او و...
راهکارهای برون رفت از رذیله تهمت
1- تفکر و با دیده بصیرت نگریستن به آیات قرآن و احادیث فراوان در مذمت این صفت ناپسند. در قرآن کریم بیش از چهل آیه درباره تهمت و بهتان به مردم در رابطه با جریانات مختلفی نازل شده.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: هر کس به مرد یا زن با ایمانی بهتان بزند یا درباره‌ی کسی چیزی بگوید که در او نیست خداوند در قیامت او را بر تلی از آتش قرار می‌دهد تا از آنچه گفته است خارج شود. و از عهده‌ی گفته‌ی خود بیرون آید.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر گاه مؤمنی برادر مؤمن خویش را متهم سازد و به او تهمت بزند ایمان از قلب او محو میشود همچنانکه نمک در آب ذوب می‌گردد.
2- تفکر در این مطلب که اگر کسی به ما تهمت بزند، ما چقدر آزرده و خشمناک می شویم. پس باید آن چه در مورد خود نمی پسندیم در مورد دیگران هم نپسندیم.
3- یافتن عامل تهمت: تهمت می تواند عوامل متعددی داشته باشد از جمله:
1- غضب: گاهی اوقات انسان برای فرو نشاندن خشم خود به دیگری تهمت می زند.
2- عداوت و کینه
3-حسد
4-مزاح کردن و سایرین را خنداندن
5-مسخره و استهزاء
6-فخر و مباهات: انسان برای ظاهر ساختن کمالات خود دست به تهمت می زند.
7-هم زبانی با رفیقان و همراه شدن با آنان با تهمت زدن به شخصی و ...
چند نکته پایانی
1- تعریف بهتان و تهمت: تهمت عبارتست از اینکه انسان چیزی را به دروغ به دیگری نسبت دهد و شخصی که مرتکب گناه و عمل زشتی نشده را به انجام آن متهم کند و یا عیب و نقصی را که در او نیست به او منتسب کند. و فرقی نیست که این نسبت دروغ در حضور او باشد یا در غیاب.
بهتان و تهمت از گناهان کبیره است و در قرآن مجید به شدت از آن نهی، و عذاب شدیدی برای آن ذکر گردیده که به آن اشاره خواهد شد.
2- بهتان بدترین نوع دروغ است و چنانچه اتهام شخص در غیاب وی باشد غیبت هم بشمار می‌آید و انسان در واقع مرتکب دو گناه شده است یکی دروغ و دیگری غیبت و بزرگترین ظلم در حق برادر مؤمن آنست که او را متهم به ارتکاب گناهی کنی که هرگز آنرا انجام نداده است.
3- آثار سوء اجتماعی تهمت: نتیجه بهتان و افتراء این است که عدالت اجتماعی از بین برود، حق باطل و باطل حق جلوه کند، بیگناهان متهم و گرفتار، و گناهکاران تبرئه و آزاد باشند، حسن ظن به سوء ظن تبدیل گردد و اعتماد عمومی سلب شود و دوستی و صمیمیت جایش را به کینه و عداوت بدهد، بدون شک چنین جامعه‌ای نمی‌تواند دوام و بقاء داشته باشد بلکه بزودی سقوط خواهد کرد و مردم آن هلاک و گرفتار انواع مشکلات و بلایا خواهند شد.
4- حمل فعل مسلمان بر صحت:
مؤمن نه تنها نباید به برادر و خواهر مؤمن خویش سوء ظن داشته باشد بلکه باید عمل او را حمل بر صحت کند و بکوشد تا سوء ظن خویش را به حسن ظن تبدیل نماید.
محمد بن فضیل می‌گوید. به امام هفتم عرض کردم: بعضی از افراد موثق برای من خبر آوردند که یکی از برادران دینی درباره‌ی من مطلبی گفته که آنرا نمی‌پسندم از او در این باره سؤال کردم، او انکار نمود تکلیف من چیست؟ حضرت فرمود: گوش و چشمت را نسبت به برادرت تکذیب کن بطوریکه اگر پنجاه عادل در نزد تو گواهی بدهند که فلانی درباره‌ی تو چنین مطلب نادرستی را مطرح ساخته تو باید آنان را تکذیب، و برادر ایمانی خود را تصدیق کنی و آنچه را که باعث ریختن آبروی او میشود اشاعه ندهی که در غیر این صورت از مصادیق آیه‌ی: ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین امنوا(نور/19) خواهی بود.
5- فرار از موضع تهمت:
اسلام از طرفی تهمت را حرام دانسته و از مؤمنان خواسته تا از سوء ظن به یکدیگر اجتناب ورزند و در صورت پیدایش سوء ظن به آن اعتنا نکنند بلکه گفتار و کردار مؤمن را بر صحت و خوبی حمل نمایند و از طرف دیگر به مؤمنان دستور داده تا خود را در معرض تهمت قرار ندهند و از گفتن سخنان و اعمالی که موجب سوء ظن میشود پرهیز کنند تا مورد تهمت و افترا قرار نگیرند.
چنانکه امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: کسی که خود را در معرض تهمت قرار دهد نباید کسی را که به او بد گمان میشود ملامت و نکوهش کند.
همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که به موضعی از مواضع تهمت برود و متهم شود نباید جز خودش را ملامت کند.
و نیز پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: از مواضع تهمت بپرهیزید و خود هنگامی که در مسجد معتکف بود و صفیه یکی از همسران پیامبر به دیدن حضرت آمد، پیامبر هنگام مراجعت صفیه به منزل چند گامی او را همراهی و در ضمن با او گفتگو می‌کرد یکی از انصار آنان را دید حضرت به انصاری فرمود این صفیه همسر من است، و هدف پیامبر از بیان این مطلب دفع سوء ظن محتمل از طرف انصاری بود.
