بهترین مسایل را در مورد یک انسان برای من بنویسید. بنویسید که چه کنیم که گناه نکنیم؟

دررابطه باسئوال شما توجه تان را به نکات ذیل جلب می کنیم
الف. مهم‌ترین مسایل در مورد یک انسان:
1. خودشناسی؛ یعنی انسان خود را بشناسد و به مقام و جایگاه انسانی خویش واقف شود. لازمة خودشناسی این است که به این سه سؤال مهم و اساسی پاسخ صحیح داده شود: 1. من کیستم؟ 2. از کجا آمده‌ام یعنی چه کسی مرا آفریده است و هدف از خلقت من چیست؟ 3. سرانجام به کجا خواهم رفت؟
2. خداشناسی؛ وقتی انسان خود را شناخت و به سه سؤال یاد شده پاسخ مناسب یافت، در نتیجه خدا را نیز می‌شناسد امّا باید سعی کند بیشتر از آن به عظمت و جایگاه خداوند پی ببرد و ایمان بیاورد.
3. شناخت پیامبران؛ امامان و پذیرش ولایت ائمه اطهار علیهم السّلام .
4. انجام عبادات و ترک محرّمات؛ یعنی انسان به وظایف خویش عمل کند و از هرچه خداوند نهی کرده است دوری نماید، که نتیجه آن (خودسازی) است. برای (خودسازی) دو بُعد اساسی مطرح است یکی انجام واجبات و مستحبات و دیگری دوری از گناه و ترک محرّمات و مکروهات. بُعد دوم خودسازی یعنی ترک محرّمات و گناه، موضوع بخش دوم سؤال شما است که اینک به تفصیل به آن می‌پردازیم.
ب: چه کنیم که گناه نکنیم؟ روش مؤثر برای این‌که خودمان را از گناه مصون نگه داریم و مرتکب گناه نشویم، این است که در قدم اول زمینه‌ها و انگیزه‌های گناه را بشناسیم و پس از آن برنامه‌ای برای خود در نظر بگیریم که با رعایت آن ریشه‌ها و انگیزه‌های گناه در وجود ما تضعیف شود.
الف: علل و زمینه‌های گناه را بشناسیم
1. جهل و نادانی؛ یکی از عوامل زمینه‌ساز گناه، جهالت و نادانی نسبت به خدا، هدف آفرینش انسان، و جهالت نسبت به آثار و پیامدهای دنیوی و اخروی گناه است. در روایات بسیاری به این موضوع اشاره شده است که یکی از علل و زمینه‌های گناه، جهل انسان است. امام علی علیه السّلام در عهدنامة خود به مالک اشتر می‌فرماید: (در برابر خداوند کسی نافرمانی نمی‌کند مگر جاهل شقی)[1] و نیز از گفتار آن حضرت است که: (جهل مرکز زشتی است، جهل ریشه و پایة زشتی است، جهل موجب تباهی معاد انسان است.)[2] بنابراین سعی کن علم و دانش خویش را در مورد مسایل مهم زندگی بیشتر نموده و در مورد هدف خلقت جهان و آفرینش خویش بیش از پیش تدبّر و دقت کُن و بیاندیش.
2. آلودگی محیط زندگی؛ بدون تردید یکی از زمینه‌های گناه، محیط فاسد و آلوده است چون هم از نظر آیات و روایات و هم به عقیدة روان‌شناسان و صاحبنظران علوم تربیتی، محیط یکی از عوامل تأثیرگذار در شکل‌دهی شخصیت و رفتار آدمی است. اگر محیط آلوده باشد انسان را به ناهنجاری و گناه می‌کشاند و اگر آراسته به فضایل و کرامت‌های انسانی باشد انسان را به سوی سعادت و نیک‌بختی سوق می‌دهد.
عوامل محیطی فراوان است، امّا مهم‌ترین آنها عبارتند از: 1. خانواده. 2. مدرسه. 3. دوستان. 4. عوامل فرهنگی از قبیل مطبوعات و رسانه‌ها؛ تمامی این عوامل محیطی در صورتی که شرایط لازم را دارا نباشد و درست انتخاب نشده باشد، می‌تواند زمینة گناه و ناهنجاری را در انسان فراهم نماید، به ویژه دوستان ناباب که به مرور زمان انسان را به انجام بدترین کارها وادار می‌سازد. تأثیر دوست بر رفتار انسان به حدّی است که در روایات آمده است: (انسان بر دین دوست خود است)[3] از همین‌رو مسألة انتخاب و گزینش در دوست‌یابی به عنوان یک اصل مطرح است و سعدی در این باره چنین سروده است:
تو اول بگو با کیان زیستی پس آنگه بگویم که تو کیستی
بنابراین کناره‌گیری از انسان‌های گمراه و تبه‌کار امری ضروری است.
3. غفلت‌زدگی: غفلت یکی از بیماری‌های قلب است که انسان را از یاد خدا، مرگ، قیامت و ثواب و عقاب اخروی باز می‌دارد و در نتیجه انسان اقدام به انجام هر کاری می‌کند و هر گناهی را مرتکب می‌شود. رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلّم در این باره می‌فرمایند: (زمانی که قلب انسان پاک باشد، جسدش پاک و هرگاه قلب او پلید باشد، جسدش هم پلید است.)[4] آری! قلبی که از یاد خدا غافل شده و شیطان بر آن مسلط شده باشد، منشأ انواع و اقسام گناه می‌شود و چون قلب مرکز فرماندهی اعضا و جوارح انسان است، وقتی بیمار شد، چشم و گوش و دست و پا و زبان نیز اقدام به انجام هر کار خلافی می‌کنند، پس باید بکوشید که قلب خویش را با یاد و ذکر خدا زنده نگه داشته و هیچ‌گاه از خدا غافل نشوید.
4. پیروی از هوا و هوس؛ در درون انسان، امیال و کشش‌هایی وجود دارد که آدمی را به تحرک و فعالیت وا می‌دارد؛ برخی از این امیال، الهی‌اند و ریشة اندیشه‌ها و رفتارهای نیک‌اند و بعضی هم شیطانی و بر اساس هوا و هوس و عامل رفتار‌های زشت و ارتکاب گناهان: اگر انسان از هوای نفس خود پیروی کند و به خواسته‌های نفس همیشه پاسخ مثبت دهد، سرانجام به گناه و معصیت آلوده خواهد شد. در آیات و روایات از متابعت هوای نفس، نهی شده است. از جمله در قرآن می‌خوانیم: (از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف می‌سازد.)[5] امام صادق علیه السّلام در مذمّت پیروی از هوای نفس می‌فرماید: (بترسید از هوای نفس خود همان‌طور که از دشمنان خود می‌ترسید.)[6]
برادر خوب و گرامی‌ام! وقتی زمینه‌ها و علل گناه را شناختی، اینک برنامه‌ای برای خودت تنظیم کن و با ایمان و ارادة هرچه تمام بکوش که بعد از این حتی یکبار هم مرتکب گناه نشوی.
ب: برنامة عملی برای دوری از گناه:
1. همیشه به یاد خدا باش و او را در هر حالی ناظر به اعمال، رفتار و نیّات خود بدان؛‌ اعتقاد به این‌که همه ما در محضر خدا هستیم از اساسی‌ترین اهرم‌های بازدارنده از گناه است. اگر بتوانی این تصور را همیشه داشته باشی که خداوند از همة رفتار و نیات من آگاه است، هیچ‌گاه اقدام به گناه نخواهی کرد. خداوند می‌فرماید: (قطعاً پروردگار تو در کمین‌گاه است).[7]
2. همیشه به یاد داشته باش که انسان خلیفة خدا در روی زمین و اشرف مخلوقات است.[8] خداوند همه چیز را برای او آفریده و می‌فرماید: (ما انسان‌ها را گرامی داشتیم)[9] وقتی خداوند انسان را چنین شخصیتی و جایگاهی عطا نموده است، چگونه وجدان انسان اجازه خواهد داد که نافرمانی خدا کند و مرتکب گناه شود.
3. هیچ‌گاه از یاد مرگ و حساب و بازرسی قیامت غافل مباش؛ یاد مرگ موجب شکسته شدن غرور و در نتیجه عامل پیشگیری از ارتکاب گناه است لذا رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: (دایم به یاد مرگ باشید)[10] و هم‌چنان به این نکته توجّه داشته باشید که همه اعمال انسان مورد حساب و بازرسی قرار می‌گیرد و نتیجه گناه، عذاب اخروی است.
4. سعی کن عبادات و وظایف شرعی را به صورت صحیح و با شرایط آن انجام دهی؛ چون اصولاً هدف از عبادات علاوه بر فواید معنوی آن، پاکسازی و پیشگیری از گناهان است. در قرآن، نماز به عنوان وسیله‌ای برای دوری از زشتی‌ها و گناهان عنوان شده است.)[11]
امیدواریم با رعایت این اصول و برنامة عملی، به مراتب کمال نایل گردیده و هیچ‌گاه مرتکب گناه نشوید.
برای مطالعة بیشتر مراجعه کنید به:
1. آیت‌الله حسین مظاهری، عوامل کنترل غرایز در زندگی انسان، موسسه ذکر، 1366.
2. سید مجید حسنی، گناه و ناهنجاری...، دارالغدیر، 1379.
3. محمدتقی مصباح یزدی، به سوی خودسازی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، 1380.
(والسّلام)
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نهج‌البلاغه، نامة 53.
[2] . محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، ج 2، ص 153، ذیل واژة جهل روایات بسیاری در این زمینه آمده است.
[3] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 74، ص 192.
[4] . همان، ج 70، ص 68.
[5] . سورة ص، آیة 26.
[6] . محمد بن یعقوب کلینی، ج 2، ص 335.
[7] . سورة فجر، آیة 14.
[8] . سورة اسراء، آیة 70.
[9] . سورة اسراء آیة 70.
[10] . نهج‌الفصاحه، حدیث 444.
[11] . سورة عنکبوت، آیة 45.