http://rasekhoon.net

احادیث منابع شیعه ، به خصوص احادیث قدسی تا چقدر معتبرند؟ آیا تمام آنها صحیحند؟
در پاسخ به سوال فوق چند نکته ضروری می­باشد: الف) برای تشخیص احادیث معتبر از احادیث جعلی و غیر معتبر ملاک ها و معیارهایی وجود دارد. 1 آشنایی با علم (درایة): توضیح آن که پیشوایان، معصوم علیهم السلام مسلمانان را به فراگیری و فهم حدیث و مذاکره و نشر آن، بسیار ترغیب کرده اند، و همین امر سبب پدید آمدن جوامع روایی و حدیثی شد و عمده ترین این جوامع حدیثی که به کتب اربعه معروفند عبارتند از: اصول و فروع و روضه کافی، از شیخ محمد بن یعقوب کلینی(ره)؛ (من لایحضره الفقیه)؛ از شیخ صدوق (ره)؛ (تهذیب الاحکام و استبصار) از شیخ طوسی (ره). احادیثی که در کتب اربعه آمده به صورت مواد خامی است که به جهت استفاده درست و استنباط و استخراج احکام و معارف اسلامی از محتوای آن ها چند علم جنبی مورد احتیاج است که به آن ها علوم حدیث می گویند: که از اساسی ترین آنها، (علم درایه) و (رجال) است. درایه در لغت؛ به معرفت و دانستن است.[1] راغب اصفهانی می گوید: درایه معرفتی است که با نوعی از تدبیر به دست آید.[2] درایه در اصطلاح، علمی است که از سند حدیث و متن آن و چگونگی فرا گرفتن و آداب نقل حدیث گفتگو می کند.[3] موضوع علم درایه عبارت است از: سند و متن حدیث، فایده و غرض از این علم، معرفت و شناسایی احادیث مقبول و مردود است. بنابراین، علم درایه در یک نگاه کلی این است که؛ در این علم از اقسام حدیث و کیفیت تحمل و نقل حدیث و چگونگی ثبوت عدالت، ضبط راویان حدیث و الفاظی که در جرح و تعدیل راویان استعمال می شود و نیز درباره طبقات روات و مشایخ و مطالبی از این قبیل بحث می شود. پس، علم درایه درباره حدیث از جهت صحیح یا غیرصحیح بودن متن و سند آن می باشد.[4] از جمله علوم دیگری که برای تشخیص حدیث صحیح از غیرصحیح لازم است، علم رجال می باشد. در علم رجال، از احوال راویان حدیث از جهت اتصاف آنان به شرایط قبولی اخبارشان و سایر احوال آنها، مثل: ضابط بودن، امامی بودن، عدالت آن ها و... بحث می شود؛ یعنی، راویان احادیث اگر دارای چنین صفاتی باشند، خبرشان صحیح و به آن عمل می شود. به تعبیر دیگر، علم رجال علمی است گسترده و دامنه دار که در آن از احوال راویان حدیث، جرح و تعدیل و نقد و بررسی می شود، که اشخاص و راویان موثق و مورد اعتماد از غیر موثق روشن می شود.[5] پس علم رجال سند حدیث (یا راوی) و علم درایه متن حدیث و اقسام آن و عوارضی که بر آن حدیث عارض می شود را مورد بررسی قرار می دهد. با به کارگیری دو علم یاد شده، احادیث معتبر از احادیث غیرمعتبر و جعلی روشن می شود، و در این دو علم معیارها و ملاک های راویان موثق و احادیث معتبر مورد تحلیل قرار می گیرد.[6] ب) احادیث اسلامی در یک تقسیم­بندی به دو قسم تقسیم می­شوند: 1 احادیث قدسی؛ که مانند قرآن کریم وحی الهی بر پیامبران است، ولی الفاظ آن، توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سایر پیامبران الهی بیان شده و دارای اعجاز نیست و تنها مضمون و محتوای آن به وسیلة الهام یا در خواب و... به پیامبر القا می شود. همچنین در احادیث قدسی احتمال تحریف هست، بر خلاف قرآن که تحریف ناپذیر و است. احادیث قدسی احکام قرآن را، مانند: لزوم طهارت هنگام مسّ، ثواب قرائت، حرمت قرائت در برخی اوقات و... را ندارند. 2 احادیثی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام نقل شده است.[7] بنابراین، دانشمندان مسلط به علم رجال و درایه می توانند، احادیث صحیح و معتبر را از احادیث غیرصحیح و جعلی تشخیص دهند، و بدون دو علم یاد شده، نمی توان اعتبار احادیث اسلامی را تأیید یا رد نمود. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1 جعفر سبحانی، الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة، قم، مؤسسة امام صادق علیه السلام ، چاپ اول، 1377ش، ص74. 2 کاظم مدیرشانه چی، علم الحدیث و درایة الحدیث، قم، انتشارات اسلامی، 1375، ص6. 3 جعفر سبحانی، کلیات فی علم الرجال، قم، انتشارات اسلامی، 1414، ص11. پی نوشتها: [1]. قرشی، اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1361، ج2، ص343. [2] . الراغب الاصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، قم، ذوی القربی، 1416ق، ص312. [3] . ر.ک: سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1416ق، ص14. [4] . ر.ک: مدیرشانه­چی، کاظم، علم الحدیث و درایة الحدیث، قم، انتشارات اسلامی، 1375ش، ص6. [5] . سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، انتشارات اسلامی، 1414ق، ص11. [6] . همان، ص16. [7] . ر.ک: عسگری، سید مرتضی، بررسی تطبیقی احادیث شیعه و سنی، فصلنامه علمی و تخصصی علوم حدیث، سال چهارم، 1378، ش12، ص28.
عنوان سوال:

احادیث منابع شیعه ، به خصوص احادیث قدسی تا چقدر معتبرند؟ آیا تمام آنها صحیحند؟


پاسخ:

در پاسخ به سوال فوق چند نکته ضروری می­باشد:
الف) برای تشخیص احادیث معتبر از احادیث جعلی و غیر معتبر ملاک ها و معیارهایی وجود دارد.
1 آشنایی با علم (درایة): توضیح آن که پیشوایان، معصوم علیهم السلام مسلمانان را به فراگیری و فهم حدیث و مذاکره و نشر آن، بسیار ترغیب کرده اند، و همین امر سبب پدید آمدن جوامع روایی و حدیثی شد و عمده ترین این جوامع حدیثی که به کتب اربعه معروفند عبارتند از:
اصول و فروع و روضه کافی، از شیخ محمد بن یعقوب کلینی(ره)؛ (من لایحضره الفقیه)؛ از شیخ صدوق (ره)؛ (تهذیب الاحکام و استبصار) از شیخ طوسی (ره).
احادیثی که در کتب اربعه آمده به صورت مواد خامی است که به جهت استفاده درست و استنباط و استخراج احکام و معارف اسلامی از محتوای آن ها چند علم جنبی مورد احتیاج است که به آن ها علوم حدیث می گویند: که از اساسی ترین آنها، (علم درایه) و (رجال) است.
درایه در لغت؛ به معرفت و دانستن است.[1] راغب اصفهانی می گوید: درایه معرفتی است که با نوعی از تدبیر به دست آید.[2]
درایه در اصطلاح، علمی است که از سند حدیث و متن آن و چگونگی فرا گرفتن و آداب نقل حدیث گفتگو می کند.[3]
موضوع علم درایه عبارت است از: سند و متن حدیث، فایده و غرض از این علم، معرفت و شناسایی احادیث مقبول و مردود است.
بنابراین، علم درایه در یک نگاه کلی این است که؛ در این علم از اقسام حدیث و کیفیت تحمل و نقل حدیث و چگونگی ثبوت عدالت، ضبط راویان حدیث و الفاظی که در جرح و تعدیل راویان استعمال می شود و نیز درباره طبقات روات و مشایخ و مطالبی از این قبیل بحث می شود. پس، علم درایه درباره حدیث از جهت صحیح یا غیرصحیح بودن متن و سند آن می باشد.[4]
از جمله علوم دیگری که برای تشخیص حدیث صحیح از غیرصحیح لازم است، علم رجال می باشد.
در علم رجال، از احوال راویان حدیث از جهت اتصاف آنان به شرایط قبولی اخبارشان و سایر احوال آنها، مثل: ضابط بودن، امامی بودن، عدالت آن ها و... بحث می شود؛ یعنی، راویان احادیث اگر دارای چنین صفاتی باشند، خبرشان صحیح و به آن عمل می شود. به تعبیر دیگر، علم رجال علمی است گسترده و دامنه دار که در آن از احوال راویان حدیث، جرح و تعدیل و نقد و بررسی می شود، که اشخاص و راویان موثق و مورد اعتماد از غیر موثق روشن می شود.[5]
پس علم رجال سند حدیث (یا راوی) و علم درایه متن حدیث و اقسام آن و عوارضی که بر آن حدیث عارض می شود را مورد بررسی قرار می دهد.
با به کارگیری دو علم یاد شده، احادیث معتبر از احادیث غیرمعتبر و جعلی روشن می شود، و در این دو علم معیارها و ملاک های راویان موثق و احادیث معتبر مورد تحلیل قرار می گیرد.[6]
ب) احادیث اسلامی در یک تقسیم­بندی به دو قسم تقسیم می­شوند:
1 احادیث قدسی؛ که مانند قرآن کریم وحی الهی بر پیامبران است، ولی الفاظ آن، توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سایر پیامبران الهی بیان شده و دارای اعجاز نیست و تنها مضمون و محتوای آن به وسیلة الهام یا در خواب و... به پیامبر القا می شود.
همچنین در احادیث قدسی احتمال تحریف هست، بر خلاف قرآن که تحریف ناپذیر و است. احادیث قدسی احکام قرآن را، مانند: لزوم طهارت هنگام مسّ، ثواب قرائت، حرمت قرائت در برخی اوقات و... را ندارند.
2 احادیثی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام نقل شده است.[7]
بنابراین، دانشمندان مسلط به علم رجال و درایه می توانند، احادیث صحیح و معتبر را از احادیث غیرصحیح و جعلی تشخیص دهند، و بدون دو علم یاد شده، نمی توان اعتبار احادیث اسلامی را تأیید یا رد نمود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 جعفر سبحانی، الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة، قم، مؤسسة امام صادق علیه السلام ، چاپ اول، 1377ش، ص74.
2 کاظم مدیرشانه چی، علم الحدیث و درایة الحدیث، قم، انتشارات اسلامی، 1375، ص6.
3 جعفر سبحانی، کلیات فی علم الرجال، قم، انتشارات اسلامی، 1414، ص11.

پی نوشتها:
[1]. قرشی، اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1361، ج2، ص343.
[2] . الراغب الاصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، قم، ذوی القربی، 1416ق، ص312.
[3] . ر.ک: سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1416ق، ص14.
[4] . ر.ک: مدیرشانه­چی، کاظم، علم الحدیث و درایة الحدیث، قم، انتشارات اسلامی، 1375ش، ص6.
[5] . سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، انتشارات اسلامی، 1414ق، ص11.
[6] . همان، ص16.
[7] . ر.ک: عسگری، سید مرتضی، بررسی تطبیقی احادیث شیعه و سنی، فصلنامه علمی و تخصصی علوم حدیث، سال چهارم، 1378، ش12، ص28.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین