ابتدا باید معنای حب روشن شود و سپس تعریف حب اهل بیت و ائمه اطهار (ع). حب یعنی، رغبت و میل انسان به چیزی اگر این میل باطنی و رغبت دل به چیزی شدید و قوی شود آن را عشق می‌نامند(1) تعریف حب اهل بیت (ع) را باید از خود روایات اخذ کرد. در روایتی، رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (لا یؤمن احدکم حتی اکون احب الیه من ولده و والده و الناس اجمعین)(2) (هیچ کس از شماها ایمان ندارد، مگر اینکه من نزد او از فرزندانش و پدرش و همه مردم محبوب‌تر باشم). حضرت ابتدا اصل ایمان را مشروط به حب خود می‌داند و سپس در ضمن آن حب خود را توضیح می‌دهد. در روایتی دیگر حضرت برای حب خود مرتبه بالاتری را می‌فرماید: (لایومن عبد حتی اکون احب الیه من نفسه ویکون عترتی احب الیه من عترته و یکون اهلی احب الیه من اهله و یکون ذاتی احب الیه من ذاته) (هیچ بنده‌ای ایمان نداردمگر اینکه من نزد او از خودش محبوب‌تر باشم و ذریه من پیش او از ذریه خودش محبوب‌تر باشد و اهل من پیش او از اهل خودش محبوب‌تر باشد و ذات من پیش او از ذات خودش محبوب‌تر باشد.(3) در این روایت نیز حضرت، شرط ایمان را حب خود و اهل بیت خود می‌داند و هم تنها به مرتبه پایین حب اکتفا نمی‌کنند بلکه مرتبه بالای آن را می‌فرماید زیرا یک انسان طبیعی و عادی، خودش پیش خودش از همه محبوب‌تر است. سپس فرزندان و سپس نزدیکان ولی انسان فوق طبیعی وقتی در حب کسی به مرتبه بالای آن می‌رسد، آن کس را بر خود و فرزندان، نزدیکان و همه ترجیح می‌دهد و این همان مرتبه شدید و قوی حب است که به آن (عشق) میگویند. بنابراین حب اهل بیت و ائمه اطهار (ع) باید در این حد اعلا باشد و اگر هر اندازه از این حد پایین‌تر باشد، به همان اندازه ایمان نقص و کاستی دارد. به عبارت دیگر درجات ایمان با درجات حب پیامبر اکرم واهل بیت (ع) سنجیده می‌شود. دوستی اهل بیت (ع) در عمل امام محمد باقر (ع) می‌فرمایند: (یا جابر بلغ شیعتی عنی السلام و اعلمهم انه لا قرابه بینا و بین الله عزوجل و لا یتقرب الیه الابالطاعه یا جابر من اطاع الله و احبنافهو ولینا و من عصی الله لم ینفعه حبنا)(4) (ای جابر از طرف من به شیعه من سلام برسان و به آنها اعلام کن که هیچ قرابت و خویشاوندی بین ما و خدای عزوجل نیست و فقط با طاعت و بندگی به درگاه الهی تقرب جسته می‌شود. ای جابر هرکس اطاعت خدا را کند و- همراه آن- به ما محبت ورزد و دوست و محب ما می‌باشد و هرکس معصیت خدا را کند حب ما برایش نافع نمی‌باشد). بنابراین اولین شرط حب اهل بیت (ع) اطاعت حق تعالی و پرهیز از گناه می‌باشد ممکن است درجه پایین محبت (همان میل باطنی و رغبت درونی) را داشته باشد ولی عملًا اهل معصیت هم باشد، چنین حبی خیلی سود بخش نیست (لازم به یادآوری است معصیت‌های اتفاقی که بعدش توبه هم باشد- باعث نمی‌شود که حب اهل بیت (ع) سودی نبخشد.) حضرت علی می‌فرماید: (انا مع رسول الله (ص) و معی عترتی علی الحوض، فمن ارادنا فلیأخذ بقولنا ولیعمل بعلمنا)(5) (من با رسول الله (ص) در حالی که عترت من هم با من هستند بر حوض [کوثر] اشراف داریم. پس هر کس ما را می‌خواهد هم باید گفتار ما را بگیرد و هم عمل ما را عمل کند). بنابراین این حب باید در عمل متجلی شود. راه‌های کسب دوستی اهل‌بیت (ع): 1. معرفت اهل بیت (ع): در سایه معرفت امام به کمالات و ویژگی‌های منحصر به او بیشتر واقف می‌گردیم و این وقوف خود فطرتا شیفتگی و محبت نسبت به اهل بیت (ع) را در پی دارد. امام صادق (ع) می‌فرماید: (الامام علم بین الله عزوجل و بین خلقه، فمن عرفه کان مومنا و من انکره کان کافرا)(6) (امام آن شاخص [و دلیل و راهنمای‌] آشکار است که بین خدای عزوجل و خلقش قرار گرفته، پس هر کس او را شناخت مؤمن می‌گردد و هر کس او را انکار کرد [و نشناخت‌] کافر می‌گردد). مؤمن بودن، فرع بر شناخت امام است. از طرفی ایمان، عین حب و بغض است. امام محمد باقر (ع) می‌فرماید: (الایمان حب و بغض)(7) (ایمان حب و بغض است). حب به تمامی خوبی‌ها و کمالات و و بغض از همه بدی‌ها، کژی‌ها و پس در پرتو شناخت و معرفت ایمان حاصل می‌شود و ایمان هم جز حب و بغض نیست. نتیجه این می‌شود که یکی از راه‌های عملی مهم کسب حب اهل بیت (ع)، معرفت آن بزرگواران است. 2. اطاعت از اهل بیت (ع): اگر کسی شناخت لازم و کافی به اهل بیت (ع) پیدا کرد، اطاعت از آنان را بر خود لازم می‌داند ولی گاهی شناخت در آن حد بالا نیست در این صورت چه بسا نسبت به اوامر آنان عصیان شود. عصیان هم به هر اندازه باشد، به همان اندازه کدورت و بغض می‌آورد. کدورت و بغض هم، ضد صفا و حب است. پس هر اندازه نسبت به اوامر آنان عصیان شود، به همان اندازه بغض و کدورت نسبت به آنان در دل ایجاد می‌شود و برعکس هر اندازه نسبت به اوامر آنان اطاعت شود، به همان اندازه حب و صفا به آنان دل را فرا می‌گیرد. امام رضا (ع) می‌فرماید: (اللهم انی اسئلک العمل الذی یبلغنی حبک)(8) (الها از تو آن عملی را مسألت می‌کنم که حب خودت را به من برساند). بنابراین یکی از راه‌های عملی وصول به (حب) اصل عمل و طاعت عملی است. 3. توسل با حال: در سایه شناخت امام می‌فهمیم همه چیزمان به او وابسته است. واسطه فیض و کمال و همه چیزمان امام می‌باشد(9) اگر توسل بعد از شناخت و با حال همراه باشد، ترنم عاجزانه و عاشقانه‌ای است که حب را در دل بیش از پیش می‌پروراند. 4. تولی و تبری: دو اصلی که با حب اهل بیت (ع) تأثیر متقابل دارند یعنی، حب اهل بیت (ع)، تولی و دوستی با دوستان خدا و آنان و تبری و بی‌زاری از دشمنان خدا و آنان را می‌آورد و تولی و تبری هم محبت اهل بیت (ع) را در پی دارد.(10)(11)(12) پی‌نوشت‌ (1) با استفاده از: طریحی، مجمع البحرین، ج 2، ماده) حبب (. (2) میزان الحکمه، ج 2، ص 236، ح 3197. (3) همان، ر 3199. (4) همان، ص 238، ح 3211. (5) همان، ح 3212. (6) همان، ج 1، ص 170، ح 839. (7) همان، ج 2، ص 214، ح 3095. (8) همان، ح 3093. (9) برای آشنایی بیشتر ترجمه زیارت جامعه کبیره را مطالعه کنید. (10) برای آگاهی بیشتر ر. ک: (11) الف. یثربی، یحیی، فلسفه امامت. (12) ب. مکارم شیرازی، ناصر، رهبران بزرگ. پرسمان
ابتدا باید معنای حب روشن شود و سپس تعریف حب اهل بیت و ائمه اطهار (ع). حب یعنی، رغبت و میل انسان به چیزی اگر این میل باطنی و رغبت دل به چیزی شدید و قوی شود آن را عشق مینامند(1) تعریف حب اهل بیت (ع) را باید از خود روایات اخذ کرد. در روایتی، رسول اکرم (ص) میفرماید: (لا یؤمن احدکم حتی اکون احب الیه من ولده و والده و الناس اجمعین)(2) (هیچ کس از شماها ایمان ندارد، مگر اینکه من نزد او از فرزندانش و پدرش و همه مردم محبوبتر باشم).
حضرت ابتدا اصل ایمان را مشروط به حب خود میداند و سپس در ضمن آن حب خود را توضیح میدهد. در روایتی دیگر حضرت برای حب خود مرتبه بالاتری را میفرماید: (لایومن عبد حتی اکون احب الیه من نفسه ویکون عترتی احب الیه من عترته و یکون اهلی احب الیه من اهله و یکون ذاتی احب الیه من ذاته) (هیچ بندهای ایمان نداردمگر اینکه من نزد او از خودش محبوبتر باشم و ذریه من پیش او از ذریه خودش محبوبتر باشد و اهل من پیش او از اهل خودش محبوبتر باشد و ذات من پیش او از ذات خودش محبوبتر باشد.(3)
در این روایت نیز حضرت، شرط ایمان را حب خود و اهل بیت خود میداند و هم تنها به مرتبه پایین حب اکتفا نمیکنند بلکه مرتبه بالای آن را میفرماید زیرا یک انسان طبیعی و عادی، خودش پیش خودش از همه محبوبتر است. سپس فرزندان و سپس نزدیکان ولی انسان فوق طبیعی وقتی در حب کسی به مرتبه بالای آن میرسد، آن کس را بر خود و فرزندان، نزدیکان و همه ترجیح میدهد و این همان مرتبه شدید و قوی حب است که به آن (عشق) میگویند. بنابراین حب اهل بیت و ائمه اطهار (ع) باید در این حد اعلا باشد و اگر هر اندازه از این حد پایینتر باشد، به همان اندازه ایمان نقص و کاستی دارد.
به عبارت دیگر درجات ایمان با درجات حب پیامبر اکرم واهل بیت (ع) سنجیده میشود.
دوستی اهل بیت (ع) در عمل
امام محمد باقر (ع) میفرمایند: (یا جابر بلغ شیعتی عنی السلام و اعلمهم انه لا قرابه بینا و بین الله عزوجل و لا یتقرب الیه الابالطاعه یا جابر من اطاع الله و احبنافهو ولینا و من عصی الله لم ینفعه حبنا)(4) (ای جابر از طرف من به شیعه من سلام برسان و به آنها اعلام کن که هیچ قرابت و خویشاوندی بین ما و خدای عزوجل نیست و فقط با طاعت و بندگی به درگاه الهی تقرب جسته میشود. ای جابر هرکس اطاعت خدا را کند و- همراه آن- به ما محبت ورزد و دوست و محب ما میباشد و هرکس معصیت خدا را کند حب ما برایش نافع نمیباشد).
بنابراین اولین شرط حب اهل بیت (ع) اطاعت حق تعالی و پرهیز از گناه میباشد ممکن است درجه پایین محبت (همان میل باطنی و رغبت درونی) را داشته باشد ولی عملًا اهل معصیت هم باشد، چنین حبی خیلی سود بخش نیست (لازم به یادآوری است معصیتهای اتفاقی که بعدش توبه هم باشد- باعث نمیشود که حب اهل بیت (ع) سودی نبخشد.)
حضرت علی میفرماید: (انا مع رسول الله (ص) و معی عترتی علی الحوض، فمن ارادنا فلیأخذ بقولنا ولیعمل بعلمنا)(5) (من با رسول الله (ص) در حالی که عترت من هم با من هستند بر حوض [کوثر] اشراف داریم. پس هر کس ما را میخواهد هم باید گفتار ما را بگیرد و هم عمل ما را عمل کند).
بنابراین این حب باید در عمل متجلی شود.
راههای کسب دوستی اهلبیت (ع):
1. معرفت اهل بیت (ع): در سایه معرفت امام به کمالات و ویژگیهای منحصر به او بیشتر واقف میگردیم و این وقوف خود فطرتا شیفتگی و محبت نسبت به اهل بیت (ع) را در پی دارد.
امام صادق (ع) میفرماید: (الامام علم بین الله عزوجل و بین خلقه، فمن عرفه کان مومنا و من انکره کان کافرا)(6) (امام آن شاخص [و دلیل و راهنمای] آشکار است که بین خدای عزوجل و خلقش قرار گرفته، پس هر کس او را شناخت مؤمن میگردد و هر کس او را انکار کرد [و نشناخت] کافر میگردد). مؤمن بودن، فرع بر شناخت امام است. از طرفی ایمان، عین حب و بغض است.
امام محمد باقر (ع) میفرماید: (الایمان حب و بغض)(7) (ایمان حب و بغض است). حب به تمامی خوبیها
و کمالات و و بغض از همه بدیها، کژیها و
پس در پرتو شناخت و معرفت ایمان حاصل میشود و ایمان هم جز حب و بغض نیست. نتیجه این میشود که یکی از راههای عملی مهم کسب حب اهل بیت (ع)، معرفت آن بزرگواران است.
2. اطاعت از اهل بیت (ع): اگر کسی شناخت لازم و کافی به اهل بیت (ع) پیدا کرد، اطاعت از آنان را بر خود لازم میداند ولی گاهی شناخت در آن حد بالا نیست در این صورت چه بسا نسبت به اوامر آنان عصیان شود. عصیان هم به هر اندازه باشد، به همان اندازه کدورت و بغض میآورد. کدورت و بغض هم، ضد صفا و حب است. پس هر اندازه نسبت به اوامر آنان عصیان شود، به همان اندازه بغض و کدورت نسبت به آنان در دل ایجاد میشود و برعکس هر اندازه نسبت به اوامر آنان اطاعت شود، به همان اندازه حب و صفا به آنان دل را فرا میگیرد.
امام رضا (ع) میفرماید: (اللهم انی اسئلک العمل الذی یبلغنی حبک)(8) (الها از تو آن عملی را مسألت میکنم که حب خودت را به من برساند). بنابراین یکی از راههای عملی وصول به (حب) اصل عمل و طاعت عملی است.
3. توسل با حال: در سایه شناخت امام میفهمیم همه چیزمان به او وابسته است. واسطه فیض و کمال و همه چیزمان امام میباشد(9) اگر توسل بعد از شناخت و با حال همراه باشد، ترنم عاجزانه و عاشقانهای است که حب را در دل بیش از پیش میپروراند.
4. تولی و تبری: دو اصلی که با حب اهل بیت (ع) تأثیر متقابل دارند یعنی، حب اهل بیت (ع)، تولی و دوستی با دوستان خدا و آنان و تبری و بیزاری از دشمنان خدا و آنان را میآورد و تولی و تبری هم محبت اهل بیت (ع) را در پی دارد.(10)(11)(12)
پینوشت
(1) با استفاده از: طریحی، مجمع البحرین، ج 2، ماده) حبب (.
(2) میزان الحکمه، ج 2، ص 236، ح 3197.
(3) همان، ر 3199.
(4) همان، ص 238، ح 3211.
(5) همان، ح 3212.
(6) همان، ج 1، ص 170، ح 839.
(7) همان، ج 2، ص 214، ح 3095.
(8) همان، ح 3093.
(9) برای آشنایی بیشتر ترجمه زیارت جامعه کبیره را مطالعه کنید.
(10) برای آگاهی بیشتر ر. ک:
(11) الف. یثربی، یحیی، فلسفه امامت.
(12) ب. مکارم شیرازی، ناصر، رهبران بزرگ.
پرسمان
- [سایر] محبت اهل بیت(علیهم السلام) چیست و چگونه به دست میآید؟
- [سایر] شرایط محبت اهل بیت علیهم السلام چیست؟
- [سایر] جایگاه محبت اهل بیت(ع) چیست؟
- [سایر] چطور می توان به محبت اهل بیت(ع) نایل شد؟
- [سایر] راه های کسب محبت و معرفت اهل بیت (ع) چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا محبت اهل بیت (علیهم السلام) بدون هیچ چون و جرایی مانع عذاب قیامت می گردد؟
- [آیت الله مظاهری] جواب : محبت اهل بیت(علیهم السلام) و متابعت از آنها مرگ را آسان می کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] چگونه می توان محبت اهل بیت (علیهم السلام ) را در دل خود به وجود آوریم؟
- [سایر] چگونه میتوان محب اهلبیت(ع) شد؟ کسی که هیچ محبتی از کودکی نسبت به اهلبیت نداشته، حالا چگونه میتواند محبت آنها را در دل احساس کند؟
- [سایر] شبهه: شیعیان مدعی هستند که خلفای ثلاث ظالم به اهل بیت هستند در حالیکه آنها همواره مودت و محبت خود را به اهل بیت اثبات کردهاند.
- [آیت الله اردبیلی] چند چیز در لباس نمازگزار مکروه است که از آن جملهاند: پوشیدن لباس سیاه مگر برای عزای اهل بیت علیهمالسلام و همچنین لباس چرک و تنگ و لباس شرابخوار و لباس کسی که از نجاست پرهیز نمیکند و پوشیدن لباسی که نقش صورت دارد و نیز باز بودن دکمههای لباس و به دست کردن انگشتری که نقش صورت دارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اشْهد انْ لا اله إلا الله وحْده لا شریک له: گواهی می دهم هیچ کس شایسته پرستش جز خداوند نیست، یگانه است و شریک ندارد. و اشْهد ان محمداً عبْده و رسوله: و گواهی می دهم محمد(صلی الله علیه وآله) بنده و فرستاده اوست. اللهم صل علی محمد و آل محمد: خداوندا! درود بفرست بر محمد(صلی الله علیه وآله) و اهل بیت او(علیهم السلام).
- [آیت الله وحید خراسانی] دراشامیدن اب چند چیز مستحب است اول اب رابه طور مکیدن بیاشامد دوم در روز ایستاده اب بیاشامد سوم پیش از اشامیدن اب بسم الله وبعداز ان الحمدالله بگوید چهارم به سه نفس اب بیاشامد پنجم از روی میل اب بیاشامد ششم بعداز اشامیدن اب حضرت ابی عبدالله علیه السلام و اهل بیت ایشان را یاد کند و قاتلان ان حضرت را لعنت نماید
- [آیت الله بروجردی] در آشامیدن آب چند چیز مستحب است:اوّل:آب را به طور مکیدن بیاشامد.دوم:در روز ایستاده آب بخورد.سوم:پیش از آشامیدن آب (بسم الله) و بعد از آن (الحمد لله) بگوید.چهارم:به سه نفس آب بیاشامد.پنجم:از روی میل آب بیاشامد.ششم:بعد از آشامیدن آب حضرت ابا عبدالله (- ع) و اهل بیت ایشان را یاد کند و قاتلان آن حضرت را لعنت نماید.
- [آیت الله اردبیلی] در آشامیدن آب چند چیز مستحب است: اوّل:آب را به طور مکیدن بیاشامد. دوم:در روز ایستاده آب بخورد.سوم:پیش از آشامیدن آب (بسم اللّه) و بعد از آن (الحمداللّه) بگوید.چهارم: به سه نفس آب بیاشامد. پنجم:از روی میل آب بیاشامد.ششم:بعد از آشامیدن آب حضرت ابا عبداللّه علیهالسلام و اهل بیت و یاران ایشان را یاد کند و قاتلان آن حضرت را لعنت نماید.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . در آشامیدن آب، چند چیز مستحب است: اول آب را به طور مکیدن بیاشامد. دوم در روز، ایستاده آب بخورد. سوم پیش از آشامیدن آب (بِسْمِ الله) و بعد از آن (اَلْحَمْدُ لله) بگوید. چهارم به سه نفس آب بیاشامد. پنجم از روی میل آب بیاشامد. ششم بعد از آشامیدن آب، حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام و اهل بیت بزرگوارش را یاد کند، و قاتلان آن حضرت را لعنت نماید.
- [آیت الله مظاهری] شش کار در آشامیدن آب مستحب است: اوّل: آب را به طور مکیدن بیاشامد. دوّم: در روز ایستاده آب بخورد. سوّم: پیش از آشامیدن آب بسم اللَّه و بعد از آن الحمدللَّه بگوید. چهارم: به سه نفس آب بیاشامد. پنجم: از روی میل آب بیاشامد. ششم: بعد از آشامیدن آب حضرت ابا عبداللَّهعلیه السلام و اهلبیت ایشان را یاد کند و قاتلان آن حضرت را لعنت نماید.
- [آیت الله نوری همدانی] در آشامیدن آب چند چیز مستحّب است : اوّل : آب را بطور مکیدن بیاشامد . دوّم : در روز ایستاده آب بخورد . سوّم : پیش از آشامیدن آب بِسْمِ اللهِ و بعد از آن اَلْحَمْدُ لِلهِ بگوید . چهارم : به سه نفس آب بیاشامد . پنجم : بعد از آشامیدن آب حضرت اَبا عَبْدِ اَللهِ ( علیه السّلام ) و اهل بیت ایشان را یاد کند و قاتلان آن حضرت را لعن نماید . مکروهات آب آشامیدن
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در آشامیدن آب چند چیز مستحب است: اوّل: آب را به طور مکیدن بیاشامد. دوّم: در روز ایستاده آب بخورد.سوّم: پیش از آشامیدن آب بسم الله و بعد از آن الحمد لله بگوید. چهارم: به سه نفس آب بیاشامد. پنجم: از روی میل آب بیاشامد. ششم: بعد از آشامیدن آب حضرت ابا عبدالله (علیه السلام) و اهل بیت ایشان را یاد کند و قاتلان آن حضرت را لعنت نماید. مکروهات آب آشامیدن
- [امام خمینی] در آشامیدن آب چند چیز مستحب است: اول: آب را به طور مکیدن بیاشامد. دوم: در روز ایستاده آب بخورد. سوم: بیش از آشامیدن آب "بسم الله" و بعد از آن "الحمد لله" بگوید. چهارم: به سه نفس آب بیاشامد. پنجم: از روی میل آب بیاشامد. ششم: بعد از آشامیدن آب حضرت ابا عبد الله علیه السلام و اهل بیت ایشان را یاد کند و قاتلان آن حضرت را لعنت نماید.