راههای که یک انسان واقعا در درس و تهذیب نفس موفق شود چیست؟

تقریباً همه انسانها طالب آینده روشن و توأم با امید و خوشبختی اند و در همین جهت تلاش می کنند انسان مجموعه ای از توانایی ها و استعدادهایی است که باید تحت یک مدیریت صحیح قرار گیرد و او را به سوی اهداف و آرمانهایش سوق دهد و از طرف دیگر موانع و مشکلات این راه را نیز خوب شناسایی کرده و آنها را حل کرده و از سر راه کنار بگذارد. بنابراین هر انسانی ناخدای کشتی زندگی خویش است و موفقیت او در گرو آن است که خوب بیندیشد، خوب حرکت کند خوب برنامه ریزی کند و خوب عمل کند و مهمتر آن که خوب با تغییرات و تحولات زندگی سازگار شود. زیرا یکی از ویژگیهای مهم یک انسان موفق آن است که بتواند با تغییر دادن خود و سازگار کردن موقعیت خود با محیط و نیز تغییر دادن نگرش خود، زندگی اش را تغییر دهد. ما باید بیاموزیم که با مشکلات و مسائل زندگی راحت تر برخورد کنیم. و برای رسیدن به اهداف خود راههای مختلفی آزمایش و تجربه کنیم.

1. واقع بینی
انسان باید، بر اساس واقعیت‌های موجود زندگی و امکانات و توانایی‌هایش، اهدافی برای خود در نظر بگیرد. یکی از مشکلات اساسی افراد، به ویژه جوانان، این است که ایده آل‌هاشان با واقعیت زندگی فاصله بسیار دارد. این افراد معمولاً در ارزیابی‌های خود دچار نوعی افراط می‌شوند و بیش‌تر بر اساس تخیلات زندگی می‌کنند. در نتیجه اهدافشان با استعداد و توانمندی‌ها همخوانی ندارد، به اهداف خود نمی‌رسند و با گذشت زمان دچار ناامیدی و سرخوردگی و نهایتاً افسردگی می‌شوند؛ به گونه‌ای که حتی نمی‌توانند از حداقل امکانات خود نیز استفاده کنند. بنابراین، یکی از رمزهای موفقیت واقع نگری و اجتناب از افراط و تفریط است.

2. استفاده بهینه از وقت و امکانات
با در نظر گرفتن واقعیت‌های زندگی، باید با برنامه‌ریزی صحیحی امکان بیش‌ترین بهره‌وری از فرصت‌ها و امکانات را فراهم آورد. لازمه استفاده از فرصت‌ها و امکانات شناسایی آن‌ها است؛ یعنی هر کس ابتدا باید فرصت‌های مفید و امکانات و توانمندی‌های خود را شناسایی کند ودر مرحله بعد، با تلاش و پشتکار از این سرمایه‌ها بهره گیرد؛ مثلاً ورود به حوزه و قرار گرفتن در کسوت طلبه فرصتی بسیار مهم است؛ چنان که دوره جوانی خود از فرصت‌های بسیار ارزشمندی به شمار می‌آید.انسان واقع بین و فرصت شناس می‌داند همیشه جوان نیست و همیشه فرصت بهره‌گیری از حوزه برایش فراهم نمی‌شود. در نتیجه برای دستیابی به آینده‌ای روشن از این فرصت استفاده می‌کند؛ به مهم‌ترین وظیفه طلبه، یعنی رشد علمی و معنوی، می‌اندیشد و از پرداختن به کارهای جنبی و حاشیه‌ای می‌پرهیزد.

3. انتخاب دوستان خوب
به تجربه ثابت شده است که دوست، به ویژه در دوران نوجوانی و جوانی، در زندگی انسان نقش تعیین کننده دارد. بسیاری، به رغم امکانات فراوان، به سبب دوستان نامناسب از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خود بهره نمی‌گیرند و در سراشیبی سقوط فرو می‌افتند.
پسر حضرت نوح(ع) نمونه‌ای از این افراد است که قرآن داستانش را بیان کرده است. بر اساس آیات قرآن کریم، دوزخیان می‌گویند:(کاش فلانی را دوست انتخاب نکرده بودیم)؛ یعنی جهنمی شدن خود را نتیجه دوستی با افراد نامناسب می‌دانند. بنابراین، یکی از راه‌های دستیابی به موفقیت انتخاب دوستان مناسب یعنی مؤمن و تلاشگر و وظیفه‌شناس است.

4. تعیین هدف یا اهداف
مشخص بودن هدف یا اهداف در موفقیت انسان نقش مؤثر دارد؛ زیرا تعیین هدف:
الف) موجب افزایش انگیزه می‌شود و انگیزه موتور محرک انسان در فعالیت‌ها است. اگر انسان انگیزه قوی داشته باشد، بیش‌تر تلاش می‌کند و در نتیجه سریع‌تر به اهداف خود دست می‌یابد.
ب) معیار ارزیابی کارها را فراهم می‌آورد و انسان می‌تواند خود را ارزیابی کند.
ج) در تعیین جایگاه انسان سودمند است؛ یعنی انسان می‌تواند دریابد چه مقدار از راهی را که باید طی کند، پیموده و چه مقدار باقی مانده است.

5. نترسیدن از شکست‌هاو سختی ها
زندگی فراز و نشیب‌های بسیار دارد و بیش‌تر انسان‌ها شکست را در زندگی تجربه می‌کنند. عده‌ای با شکست خوردن و سختی ها زانوی غم بغل می‌گیرند؛ خود را در بن بست می‌یابند و دچار ناامیدی می‌شوند؛ ولی گروهی از شکست‌ها نمی‌هراسند و آن را سکوی پرش خود قرار می‌دهند. برای رسیدن به آینده روشن، باید از شکست‌ها درس آموخت و با شناسایی عوامل ناکامی، آن‌ها را از مسیر زندگی حذف کرد.
بنابراین، برای دستیابی به آینده‌ای روشن باید واقع بین، هدفمند، با برنامه و دارای دوستان خوب بود و هرگز از شکست‌ها نهراسید. البته، در کنار همه این امور، توکل به پروردگار و اهتمام به امور معنوی ضرورت دارد؛ زیرا همه خوبیها در دست خداوند است و یاد او انسان را از امید و آرامش سرشار می‌سازد.
انسان موفق کسی است که با توکل به خداوند و برنامه‌ریزی صحیح از کمترین امکانات بهترین استفاده را بکند. و چون خداوند بهترین سرمایه‌ها را در اختیار آدمی قراد داده است، انسان موفق کسی است که بهترین استفاده را از آنها بکند و در جهت اهداف آفرینش از آنها بهره جوید. مهمترین این سرمایه‌ها عبارتند از:
الف) سرمایه گرانقدر نفس توحیدی و خداجوی انسان،
ب) سرمایه عمر و زمان.
موفق‌ترین انسان‌ها کسی است که از فرصت‌ها بیشترین بهره را ببرد و به بهترین شکل خود را بشناسد و به سوی تعالی خودسازی نماید.
موفقیت در هر امری از امور مربوط به دنیا و آخرت یک فرایند تجربی است که با آزمون‌های زیادی راه‌کارهای آن مشخص شده است. شناخت و به کارگیری این راه‌کارها موفقیت را در دسترس ما می‌نهد و ناآگاهی ما نسبت به آنها، کامیابی را به کام مرگ می‌کشاند.
درک باورهای درست و راه‌کارهای شایسته، یکی از بنیادی‌ترین شیوه‌های دست‌یابی به پیروزی است. لذا به راه‌کارهای موفقیت به طور اجمالی می‌پردازیم:
1- شناخت و ارزیابی دقیق، درباره هدفی که در پی آنیم، امکانات و توانایی‌هایی که آن هدف نیاز دارد و شناسایی توانایی‌هایی که داریم، آفت‌ها و موانع راه ما را در رسیدن به موفقیت بسیار کمک خواهد کرد.
حضرت علی(ع) می‌فرمایند: العامل بالعلم کالسائر علی الطریق الواضح کسی که آگاهانه عمل می‌کند، چونان کسی است که در راه آشکار ره می‌سپرد (غرر الحکم.)
2- کار و تلاش، از عناصر دگرگون ساز، زندگی‌آفرین، پیشرفت‌آور و موفقیت‌پرداز است. دین مقدس اسلام از یک سو با تنبلی، بی‌کاری و کم‌کاری به ستیز برخاسته است واز سوی دیگر مردم را به کار فرا می‌خواند.
ناز پرورده تنعم نبرد راه به دوست
عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد
(حافظ)
قرآن شریف می‌فرماید: (و ان لیس للانسان الا ما سعی و این که برای انسان بهره‌ای جز تلاش او نیست(نجم، آیه 39).
زندگی بزرگان را اگر مرور کنیم، کار و تلاش بی‌وقفه را جزء لاینفک شخصیت ایشان خواهیم یافت.
3- پشتکار، استمرار، استقامت و شکیبایی، گذر از سنگلاخ‌ها، آب کردن کوه‌های یخ و زدودن دلزدگی پایه‌های موفقیت در کلیه امور مخصوصا در امر خطیر ازدواج است. چنان که امیر بیان علی(ع) می‌فرماید: (صبر پیشه، پیروزی را از دست نمی‌دهد، گرچه زمان بر او بگذرد)(نهج‌البلاغه، فیض‌الاسلام، ص 1163..
4- نظم و برنامه، داشتن ساز و کار صحیح و اجرای منظم آن و تدبیر و مدیریت پویا، از دیگر عوامل رهیافت به دنیای موفقیت‌هاست.
آخرین وصیت امیرالمؤمنین(ع) به فرزندان خود و خاندانش و به همه مردم تقواپیشگی و رعایت نظم است(نهج‌البلاغه، نامه 47).
5- عوامل معنوی از قبیل تکیه بر تقوا و دانش، ایمان، اخلاص، توکل، توسل، نیایش، مهمترین نقش را در کسب موفقیت ایفا می‌کند. هستی برابر با مادیات نیست. این جهان مادی‌بخش اندکی از هستی است زندگی فردی و اجتماعی همانگونه که تحت تأثیر کنش‌ها و واکنش‌های مادی است به شدت در قلمرو کنش‌ها و واکنش‌های معنوی نیز هست. وقتی عوامل مادی در هر موضوع فراهم شد، پاره‌ای مسائل باطنی از قبیل دل واپسی و اضطراب، بیم و امید، توهم، امل و آرزو و... ظهور می‌کند برای این که فرد بتواند از این مشکلات رهایی یابد توجه به عوامل معنوی راهگشا می‌باشد.
هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ
از یُمن دعای شب و ورد سحری بود

سعدی نیز فرموده است:
بخت و دولت به کاردانی نیست
جز به تأیید آسمانی نیست

و در روایت نیز آمده است: (من احب ان یکون اقوی الناس فلیتوکل علی الله؛ هر که می‌خواهد توانمندترین مردم باشد، باید بر خدا توکل کند، (بحارالانوار، ج 71، ص 151).

تو با خدای خود انداز کار و دل خوش‌دار
که رحم اگر نکند مدعی به خدا نکند

ضمناً کتاب‌های زیر در این راه می‌تواند به شما یاری رساند:
1 مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی، شهید مطهری
2 علل گرایش به مادیگری، شهید مطهری
3- تکاپوی اندیشه‌ها، محمد تقی جعفری
www.morsalat.com