شرح حدیث:
هر چیزی در جهان هستی، همان گونه که در روایت بالا آمده، آفت یا آفت هایی دارد؛ یعنی تمام موجودات عالَم آسیب پذیرند و نمی توان چیزی پیدا کرد که بی آفت باشد. به عنوان نمونه بدن خود ما انسان ها چقدر آسیب پذیر و پرآفت است. انواع و اقسام بیماری ها، که از مرز هزاران نوع بیماری می گذرد، همواره سلامت انسان را تهدید می کند. بدین جهت رشته های مختلف پزشکی برای مداوای آن ها به وجود آمده است، حتّی آفات یک عضو (مثلا چشم) آن قدر زیاد است که در جهان کنونی یک طبیب نمی تواند در همه مشکلات چشم متخصّص شود; بلکه چشم متخصّص های مختلفی دارد. روح انسان نیز چنین است; نباتات، حیوانات، جامعه انسانی و خلاصه همه چیز آفت دارد.
با توجّه به این اصل کلّی و فراگیر، باید در هر موفّقیت و موهبتی با دقّت مراقب آفات آن باشیم و گرنه پیروزی ها و نعمت ها در معرض خطر قرار می گیرد. حضرت علی (علیه السلام) در ادامه این سخن آفت نزدیک به سی نعمت را بیان کرده، که در این جا به چهار مورد آن می پردازیم:
1 (آفَةُ الْوَرَعِ قِلَّةُ الْقِناعَةِ؛ آفت مهمّ تقوی (و نقطه آسیب پذیری آن) قانع نبودن در زندگی است)(2). چیزی که انسان را به حرام می اندازد، چیزی که آدمی را حریص بر استفاده از اموال شبهه ناک می کند، چیزی که افراد ضعیف الایمان را به سوی ترک خمس و زکات سوق می دهد، چیزی که باعث می شود تا انسان برای کسب اموال بیش تر به آب و آتش بزند، قانع نبودن است! اگر زندگی انسان آمیخته با قناعت باشد، اداره آن آسان است. در حالات هارون الرشید نوشته اند که در جشن عروسی یکی از فرزندانش به جای نُقل و سکّه، قطعه هایی از کاغذ که بر روی هر کدام نام یک آبادی نوشته شده بود بر سر عروس خود می ریخت!(3) روشن است وقتی کسی بخواهد این کار را کند نمی تواند به حلال قناعت نماید، بلکه به ناچار آلوده به غصب و غارت و چپاول و دزدی و سایر کارهای خلاف می شود، ولی اگر قناعت کند دست به این کارها نمی زند.
2 (آفَةُ الْقَوِیِّ اسْتِضْعافُ الْخَصْمِ؛ آفت نیرومند، کوچک شمردن دشمنانش می باشد)(4). نقطه آسیب قدرتمندان و جوامع قوی این است که دشمنان خود را کوچک می شمارند. نگویید تهاجم فرهنگی مهم نیست! اگر فلان روزنامه توهین کرد، اهمیّتی ندارد! اگر فلان فیلم دهن کجی کرد، تأثیری ندارد و ...؛ چون اگر دشمن را کوچک شمردی از او ضربه می خوری.
3 (آفَةُ الدّینِ الْهَوی؛ هوای نفس آفت دین است)(5). هوای نفس دین انسان را بر باد می دهد، آفت دین یک چیز درونی به نام هوای نفس است.
4 (آفَةُ الْعَقْلِ الْهَوی؛ هوای نفس آفت عقل انسان (نیز) هست)(6). هوای نفس عقل انسان را از کار می اندازد و انسان را پراشتباه ظاهر می کند. هوای پرستی حجاب می شود. هوای پرستی هم آفت دین است و هم آفت عقل. آری همه چیز آفت دارد، باید آفت ها را شناخت و با آن مبارزه کرد.
پی نوشت:
1. میزان الحکمه، باب 97، حدیث 514، (جلد اوّل، صفحه 110).
2. میزان الحکمة، باب 97، حدیث 537، (جلد اوّل، صفحه 111).
3. اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، جلد 1، صفحه 118.
4. میزان الحکمة، باب 97، حدیث 541، (جلد اوّل، صفحه 111).
5. میزان الحکمة، باب 97، حدیث 513، (جلد اوّل، صفحه 110).
6. میزان الحکمة، باب 97، حدیث 526، (جلد اوّل، صفحه 111).
منبع: 110 سرمشق از سخنان حضرت علی علیه السلام، مؤلّف: حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، تهیّه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی.
