خودکشی در اسلام1 چه حکمی دارد؟

زندگی و عمر، نخستین و بزرگ ترین نعمتی است که خداوند آن را برای رسیدن به تکامل و صعود به قُله های رفیع و عالی معنوی به انسان بخشیده است. ازاین رو، نه تنها دیگران حق ندارند به این نعمت الهی آسیبی بزنند، بلکه خود شخص نیز حق ندارد آن را از بین ببرد. پس بر هر فردی واجب است هماره از جانش به عنوان امانت الهی نگه داری کند. مالک اصلی انسان، خداوند متعال است و نفس انسانی، امانت خداوند است. ازاین رو، باید از این امانت به خوبی نگه داری کرد و از بین بردن آن، خیانت در امانت خداست.
گفتنی است فقط در راه خدا می توان جان خویش را فدا کرد؛ زیرا حفظ دین الهی و ارزش های والای دینی که همان راه خداوند است از جان انسان، بالاتر، ارزشمندتر و مهم تر است. بر همین اساس، سید و سالار شهیدان و سرور آزادگان، حضرت امام حسین علیه السلامو دیگر شهدای راه خدا، جان خویش را پیش کش پروردگار و راه والایش کردند. در حقیقت، این، یکی از راه های رسیدن به کمال، بلکه بهترین و عالی ترین راه هاست.

حرمت خودکشی در اسلام
خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب نشینی از دست یابی به غایت کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی است. ازاین رو، این عمل از نظر اسلام، حرام و محکوم است. خداوند در قرآن کریم می فرماید:
وَ لاتَقْتُلُوا أنْفُسَکُم إِنَّ اللّهَ کانَ بِکُمْ رَحِیمَاً، وَ َمَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارَاً. (نساء: 29 و 30)
و خودکشی نکنید! خداوند به شما مهربان است و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم کرد.
کلمه (لاتَقْتُلُوا) در این آیه، صیغه نهی است و بر حرمت عمل دلالت دارد.
همچنین روایت های بی شماری در نکوهش و حرمت خودکشی وارد شده است. بر اساس این روایت ها، صاحبان این عمل، اهل دوزخند و بهشت بر آنان حرام شده است. اکنون به چند نمونه از روایت ها اشاره می کنیم:
1. أبی ولاّد می گوید:
از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: مَن قَتَلَ نَفسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا؛ هر که به عمد خودکشی کند، همیشه در آتش دوزخ خواهد بود.2
2. رسول خدا صلی الله علیه و آله در کلامی زیبا فرمود:
مَن قَتَلَ نَفسَهُ بِشَی ءٍ مِنَ الدُّنیا عُذِّبَ بِهِ یَوْمَ القِیَامَةِ.3
هر که با ابزاری از دنیا خودکشی کند، در روز قیامت با همان چیز عذاب خواهد شد.
آن حضرت در روایتی دیگر می فرماید:
اَلّذی یَخنُقُ نَفْسَهُ یَخْنُقُها فِی النَّارِ، وَ الَّذی یَطْعَمُها فِی النَّارِ.4
آن که خود را خفه کند، خویشتن را در آتش [دوزخ] خفه کرده است و کسی که به خودش نیزه زند، در آتش باشد.
همچنین در سخن ارزشمند دیگری فرمود:
کَانَ فیمَنْ قَبْلَکُم رَجُلٌ بِهِ جَرْحٌ فَجَزَعَ فَأَخَذَ سَکِینَاً فَحزَّ بِها یَدَهُ فَمارَقأَ الدَّمُ حَتّی ماتَ، فَقالَ اللّهُ، بادَرَنی عَبدِی بِنَفْسِه؟!... قد حَرَّمتُ عَلَیه الجَنَّةَ.5
میان انسان های پیش از شما، مردی جراحتی برداشت و از شدت بی تابی، با کاردی دستش را قطع کرد و از شدت خون ریزی مُرد. آن گاه خداوند فرمود: (بنده ام، در گرفتن جان خود بر من پیشی گرفت... . همانا بهشت را بر او حرام کردم).
3. امام باقر علیه السلام فرمود:
إِنَّ المُؤْمِنَ یُبْتَلَی بِکُلِّ بَلیَّةٍ وَ یَمُوتُ بِکُلِّ میتَةٍ إلاّ أَنَّهُ لایَقْتُلُ نَفْسَهُ.6
ممکن است مؤمن به هر بلایی دچار شود و به هر نوع مرگی بمیرد، ولی خودکشی نمی کند.
4. عمرو بن عبید بصری می گوید:
در یکی از جلسه های [درس] امام صادق علیه السلام شرکت کردم. پس از ورود و عرض ادب، این آیه را تلاوت کردم: (وَالَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الإِثْمِ؛ آنان که از گناهان کبیره پرهیز می کنند.) و پس از خواندن آیه، لحظه ای سکوت کردم. امام صادق علیه السلام فرمود: (عمرو چرا سکوت کردی؟) عرض کردم: ای پسر رسول خدا! گناهان کبیره را برایم مشخص کنید. حضرت فرمود: (ای عمرو! بزرگ ترین گناهان چند نوع است:
شریک قائل شدن برای خداوند؛ ناامیدی از خداوند متعال؛ عاق والدین؛ کشتن نفسی که خداوند آن را حرام کرده است).7
این روایت، هم شامل خودکشی و هم کشتن دیگران می شود.
با توجه به آیات و روایت های بیان شده، خودکشی از دیدگاه اسلام از گناهان کبیره و حرام است و اهل این کار، اهل دوزخند. حتی برخی گروه های اهل سنت مانند حنبلی ها، کسی را که خودکشی می کند، کافر می دانند و خواندن نماز میت برای او را واجب نمی دانند.8 آنها به این روایت استدلال می کنند که در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله، مردی با نیزه خودکشی کرد. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من بر این شخص نماز نمی خوانم.9
پی نوشتها:
1. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه بیش از پنج میلیون نفر در جهان خودکشی می کنند که حدود پانصد هزار مورد آن به مرگ می انجامد. هر چند بنا بر آمار، خودکشی در ایران، به مراتب در مقایسه با دیگر کشورهای جهان کمتر است و در میان 49 کشور، رتبه چهل و سوم را در مورد نرخ خودکشی به خود اختصاص داده است، ولی متأسفانه در سال های اخیر این امر رو به افزایش نهاده است، به گونه ای که به طور متوسط، سالانه 3216 نفر اقدام به این عمل پلید و حرام می کنند که به طور تقریبی در سال، از هر صد هزار نفر، شش نفر اقدام به خودکشی می کنند و 62 درصد از کسانی که دست به چنین کاری می زنند، می میرند. نک: مجله کتاب زنان، 1382، ش 19، ص 71.
2. محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، فروع من الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1367، چ 5، ج 7، ص 45، باب من لاتجوز وصیته من البالغین، ح 1؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، 1404 ه . ق، چ 2، ج 3، ص 571، ح 4953.
3. عبداللّه بن بهرام دارمی م 255 ه . ق سنن الدارمی، دمشق، الطبعة الاعتدال، ج 2، ص 192، باب التشدید علی من قتل نفسه؛ متقی هندی، کنز العمال، بیروت، مؤسسة الرسول، 1405 ه . ق، چ 5، ج 15، ص 36، ح 39965.
4. کنزالعمال، ج 15، ح 39961، ص 35.
5. الترغیب و الترهیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1388 ه . ق، چ 3، ج 3، ح 4.
در روایتی نقل شده است رسول خدا صلی الله علیه و آلهفرمود: (وَ أَنَّ مَن قَتَلَ نَفْسه بِشَی ء عُذَّبَ فِی النَّارِ وَ أَنَّهُ لا یَدخُلُ الجَنَّةِ اءِلاّ نَفْسُ مُسْلِمَةٍ؛ همانا کسی که به وسیله چیزی خودش را بکشد، در آتش دوزخ معذب شود و کسی جز مسلمان در بهشت وارد نمی شود). از مضمون این روایت در می یابیم کسی که خودکشی می کند، مسلمان نیست. صحیح مسلم بشرح النووی، م 676 ه . ق، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407 ه . ق، چ 2، ج 2، ص 118.
6. وسائل الشیعة، ج 29، ص 240، باب تحریم قتل الانسان نفسه، ح 3.
7. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 373، ح 4932.
8. نک: عبداللّه بن قدامه، المغنی، تحقیق: جماعة من العلماء، بیروت، دارالکتاب العربی، ج2، ص 418؛ محیی الدین بن نووی، المجموع فی شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، ج 5، ص268.
9. احمد بن شعیب نسائی، سنن نسائی، بیروت، دارالفکر، بیروت، 1348 ه . ق، چ 1، ج 4، ص 66 .
www.irc.ir