گناهان زبان
گناه در لغت عرب به اثم و عصیان گفته می‌شود.
تهمت زدن چگونه است و از این نوع گناهان - گناهان زبان- چه نتیجه ای می گیریم؟
تهمت زدن و افترا به دیگران، از غیبت و دروغ پست تر است و عذاب و عقاب آن بیش تر و آبرو ریزی اش فزون تر است. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: (وَ مَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً);[1]هر کس خطا یا گناهی انجام دهد و آن را به گردن بی گناهی اندازد، دروغی بزرگ و گناهی آشکار به گردن خود گرفته است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز می فرماید: من بَهت مؤمناً او مؤمنة او قال فیه ما لیس فیه اقامه الله علی تلّ من نارحتّی یخرج ممّا قال فیه[2]; هر کس به مرد یا زن مؤمنی بهتان زند، یا درباره ی او چیزی بگوید که در او نباشد، خداوند او را بر تلّی از آتش وا دارد تا از عهده ی گفته ی خود برآید (او را حلال کند). از این نوع گناهان می توان نتیجه گرفت که زبان زیانبارترین جوارح انسان است و بسیاری از رذایل (غیبت و دروغ و بهتان و فحش و شماتت و جدال و مزاح) از او صادر می شود، لذا از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)نقل شده: هل یَکُّب الناس علی مناخرهم فی النار الاّ حصائد السنتهم[3]; آیا مردم را جز درو شده های زبانشان به رو در آتش می اندازد؟ زاکر زیان و سود تو اندر زبان بود یک نقطه گر تو فزایی زیان بود امام سجاد(علیه السلام) نیز می فرماید: انّ لسان ابن آدم یشرف فی کلّ یوم علی جوارحه کلّ صباح فیقول کیف اصبحتم؟ فیقولون بخیران ترکتنا و یقولون الله الله فینا و یناشدونه و یقولون انّما نثاب و نعاقب بک[4]; هر روز زبان آدمی بر تمام اعضا رو می کند و می گوید: چگونه اید؟ اعضا پاسخ می دهند: اگر تو ما را رها کنی خوبیم و می گویند خدا را خدا را درباره ی ما به یاد بیاور; قسم می دهند و می گویند ثواب و عقاب ما به سبب توست. هم چنین امام صادق(علیه السلام) می فرماید: ما من مؤمن الاّ و کلّ عضو من اعضاء الجسد یُکفّر اللسان یقول نشدتک الله ان نعذّب فیک[5]; هیچ روزی نیست که هر عضوی از اعضای بدن به زبان فروتنی می کند و گوید تو را به خدا مبادا درباره ی تو ما عذاب شویم. روی این اصل، خموشی و صمت ضدّ تمام آفات زبان است که در گذشته درباره ی آن مفصّل سخن گفتیم (عفّت کلام)[6] و در این جا مجدّد اشاره ای می کنم. امیرالمؤمنین (علیه السلام)می فرماید: (الْکَلَامُ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ به);[7] تا حرف نزده ای سخنت در اختیار تو است ولی در جای دیگر می فرماید: (لَا خَیْرَ فِی الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ کَمَا لَا خَیْرَ فِی الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ);[8]خیری در خموشی نیست در جایی که حکم لازمی باشد (که باید بیان شود) همان گونه که خیری در گفتار نیست با نادانی. اگر چه پیش خردمند خاموشی ادب است به وقت مصلحت آن به که در سخن گویی امام رضا(علیه السلام)می فرماید: من علامات الفقه الحکم و العلم و الصمت انّ الصمت باب من ابواب الحکمة انّ الصمت یکسب المحّبة انه دلیل علی کلّ خیر[9]; از نشانه های دین، بردباری و علم و خاموشی است. خاموشی یکی از درهای حکمت است و جلب محبّت می کند و راه نمای هر خیری است. -------------------------------------------------------------------------------- [1]. سوره ی نساء، آیه ی 11. [2]. جامع السعادات، ج 2، ص 243. [3]. همان، ص 263، و اصول کافی، ج 2، ص 115. [4]. همان. [5]. جامع السعادات، ج 2، ص 263; و اصول کافی، ج 2، ص 115. [6]. ص 132. [7]. نهج البلاغه، محمد عبده، ج 2، ص 227. [8]. همان، ص 244. [9]. جامع السعادات، ج 2، ص 267.
تهمت زدن و افترا به دیگران، از غیبت و دروغ پست تر است و عذاب و عقاب آن بیش تر و آبرو ریزی اش فزون تر است. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: (وَ مَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً);[1]هر کس خطا یا گناهی انجام دهد و آن را به گردن بی گناهی اندازد، دروغی بزرگ و گناهی آشکار به گردن خود گرفته است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز می فرماید: من بَهت مؤمناً او مؤمنة او قال فیه ما لیس فیه اقامه الله علی تلّ من نارحتّی یخرج ممّا قال فیه[2]; هر کس به مرد یا زن مؤمنی بهتان زند، یا درباره ی او چیزی بگوید که در او نباشد، خداوند او را بر تلّی از آتش وا دارد تا از عهده ی گفته ی خود برآید (او را حلال کند). از این نوع گناهان می توان نتیجه گرفت که زبان زیانبارترین جوارح انسان است و بسیاری از رذایل (غیبت و دروغ و بهتان و فحش و شماتت و جدال و مزاح) از او صادر می شود، لذا از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)نقل شده: هل یَکُّب الناس علی مناخرهم فی النار الاّ حصائد السنتهم[3]; آیا مردم را جز درو شده های زبانشان به رو در آتش می اندازد؟ زاکر زیان و سود تو اندر زبان بود یک نقطه گر تو فزایی زیان بود امام سجاد(علیه السلام) نیز می فرماید: انّ لسان ابن آدم یشرف فی کلّ یوم علی جوارحه کلّ صباح فیقول کیف اصبحتم؟ فیقولون بخیران ترکتنا و یقولون الله الله فینا و یناشدونه و یقولون انّما نثاب و نعاقب بک[4]; هر روز زبان آدمی بر تمام اعضا رو می کند و می گوید: چگونه اید؟ اعضا پاسخ می دهند: اگر تو ما را رها کنی خوبیم و می گویند خدا را خدا را درباره ی ما به یاد بیاور; قسم می دهند و می گویند ثواب و عقاب ما به سبب توست. هم چنین امام صادق(علیه السلام) می فرماید: ما من مؤمن الاّ و کلّ عضو من اعضاء الجسد یُکفّر اللسان یقول نشدتک الله ان نعذّب فیک[5]; هیچ روزی نیست که هر عضوی از اعضای بدن به زبان فروتنی می کند و گوید تو را به خدا مبادا درباره ی تو ما عذاب شویم. روی این اصل، خموشی و صمت ضدّ تمام آفات زبان است که در گذشته درباره ی آن مفصّل سخن گفتیم (عفّت کلام)[6] و در این جا مجدّد اشاره ای می کنم. امیرالمؤمنین (علیه السلام)می فرماید: (الْکَلَامُ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ به);[7] تا حرف نزده ای سخنت در اختیار تو است ولی در جای دیگر می فرماید: (لَا خَیْرَ فِی الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ کَمَا لَا خَیْرَ فِی الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ);[8]خیری در خموشی نیست در جایی که حکم لازمی باشد (که باید بیان شود) همان گونه که خیری در گفتار نیست با نادانی. اگر چه پیش خردمند خاموشی ادب است به وقت مصلحت آن به که در سخن گویی امام رضا(علیه السلام)می فرماید: من علامات الفقه الحکم و العلم و الصمت انّ الصمت باب من ابواب الحکمة انّ الصمت یکسب المحّبة انه دلیل علی کلّ خیر[9]; از نشانه های دین، بردباری و علم و خاموشی است. خاموشی یکی از درهای حکمت است و جلب محبّت می کند و راه نمای هر خیری است. -------------------------------------------------------------------------------- [1]. سوره ی نساء، آیه ی 11. [2]. جامع السعادات، ج 2، ص 243. [3]. همان، ص 263، و اصول کافی، ج 2، ص 115. [4]. همان. [5]. جامع السعادات، ج 2، ص 263; و اصول کافی، ج 2، ص 115. [6]. ص 132. [7]. نهج البلاغه، محمد عبده، ج 2، ص 227. [8]. همان، ص 244. [9]. جامع السعادات، ج 2، ص 267.
پاسخ:
تهمت زدن و افترا به دیگران، از غیبت و دروغ پست تر است و عذاب و عقاب آن بیش تر و آبرو ریزی اش فزون تر است. خداوند تبارک و تعالی می فرماید:
(وَ مَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً);[1]هر کس خطا یا گناهی انجام دهد و آن را به گردن بی گناهی اندازد، دروغی بزرگ و گناهی آشکار به گردن خود گرفته است.
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز می فرماید:
من بَهت مؤمناً او مؤمنة او قال فیه ما لیس فیه اقامه الله علی تلّ من نارحتّی یخرج ممّا قال فیه[2]; هر کس به مرد یا زن مؤمنی بهتان زند، یا درباره ی او چیزی بگوید که در او نباشد، خداوند او را بر تلّی از آتش وا دارد تا از عهده ی گفته ی خود برآید (او را حلال کند).
از این نوع گناهان می توان نتیجه گرفت که زبان زیانبارترین جوارح انسان است و بسیاری از رذایل (غیبت و دروغ و بهتان و فحش و شماتت و جدال و مزاح) از او صادر می شود، لذا از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)نقل شده:
هل یَکُّب الناس علی مناخرهم فی النار الاّ حصائد السنتهم[3]; آیا مردم را جز درو شده های زبانشان به رو در آتش می اندازد؟
زاکر زیان و سود تو اندر زبان بود یک نقطه گر تو فزایی زیان بود
امام سجاد(علیه السلام) نیز می فرماید:
انّ لسان ابن آدم یشرف فی کلّ یوم علی جوارحه کلّ صباح فیقول کیف اصبحتم؟ فیقولون بخیران ترکتنا و یقولون الله الله فینا و یناشدونه و یقولون انّما نثاب و نعاقب بک[4]; هر روز زبان آدمی بر تمام اعضا رو می کند و می گوید: چگونه اید؟ اعضا پاسخ می دهند: اگر تو ما را رها کنی خوبیم و می گویند خدا را خدا را درباره ی ما به یاد بیاور; قسم می دهند و می گویند ثواب و عقاب ما به سبب توست.
هم چنین امام صادق(علیه السلام) می فرماید:
ما من مؤمن الاّ و کلّ عضو من اعضاء الجسد یُکفّر اللسان یقول نشدتک الله ان نعذّب فیک[5]; هیچ روزی نیست که هر عضوی از اعضای بدن به زبان فروتنی می کند و گوید تو را به خدا مبادا درباره ی تو ما عذاب شویم.
روی این اصل، خموشی و صمت ضدّ تمام آفات زبان است که در گذشته درباره ی آن مفصّل سخن گفتیم (عفّت کلام)[6] و در این جا مجدّد اشاره ای می کنم. امیرالمؤمنین (علیه السلام)می فرماید:
(الْکَلَامُ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ به);[7] تا حرف نزده ای سخنت در اختیار تو است
ولی در جای دیگر می فرماید:
(لَا خَیْرَ فِی الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ کَمَا لَا خَیْرَ فِی الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ);[8]خیری در خموشی نیست در جایی که حکم لازمی باشد (که باید بیان شود) همان گونه که خیری در گفتار نیست با نادانی.
اگر چه پیش خردمند خاموشی ادب است به وقت مصلحت آن به که در سخن گویی
امام رضا(علیه السلام)می فرماید:
من علامات الفقه الحکم و العلم و الصمت انّ الصمت باب من ابواب الحکمة انّ الصمت یکسب المحّبة انه دلیل علی کلّ خیر[9]; از نشانه های دین، بردباری و علم و خاموشی است. خاموشی یکی از درهای حکمت است و جلب محبّت می کند و راه نمای هر خیری است.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. سوره ی نساء، آیه ی 11.
[2]. جامع السعادات، ج 2، ص 243.
[3]. همان، ص 263، و اصول کافی، ج 2، ص 115.
[4]. همان.
[5]. جامع السعادات، ج 2، ص 263; و اصول کافی، ج 2، ص 115.
[6]. ص 132.
[7]. نهج البلاغه، محمد عبده، ج 2، ص 227.
[8]. همان، ص 244.
[9]. جامع السعادات، ج 2، ص 267.
- [آیت الله مکارم شیرازی] تهمت زدن به مرده چه حکمی دارد؟
- [سایر] آیا شخصی که مرتکب گناه تهمت شده است، می تواند توبه کند؟ آیا گناه او بخشیده می شود؟
- [سایر] آیا گناه افراد قابل مقایسه است، تا بتوان نتیجه گرفت که گناه من بزرگ تر است یا گناه فلانی؟
- [سایر] با توجّه به این که تهمت زدن یکی از کارهای رایج و زشت در برخی افراد است چه موضعی را در قبال آنها باید اتّخاذ کرد؟
- [آیت الله مظاهری] آیا زبان زدن به لبها روزه را باطل می‌کند؟ کندن پوست لب چطور؟
- [آیت الله اردبیلی] زخم زبان زدن به عروس سیده توسط مادر شوهر و سکوت پدر شوهر چه حکمی دارد؟
- [سایر] در مورد یکی از گناه زبان که دروغ است، توضیح دهید؟
- [سایر] در روایت آمده بیشترین افرادی که به جهنم می روند به خاطر زبانشان است. هفتاد گناه پای زبان می نویسند. این هفتاد گناه را نام ببرید؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا تهمت زدن و افتراء بدون دلیلی و فحاشی به حضرات محترم روحانی موجب فسق و خارج شدن امام جماعت از عدالت مشروطه در امام جماعت می‌باشد یا خیر؟ در ضمن اقتداء کردن به چنین افرادی چه حکمی دارد؟
- [سایر] کسی که نتیجه تمام اعمال او یعنی گناهان و حسنات او برابر باشد به بهشت می‌رود یا جهنم؟
- [آیت الله مظاهری] تهمت به فردی مجهول که شنونده او را نمیشناسد، چون دروغ است حرام است، گرچه گناه تهمت را ندارد و همچنین است تهمت به جمعی یا اهل شهری، ولی اگر مراد او همه آن جمعیّت باشد، تهمت به همه جمعیّت است و گناه آن به اندازه آن جمعیّت مضاعف می‌شود.
- [آیت الله مظاهری] تهمت اقسام و مراتبی دارد: الف) افترا بر خدا و پیامبران و اوصیای گرامی صلوات اللَّه علیهم اجمعین و قرآن شریف این قسم افترا و تهمت را بالاترین ظلمها میداند: (وَ مَنْ اظْلَمُ مِمَّنِ افْتَری عَلَی اللَّهِ الْکَذِب)[2] (و چه کسی ستمگرتر از آن کس که به خدا دروغ میبندد؟) ب) افترای زنا به زنها و مردان پاکدامن که این افترا و تهمت علاوه بر گناه بزرگی که دارد، اگر منجر به دادگاه شود، حاکم اسلامی باید او را حدّ قذف که هشتاد تازیانه است بزند. ج) افترا و تهمت به افرادی که تهمت به آنان موجب تضعیف دین می‌شود، نظیر تهمت به علما و افرادی که وابسته به دین میباشند که گناه این قسم تهمت، مضاعف و نظیر افترا بر خدا و پیامبر و ائمّه طاهرین است. د) افترا و تهمت به افراد معمولی، که این قسم تهمت گرچه گناه مضاعف ندارد، ولی در روایات آمده است که در روز قیامت آن تهمتزننده را بر روی چرکها و خونها نگاه میدارند تا مردم از حساب فارغ شوند سپس او را به جهنّم میبرند.
- [آیت الله سبحانی] دست زدن به خط قرآن، یا رساندن جایی از بدن به خط قرآن برای کسی که وضو ندارد حرام است. ولی اگر قرآن را به زبان فارسی یا به زبان دیگر ترجمه کنند، اشکال ندارد.
- [آیت الله مظاهری] از گناهان کبیره در اسلام تهمت است، و معنای آن این است که عیبی را به کسی نسبت دهد که آن عیب را نداشته باشد، بلکه اگر عیب هم نباشد ولی او راضی به آن نسبت نباشد، باز تهمت و حرام است، و اگر راضی باشد، گرچه تهمت نیست، ولی دروغ و حرام است، نظیر تملّقها و تعریفهای بیجا، و قرآن شریف تهمت را در حدّ کفر میداند: (انَّما یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُون بایاتِ اللَّه)[1] (تنها کسانی دروغپردازی میکنند که به آیات خدا ایمان ندارند.)
- [آیت الله اردبیلی] بر مسلمانان لازم است روابط اجتماعی خود را از اموری همچون غیبت، تهمت، حسد، تکبّر، تجسّس، دروغ، تملّق، خدعه و مکر، رشوه، سوء ظن، فتنهانگیزی، خیانت، نفاق، استهزا، تضییع حقوق یکدیگر و ظلم و از هرگونه معصیت پاک گردانند.
- [آیت الله مظاهری] یکی از گناهان بزرگ در اسلام عاقّ پدر و مادر است، و در روایات فراوانی از گناه کبیره شمرده است، و در بعضی از آیات و روایات، گناه آن را در حدّ کفر دانسته است و آن اقسامی دارد: الف) ناراحت کردن پدر و مادر در عدم پرداخت نفقه آنها، زیرا اداره پدر و مادر در معیشت به طور متعارف اگر فقیر باشند، بر اولاد واجب است و ترک آن، گناهش خیلی بزرگ است. ب) غصب مال پدر و مادر و ممنوع نمودن آنها از حقّ خودشان، و این قسم علاوه بر اینکه گناهش خیلی بزرگ است، حقّالنّاس نیز می‌باشد و گناه حقّالنّاس، بسیار سنگین است. ج) بردن آبروی پدر و مادر یا غیبت آنان، یا تهمت زدن به آنها، یا مکر و خدعه و یا دشمنی و امثال اینها با آنان، و این قسم علاوه بر اینکه گناه بزرگ عاقّ پدر و مادر را دارد، گناه آبروریزی و تهمت و غیبت و امثال اینها را نیز دارد. د) تندی و پرخاشگری و یا- العیاذ باللَّه- فحش به آنها، حتّی قهر و داد زدن بر سر آنها، و این قسم همان عاقّی است که در قرآن و روایات از گناهان کبیره شمرده شده است و حتّی قرآن شریف اظهار ناراحتی نسبت به آنها را منع فرموده است: (وَ لا تَقُلْ لَهُما افّ)[1] (پس به پدر و مادر (حتّی) افّ هم نگویید.)
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . درجه چهارم از امر به معروف و نهی از منکر آن است که معصیتکار، از درجات مذکوره، ترک معصیت نکند و مصر باشد. در این صورت، اگر بداند به زدن، ترک می‌کند و یا اقلاً احتمال عقلایی باشد که زدن، مؤثر است، و از ضرر به جان و مال و عرض خود یا مسلمان دیگری ایمن باشد، واجب است زدن به مقداری که ترک معصیت کند به شرط آن که منجر به جرح و قتل نشود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر جلوگیری از معصیت بر کتک زدن وسختگرفتن برگناهکار متوقف باشد جایز است; ولی باید زیادهروی نشود. وبهتر است در اینصورت از حاکم شرع اجازه گرفته شود.
- [آیت الله بهجت] امر به معروف و نهی از منکر مراتبی دارد: اول: انکار قلبی می‌باشد؛ دوم: اظهار کردن به زبان؛ سوم: متألّم کردن معصیتکار بهقدری از زدن، که تفصیل مراتب در مسئله بعد خواهد آمد. بنابراین اگر انسان بدون گفتن، به هر وسیله دیگر ناراحتی قلبی خود را به معصیتکار نشان دهد و این کار موجب ترک معصیت شود، لازم نیست با زبان امر به معروف و یا نهی از منکر بنماید، البته در صورتی که هیچگونه اشکال شرعی دیگری در این کار نباشد، و اگر چارهای در این کار بهجز اظهار زبانی نیست، باز باید درجات خفیفتر را در انجام این کار ملاحظه نماید.
- [آیت الله سیستانی] أمر به معروف و نهی از منکر دارای مراتبی است : 1 اظهار انزجار درونی و قلبی ، مانند روگرداندن ، و سخن نگفتن با شخص گنهکار . 2 با زبان ، و بصورت وعظ و ارشاد . 3 إجراءات عملی ، از قبیل کتک زدن و حبس نمودن . و لازم است ابتداءً از مرتبه اوّل یا دوم شروع نماید ، و أوّل آنرا انتخاب بکند که اذیّت آن کمتر و تأثیر آن بیشتر است ، و اگر نتیجه نگرفت به مراتب بعدی و سخت و دشوار دست بزند ، و درجههای بعدی را انتخاب کند . و اگر اظهار انزجار قلبی و زبان مرتبه اوّل و دوم مؤثر واقع نشد نوبت می‌رسد به مرتبه عملی ، و احتیاط واجب آن است که در انتخاب مرتبه سوم اجراءات عملی از حاکم شرع اجازه بگیرد . و لازم است عمل را از آنجا شروع بکند که ناراحتی و اذیّت آن کمتر است ، و اگر نتیجه نگرفت با اعمال سختتر و شدید اقدام نماید ، ولی نباید بحدّی برسد که سبب شکستن عضوی و یا مجروح شدن بدن باشد .