آیا صرف وجوهات شرعی و خمس در برخی از نهادها و مراکز که ممکن است جنبه تبلیغاتی برای حوزه علمیه را داشته باشد، جایز است؟

تردیدی نیست که حوزه‌های علمیه و محیط‌های روحانی ما مسئول پاسداری ایمان جامعه اسلامی و ارشاد و هدایت مردم و دفاع از اصول و فروع دین مقدس اسلام و تبلیغ و تعلیم آن و عهده‌دار پاسخگویی به نیازهای مذهبی جامعه و پایگاه محکم اسلام در برابر انحرافات و کجروی‌ها هستند. امام کاظم علیه السّلام می‌فرمایند: (الفقهاءُ حصونُ الاسلامِ)؛[1] فقیهان دژهای اسلام هستند. فقها و عالمان دینی به دلیل شناخت و آگاهی کامل از اسلام دژهای استوار و محکمی هستند که در برابر هرگونه انحراف و کجروی می‌ایستند و پاسداران دین خدا هستند. مرحوم امام فرمودند: (تردیدی نیست که حوزه‌های علمیه و علمای متعهد در طول تاریخ اسلام و تشیع مهم‌ترین پایگاه محکم اسلام در برابر انحرافات و کجروی‌ها بوده‌اند.)[2]
دشواری و سنگینی این مسئولیت‌ها در زمانی که اسلام و احکام مقدس آن آماج حملات شدیدی شده است و شبهات زیادی در سطح جامعه مطرح شده است، به خوبی نمایانگر است. مرحوم امام فرمودند: (شما که امروز پاسداران اسلام و قرآنید وظیفه دارید این سنگر مهم را که آماج تیر اجانب و عمّال آنهاست، حفظ نمایید و با کمال دلگرمی و اتکای به خداوند متعال و استمداد از ارواح مقدسة صاحبان شریعت و حفاظ قرآن به کار خود که تحصیل فقه اسلام، تهذیب اخلاق، تنویر افکار و هدایت ملت ستمدیده است، ادامه دهید که خدای متعال با شماست.)[3] در زمانی که دشمنان اسلام و مخالفان نظام بیشترین تلاش خود را در جهت مقابله با اسلام و مبانی آن و اصول نظام قرار داده‌اند و با شبهه‌افکنی در سطح جامعه، افکار عمومی جامعه اسلامی را آلوده و مشوش می‌نمایند و به اعتقادات مردم خصوصاً نسل جوان هجمة شدیدی وارد نموده‌اند و به اعتراف صریح هانینگتون نظریه پرداز غربی (تقابل اصلی آیندة جوامع بشری برخورد فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی است.)[4]
و ادوار شری یکی از نظریه پردازان آمریکایی می‌گوید: (کلید اصلی برای ایجاد یک تغییر بنیادین در سیاست‌های ایران، از بین بردن خصوصیات انقلابی رژیم ایران است... باید نفوذ روحانیون را از بین برد و عقاید انقلاب را از درون تهی کرد).[5] در چنین شرایطی وظیفه علمای دینی است که به حکم سخن رسول خدا که فرمودند: (اذا ظهرتِ البدعُ فی اُمّتی فلیُظهرِ العالمُ علمهُ فمن لم یَفَعل فعَلیهِ لعنةُ الله)؛[6] (هنگامی که بدعت‌ها در جامعه آشکار می‌شود باید عالم علم خود را آشکار کند و اگر چنین نکند بر او لعنت خدا خواهد بود) به مقابله با شبهات دینی بپردازند و این امر ضرورت چنین مرکزی را توسط حوزة علمیه قم آشکار می‌سازد. بنابراین هدف از تأسیس این مرکز توسط حوزة علمیه قم آن چیزی نیست که شما در سوال عنوان کرده‌اید. بلکه هدف، ارشاد و هدایت جامعه، پاسداری از احکام اسلام و مقابله و برخورد با شبهات و انحرافات و کجروی‌ها و تنویر افکار عمومی جامعه اسلامی و در یک جمله انجام وظیفه عالمان دینی در جامعه است.
مرحوم امام فرمودند: (حوزه‌ها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آیندة جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند، و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهیای عکس العمل مناسب باشند، چه بسا شیوه‌های رایج اداره امور مردم در سال های آینده تغییرکند و جوامع بشری برای حلّ مشکلات خود به مسائل جدید اسلام نیاز پیدا کنند.)[7] مقام معظم رهبری فرمودند: (امروز شبهه‌های نو و خطرناکی وجود دارد، امروز شبهات عظیمی در تمام زمینه‌های کلامی وجود دارد، از اصل توحید و لزوم دین بگیرید تا به وجود صانع و نبوت خاصه و بعد مسأله ولایت و مسائل گوناگونی که در زمینه‌های دینی و اسلامی وجود دارد، پرسید، چه کسی باید به این شبهات پاسخ بدهد؟ مگر علما مرزداران عقیده نیستند؟)[8]
اما در مورد صرف خمس و بیت المال در این خصوص باید عرض کنیم که خمس به دو قسمت تقسیم می‌شود: 1. سهم امام علیه السّلام ؛ 2. سهم سادات. سهم امام علیه السّلام در زمان غیبت در اختیار مجتهد جامع الشرایط قرار می‌گیرد. سهم سادات نیز که نیمی از خمس است متعلق به یتیمان و مساکین و ابن السبیل (درراه ماندگان) سادات است که زیر نظر حاکم شرع به مصرف این اصناف می‌رسد و سهم امام علیه السّلام که در واقع ملک منصب امامت است، در زمان غیبت در اختیار مجتهد جامع الشرایط قرار می‌گیرد و در اموری باید مصرف شود که در راستای حفظ دین و مصالح عمومی جامعه اسلامی است. لذا (سهم امام که نیمی از خمس است پشتوانه اقتصادی حوزه‌های علمیه شیعه و برنامه‌های تبلیغاتی و کوشش‌های فرهنگی و خلاصه هر گونه فعالیت دینی و علمی که نیاز به هزینه دارد می‌باشد.)[9] بدیهی است که فعالیت‌های مراکزی که در راستای حراست از مبانی و اصول اسلام و رفع شبهاتی است که متوجه احکام اسلامی است و اعتقادات مردم را هدف قرار می‌دهد از مصادیق بارز حفظ دین و مصالح عمومی جامعه اسلامی است و صرف خمس و بیت المال در این مورد نه تنها اشکالی ندارد. بلکه ضروری به نظر می‌رسد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. داود شهیدی، حوزه و روحانیت از دیدگاه شهید آیت الله مطهری، انتشارات پارسایان، قم، 79، ص 38 تا 86.
2. روحانیت و حوزه‌های علمیه از دیدگاه امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 74، از ص 63 تا 110.
3. ناصر مکارم شیرازی، خمس پشتوانة استقلال بیت المال، انتشارات هدف، 1370.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . کلینی، اصول کافی، انتشارات اسوه، 1375، ج 1، ص 106، ح 3.
[2] . صحیفة نور، ج 21، ص 88 و 89.
[3] . صحیفه نور، ج 1، ص 190.
[4] . نفوذ و استحاله، ‌تهران، معاونت سیاسی نمایندگی ولی فقیه در قرارگاه ثار الله، 78، ص 27.
[5] . همان، ص 96.
[6] . کلینی، اصول کافی، انتشارات اسوه، 1375، ج 1، ص 160، ح 2.
[7] . صحیفه نور، ج 21، ص 100.
[8] . منشور ولایت، سخنان مقام معظم رهبری در جمع علما و فضلای حوزة علمیه قم، 74، ص 28.
[9] . مکارم شیرازی، ناصر، خمس پشتوانة استقلال بیت المال، انتشارات هدف، 1370، ص 17.