برخی این شبهه را مطرح می‌کنند که اخلاق و رفتارهای اخلاقی در اجتماع انسانی ضامن اجرا ندارند؛ یعنی هیچ پشتوانه‌ی عملی برای اخلاق وجود ندارد؛ به همین جهت نمی‌توان گفت که صفات اخلاقی دارای ثبات و استقرار و دوام هستند.
با توجه به مطالب گذشته، جواب این اشکال بیان شد. توضیح مطلب این است که اخلاق به صفات درونی می‌گویند که حالت استقرار و ثبات پیدا کرده است و این صفات از یک طرف در ضمانت اعتقاد و ایمان و از طرف دیگر در ضمانت عمل می‌باشد و اگر انسان به واسطه‌ی اسباب و عواملی از اعتقاد منصرف شود و یا این که در مقام عمل نتواند به خاطر عواملی آن فعل را انجام دهد یا فعل مخالفی از او سر زند، فعل اخلاقی او از بین خواهد رفت.[1]
به عنوان مثال کسی که ایمان و اعتقاد به مقدم داشتن دیگران بر خویشتن نداشته باشد، هرگز فضیلت ایثار از او سر نخواهد زد. و یا اگر کسی معتقد به دفاع از حریم مقدسات نباشد، ممکن نیست که متصف به صفت شجاعت گردد.
پس محکم‌ترین پشتوانه و ضمانت اجرایی برای اخلاق، همان اعتقاد و ایمان و عمل است و هر قدر ایمان راسخ‌تر و قوی‌تر گردد و عمل تکرار شود و در مقام عمل از آن بیش‌تر مراقبت شود، صفات اخلاقی آسان‌تر ظهور و بروز پیدا می‌کنند. اگر شخص یا گروهی معتقد باشند که دروغ گفتن، آنها را از خوش‌بختی دنیا باز می‌دارد هرگز دروغ نخواهند گفت.
چنان که امروزه در کشورهای پیشرفته مشاهده می‌کنیم که قوانین اجتماعی کاملاً به واسطه‌ی مردم اجرا می‌شود و افراد آن جوامع، به وظایف اجتماعی خود پایبندند، به یک‌دیگر دروغ نمی‌گویند، به جامعه‌ی خود خیانت نمی‌کنند، وطن‌فروشی و اهانت به مقدسات ملی و به قوانین سیاسی و اجتماعی از آنان بسیار کم سرمی‌زند؛ چون از یک طرف معتقدند که این امور موجب سعادت و خوش‌بختی آنان می‌شود و از سوی دیگر قدرت حاکمه و محیط مناسب آنها را مدد می‌رساند و همین، بهترین ضمانت اجرایی است.
اما وقتی ایمان و اعتقاد نباشد و در کنارش کمک‌های عملی وجود نداشته باشد، هیچ ضمانتی برای رفتار اخلاقی نیست؛ چنان که در همان کشورهای غربی با این که به برخی از مسائل اجتماعی خیلی مقیدند، اما برای مسائل دیگری چون بی‌بندوباری‌های اخلاقی، روابط زشت جنسی و می‌گساری هیچ اهمیتی قائل نیستند؛ به خاطر این که نه اعتقاد و ایمان به پرهیز از این مسائل دارند و نه کسی آنها را در دور کردن از این اعمال قبیح و زشت یاری می‌رساند.
پس اگر در دنیای جدید، این همه انحطاط اخلاقی وجود دارد، بدان معنا نیست که اخلاق، ضمانت اجرایی ندارد؛ بلکه به خاطر عدم اعتقاد و عدم قانون مدوّنی است که پشتوانه‌ی عملی افراد آن جوامع باشد.
پی نوشت:
[1]. فرازهایی از اسلام، ص 241.
منبع: جوانان و پرسش‌های اخلاقی، مصطفی خلیلی، ناشر: مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه علمیه) بهار 1381(
