برخی علت هایی که موجب شده امروزه این فریضة مهم در جامعه و کشور ما به خوبی اجراء نشود عبارتند از:
الف) عدم آگاهی بعضی از آمرین به معروف و ناهین از منکر از قوانین این مسأله (قوانین شرعی و حکومتی)
یکی از عواملی که باعث شده این فریضه به خوبی اجراء نشود اینست که، بعضی از آمرین به معروف و ناهین از منکر به علت عدم آگاهی از قوانین امر به معروف و نهی از منکر، هم خود و هم دیگران را دچار مشکل می کنند و هم تأخیر عمل امر به معروف و نهی از منکر را از بین می برند و موجب بدبینی افراد جامعه به دین و این فریضة مهم می گردند و موجب می شوند که مردم احساس کنند که، جامعه ای که هر انسانی امر به معروف و نهی از منکر را انجام می دهد آن هم بدون اطلاع از قوانین، جامعة خودسری، و بدون قانون و ضابطه است.
از طرفی خود آمرین و ناهین هم به علت عدم آگاهی از قوانین مورد برخورد مسئولین و بی توجهی مسئولین امر قرار می گیرند، لذا آنها احساس ناراحتی و ناامیدی می کنند و به نوعی در انجام این فریضة بسیار مهم در مواقع صحیح و درست هم سُست می شوند. لذا باید آمرین و ناهین از فکر آموزش های لازم و کاربردی را در این زمینه ببیند.
ب) عدم آگاهی آحاد مردم از اهمیت این فریضه:
امر به معروف و نهی از منکر از مهمترین فرائض می باشد و در حقیقت می توان گفت که قوام سایر فرائض به اقامة این مهم ممکن می باشد. و اعتقاد به این مسئله از ضروریات دین است و طبق فتوای امام خمینی و سایر فقهاء، منکر امر به معروف و نهی از منکر با التفات به لازمه بودن و التزام به آن، خارج از دین و کافر می باشد.
دین مقدس اسلام اهمیت این فریضه را بیان کرده و تأکید بسیاری بر آن در قرآن و احادیث امامان شیعه شده است.
قال الله تعالی(وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛[1] و باید که باشند از شما جمعی که بخوانند بسوی خوبی و امر کنند بخوبی و نهی می کنند از منکر و ایشانند رستگاران.)
پیامبر اسلام فرمودند: (إنَّ الله عزوجل لیبغض المؤمن الضعیف الذی لادین له، فقیل و ما المؤمن الضعیف الذی لا دین له؟ قال: الذی لاینهی عن المنکر؛ همانند خداوند عزوجل هر آینه غضب می کند بر مؤمن ضعیفی که دین ندارد. پس سؤال شد مؤمن ضعیفی که آنچنان صفت دارد که دین ندارد کیست؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آن کسی که نهی از منکر نمی کند.[2]
در این باره احادیث بسیاری داریم. وقتی ما به تاریخ نگاه می‌کنیم قیام امام حسین(ع) در جهت اقامة امر به معروف و نهی از منکر بوده است. و حسین بن علی شهید راه اقامة امر به معروف است. لذا این مسئله اهمیت ویژه ای دارد در حالی که آحاد افراد جامعه از این اهمیت آگاهی ندارند، و شاید اگر بدانند انجام صحیح فریضه امر به معروف و نهی از منکر چه برکات و منافع و دفع مضرات دارد که شاید دیگر بی توجه به این مسئله نباشند. پس بر اهل علم و فضیلت، دلسوزان، مسئولین و غیره می باشد که در جهت آگاهی بخشی به مردم تلاش کنند، تا مردم توجه پیدا کرده و امر به معروف و نهی از منکر به خوبی اجرا شود.
ج) عدم حمایت قانونی از آمران و ناهیان در برخی موارد:
یکی از مشکلات بر سر راه آمران به معروف، عدم حمایت قانونی از آنها می باشد. بدین معنا که، اگر امر به معروف در راستای ایفای وظیفه امر به معروف و نهی از منکر با مشکل و مسئله ای روبرو شد، قوانین حمایتی کاملی از این جهت نداریم. و شاید بعضی از ارگان های ذی ربط حمایت قانونی لازم را از آنها به عمل نیاورند و لذا کسانی که می خواهند در این راه قدم بردارند از مشکلات و مسائلی که ممکن است پاپیچ آنها بشود می ترسند و از ثبات قدم لازم در این راه برخوردار نمی باشند.
د) عدم پایبندی برخی مسئولان نسبت به این فریضه:
یکی از عواملی که می تواند نقش مؤثری در راستای عمل به فریضة امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد، پایبندی مسئولان به این فریضه بسیار مهم است. هرگاه سخن از امر به معروف و نهی از منکر به میان می آید، ذهنها فقط متوجه تار موی زنان و شیوة پوشش زنان و جوانان در جامعه و امثال آن می شود. که البته توجه و حساس بودن به این مسائل هم خوب است. امّا مسائل مهمتری وجود دارد که هرگاه آن مسائل درست شود. مسائل پایین تر آنها نیز، امکان درست شدنش بیشتر است.
ه) عدم احساس مسئولیت همگانی نسبت به این فریضه:
متأسفانه در مسئله امر به معروف و نهی از منکر بعضی ها فکر می کنند اجرای امر بمعروف و نهی از منکر بر عهدة نهادهای حکومتی است و یا بر عهدة قشر خاصی است. در حالی که این مطلب درست نیست و طبق روایات رسیده از ائمه معصومین صلوات الله علیهم اجمعین همة مردم در مقابل هم دیگر مسئول هستند. طبق فرمایش پیامبر معظم اسلام: (کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته) یعنی تمام مردم در مقام آنچه که هستند باید پاسخ گو باشند و مردم در مقابل یک دیگر مسئول هستند. لذا باید تمام افراد اقامة امر بمعروف و نهی از منکر کنند و اگر گناهکار ببیند مورد اعتراض همة مردم واقع شده از عمل خود دست بر می دارد.
و) اهل عمل نبودن بعضی از آمران به معروف و ناهیان از منکر:
آقا امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: کسی باید امر به معروف و نهی از منکر بنماید که دارای سه خصلت باشد:
1. به آنچه که امر می کند، عالم بوده و آگاهی کامل از آن داشته باشد.
2. خود مرتکب عملی نشود که مردم را از آن باز می دارد.
3. در آنچه که امر یا نهی می کند عدالت را رعایت نماید و در اینکار رفق و مدارا را از نظر دور ندارد.[3]
یکی از بهترین شیوه‌های امر به معروف و نهی از منکر، رفتار عملی خود آمر و ناهی است. وقتی شخصی در یک مورد امر و نهی می کند ولی در مورد دیگر خود مرتکب خلاف می شود، دیگران را نسبت به خود فقط بدبین و بی اعتماد نمی کند، بلکه نسبت به همه بدبین و بی اعتماد می کنند.
ز) عدم برخورد مناسب بعضی از آمران و ناهیان:
در انجام این عمل و فریضه شخص آمر و ناهی باید آگاهی از احکام و قوانین داشته باشد و پایبند به قوانین و احکام باشد و در اجرای حدود و قوانین پا فراتر از محدودة مشخص شده نگذارد.
ما طبق فرمایش آقا امیرالمؤمنین که در بند قبل بیان شده در اجرای این فریضة عدالت و مدارا را از نظر دور نداریم و شرایط و مراتب امر بمعروف و نهی از منکر را اجراء کنیم و تا می توانیم از خشونت پرهیز کنیم.
ح) عدم آگاهی از هدف امر به معروف و نهی از منکر:
اگر ما به مطالب متون دینی دربارة امر به معروف و نهی از منکر نگاه کنیم، متوجه می شویم که، دین اسلام به فریضه امر به معروف و نهی از منکر که موجب بناء دین و استحکام جامعه اسلامی می شود، با ظرافت خاصی نگاه می کند و هدف از انجام این فریضه را اِعمال قدرت و یا خشونت و سخت گیری و غیر منعطف بودن بر جامعه نمی داند. در واقع این فریضه یک فریضة آگاهی بخشی و دلسوزی برای تک تک افراد جامعه است. فریضة که بر روش منطقی و فرهنگی مبتنی است. چون هیچگاه نمی توان با زور اصلاحی پایدار و اساسی و ماندگار در جامعه بوجود آورده و اگر زمینة اصلاح و قبولی سخن درست در جامعه وجود نداشته باشد، کار بجای نخواهد رسید. همانطور که دعوت بسیاری از انبیاء عظام در طول سالهای متمادی به علت عدم قبول امتهایشان به جایی نرسید، که البته اثراتی بر این عدم قبول و اصلاح مترتب بوده و می باشد، از جمله عذابهای الهی که بر اُمَمِ پیشین نازل گردیده شد.
ط) مانع تراشی برخی دستهای پنهان و آشکار:
عده ای در جامعه اعم از برخی مسئولین ناسالم و غیر مسئولین وجود دارند که تمام تلاش و کوشش خود را بر آن دارند که اجرای این فریضه را به علل مختلف تعطیل کنند و یا به حداقل برسانند. در واقع آنها وجود این فریضه را در جامعه، مانعی برای رسیدن به اهداف و منافع دنیائی خود می دانند و لذا به شیوه های عوام پسند و یا جلوه های منطقی و دلسوزانه و غیره به دنبال مانع تراشی هستند. چون آنها می دانند اگر بخواهند نان حرام، فساد و فحشاء زد و بند و غیره در جامعه وجود داشته باشد و آنها به منافع خود از طریق تباهی دیگر اقشار جامعه برسند نباید امر به معروف و نهی از منکر وجود داشته باشد. لذا آنها در مقام اجراء، قضاوت و غیره در صدد جلوگیری از اقامة این فریضه مهم بر می آیند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. کتاب مسئولیت و نظارت مردم در حکومت اسلامی، تألیف هادی دوست محمدی، چاپ 1360.
2. ترویج فساد، توطئه ی دیگر استکبار جهانی علیه انقلاب اسلامی، نوشته محمدتقی رهبر، چاپ تهران.
3. تقیه امر بمعروف و نهی از منکر، نوشته سیداحمد طیبی شبستری، مؤسسة انتشارات اسلامی، تهران، چاپ سال 1350.
4. امر بمعروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . آل عمران/104.
[2] . امام خمینی، تحریرالوسیله، قم، مؤسسة دارالعلم، چاپ دوم، ج 1، ص 463.
[3] . وسائل الشیعه، ج 11، کتاب امر به معروف و نهی از منکر، باب اشتراط الوجوب بالعلم بالمعروف و المنکر، ص 400.
