منظور از حدیث قدسی: (اَلإنسانُ سِرّی وَ أنا سِرُّه) چیست؟ و آیا این حدیث در متون روایی وجود دارد؟

این حدیث با این الفاظ «اَلإنسانُ سِرّی وَأنا سِرُّه»در منایع روایی، وجود ندارد، اما در برخی از کتاب ها به همین لفظ یا الفاظ مشابه نقل شده است.[1] آنچه در باره این حدیث -با صرف نظر از بود و نبودش در متون روایی- می توان گفت؛ این است که با توجه به برخی از آیات قرآن، این سخن صحیح و درست است؛ زیرا آن جا که فرشتگان از خداوند در باره خلقت انسان می پرسند؛ آیا کسی را در زمین قرار می ‏دهی که فساد و خونریزی کند؟؛[2] اگر هدف از آفرینش این انسان، عبادت است، ما تسبیح و حمد تو را بجا می ‏آوریم، و تو را تقدیس می ‏کنیم، پروردگار فرمود: «من حقایقی را می ‏دانم که شما نمی ‏دانید».[3] خداوند این جا در حقیقت، خطاب به فرشتگان می فرماید؛ این از اسرار من است، من از خلقت او چیزی می دانم که شما نمی دانید. از سویی دیگر، خداوند از اسرار انسان است، آن جا که فرمود: «.... پروردگارت را در دل خود، از روی تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، یاد کن و از غافلان مباش»![4] «همانها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آن گاه که بر پهلو خوابیده ‏اند، یاد می ‏کنند و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین می ‏اندیشند (و می‏گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده‏ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار»![5] این نوع آیات نیز ناظر به اسراری هستند که انسان نسبت به خدا دارد و با او مطرح می کند و تنها خداوند محرم اسرار او است. در تفسیر روح البیان در تفسیر این حدیث قدسی آمده است، منظور از «اَلإنسانُ سِرّی وَأنا سِرُّه» این است که سر انسان، ظاهر و صورت اسرار من است، و سر من نیز باطن و حقیقت اسرار انسان است. سر انسان عبارت از حقیقت انسانی است که بر صورت حقیقت الاهی ظاهر شده است. چنان که پیامبر(ص) فرمود: خداوند آدم را بر صورت خود خلق کرد.[6] زمانی که این حقیقت انسانی از مرتبۀ غیب به منزل شهادت نزول کرد و حق تعالی بر او تجلی نمود به صفت جمال و جلالش، در طرف راستش نور جمالش را به ودیعه نهاد، و در جانب چپش ظلمت جلالش را؛ در اولی فرشته ای مأمور نمود تا به حق دعوت کند، و در دومی شیطان را تا به باطل فرا خواند... ؛[7] از این رو است که می توان گفت انسان کامل که در پیامبر رحمت و ائمه هدی(ع) مصداق یافت، مظهر سر الاهی است.   [1] . ر. ک: حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج 3، ص 8، دارالفکر، بیروت، بی تا. [2] . گفتنی است که بر اساس آیه 30 سوره بقره، موجودات زمینی دیگر که قبل از این آدم وجود داشتند نیز، به فساد و خونریزی آلوده شده بودند. [3] . بقره، 30 [4] . اعراف، 205 [5] . آل عمران، 191 [6] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 4، ص 11؛ ج 11، ص 111، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق، «خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ عَلَی صُورَتِهِ». [7] . ر. ک: تفسیر روح البیان، ج 3، ص 8.