اسلام(1400 سال قبل) در پرتو وجود مبارک و نورانی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله رشد و نمو خود را آغاز کرد و در فاصله زمانی کوتاهی توانست سرزمینهای زیادی را تسخیر نماید. این امر بدلیل وجود زیرساختهای معقول و منطقی از طرفی عملکرد صحیح منادی اسلام و خواص مرتبط با ایشان از طرف دیگر بود. بدیهی است نقصان در هر یک از این دو، باعث رکود و شکست اسلام می‌گشت. اسلام در همه عرصه‌ها حرفی برای گفتن داشت، بلکه باید گفت: تنهاترین سخن جامع در عرصه‌های گوناگون، از آن اسلام بود.
نکته بسیار مهم در این زمینه وجود زیر ساختهای معقول و مستحکم بود. اصولی که اسلام بر آنها بنا نهاده شده بود همگی منطبق با عقل سلیم بود. بگونه‌ای که در طول تاریخ حتی شاهد کوچکترین تعارضی بین آنها و عقل سلیم نخواهیم بود. اما نظام اسلامی ما در حال حاضر چگونه است؟ در این باره باید گفت: به برکت نظام جمهوری اسلامی ایران، توانسته جایگاه رفیعی در بین کشورهای جهان عموما و آسیا و خاورمیانه خصوصا بدست آورد، البته ناگفته نماند که وضعیت فعلی جامعه ما با وضعیت مطلوبی که یک نظام اسلامی از نظر اقتصادی و فرهنگی باید ایجاد نماید، فاصله زیادی دارد، اما با وجود موانع بی شماری که بر سر راه ترقی و تکامل نظام اسلامی وجود دارد. شاهد پیش رفتهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عظیمی هستیم که اعتراف نهادها و سازمانهای بین‌المللی و حتی دشمنان نظام اسلامی را بدنبال داشته است. در این بین برخی افراد جاهل یا مغرض(به عللی که اکنون جای مطرح کردن آنها نیست) سعی می‌کنند وضعیت جامعه اسلامی را از رژیمهای گذشته بدتر جلوه دهند. برخی دانسته یا ندانسته. کاستیهای موجود در نظام اسلامی را نه به عملکرد نابجا و غلط برخی عناصر، که به اصل اسلامی بودن نظام ربط می‌دهند و اسلام را مانع پیشرفت و عامل کاستیها می‌شمارند.
نکته قابل تامل در این سؤال این است که آیا عمل بر طبق برنامه‌ای که مدتی از زمان تدوین آن گذشته معقول است یا نه؟ آیا قدیمی بودن یا نو بودن یک برنامه می‌تواند ملاکی برای ارزش گذاری آن باشد؟ در پاسخ به این پرسش باید نگاه به اصل برنامه معطوف گردد. اگر اصل برنامه بر اساس اصولی باشد که در هر زمان و در هر مکان قابلیت اجرا داشته باشد و جوابگوی نیازهای گوناگون در همه اعصار و همه امکنه باشد، عمل بر طبق آن برنامه، امری است که عقل درستی آن را قبول دارد. بعبارت دیگر، عقل قدیمی بودن یک برنامه ودستورالعمل را ملاک بی ارزشی، یا کم ارزشی آن نمی‌داند، بلکه نگاه عقل به محتوای آن معطوف است. در مقابل عقل هیچگاه به برنامه‌ای که جدیدا تدوین شده، به عنوان یک برنامه بی نقص نگاه نمی‌کند. آنهم به جهت تازگی آن، بلکه باز به محتوای آن نظر دارد. اگر این برنامه جدید، از اتقان و استحکام علمی برخوردار بود، ارزشمند می‌باشد در غیر اینصورت، فاقد هر گونه ارزشی خواهد بود.
به حکم عقل دین اسلام محکم‌ترین پاسخ صحیح نسبت به سؤالات اساسی زندگی انسان را در بر دارد، که غیر آن توان چنین پاسخگویی را ندارد. صحت این مدعی در مباحث دقیق فلسفی و کلام اسلامی به اثبات رسیده است. نظام اسلامی ایران نیز بر اساس اصول دین اسلام، در حال حرکت و تلاش است و همواره سعی در پیمودن راهی که دین برای آن مشخص نموده دارد. اما این بدان معنا نیست که هر حرکتی که صورت گرفت عین صواب است و هیچ نقصی در آن نیست. فرق است بین اینکه اصل برنامه‌ای دارای نقص باشد و یا اینکه اصل برنامه بی نقص باشد ولی عملکرد عاملان به برنامه، دارای نقائصی باشد. حال باید دید اگر در نظام اسلامی، کاستی یا عقب افتادگی مشاهده میشود، معلول چه عواملی است؟ این نقیصه مختص نظام اسلامی نیست بلکه تمام نظام‌ها و حکومتها این معضل را دارا هستند. اساسا در دنیای امروز، کشوری که به توسعه کامل و همه جانبه رسیده باشد وجود خارجی ندارد.[1]
نقائصی که در نظام اسلامی دیده میشود، نه به خاطر پیروی از برنامه‌ای است که 1400 سال از ظهور آن می‌گذرد، بلکه معلول همچون، 1. عدم نظم 2. عدم وجدان کاری3. عدم مشارکت عمومی در فرایند توسعه4. مصرف زدگی 5. عدم خلاقیت6. برخی سیستم‌های غلط آموزشی7. عدم انتصابات شایسته در پاره‌ای مسئولیتها 8. راحت طلبی و عدم توجه به مقوله تلاش و فعالیت(کار) 9. قانون گریزی 10. نا امنی 11. عدم استفاده از ابزار کار آمد. و ... هر چند عوامل فوق از حیث اهمیت یکسان نیستند، اما عدم توجه به هر کدام از آنها عواقب سوئی بدنبال خواهد داشت.
راه رهایی از چنین خطراتی تنها عمل کردن صحیح به دستورات و فرامین دینی(در حد امکان) است چرا که(والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا)[2] کسانی که در راه ما(خدا) کوشش و تلاش دارند را قطعا به راههای خود هدایت خواهیم کرد.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مدارهای توسعه نیافتنی در اقتصاد ایران، حسین عظیمی، نی، اول، 1371
2. اسلام و مقتضیات زمان، شهید مرتضی مطهری، صدرا، 1368
3. توسعه و مبانی تمدن غرب، مرتضی آوینی، حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، 1372
4. مجموعه مقالت سمینار جامعه شناسی و توسعه، محمود محمدی عراقی، سمت، اول، 1373
5. مجله معرفت، شماره 10، میزگرد دین و توسعه، حسن نظری، 1373
6. اسلام و توسعه، محمد جمال خلیلیان، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه عملیه قم، 1381
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . عباس حاج فتحعلی‌ها، توسعه و تکنولوژی، دانشگاه علامه طباطبائی، 1372 ص 10
[2] . و کسانی که در راه تلاش و مجاهده کنند، هر آینه ما براههای(نجات بخش) خود راهنمائیشان می‌کنیم. عنکبوت/ 69
