خطبه های بی نقطه و بی الف و یک نقطه برای چه گفته شده است؟

امام علی بن ابی طالب علیه السّلام علاوه بر بهره مندی از فضایل و ویژگی های علمی بی شمار، از جهت فصاحت و بلاغت و سخنوری، سر آمد همة فصحا و بلغا و سخنوران عرب زبان می باشد. به این مطلب، دشمنانی چونان معاویه هم اعتراف دارند.[1]
از جمله نشانه های مقام والای امام در ادبیات عرب، خطبه های نهج البلاغه و آثار علمی بجا مانده از آن حضرت است که از جمله آن خطبة بی نقطه و بی الف است که دربارة هر کدام توضیح کوتاه بیان می شود.
الف. خطبة بی نقطه:
از آن جا که حروف به دو دستة بی نقطه و با نقطه تقسیم می شوند، غالباً گویندگان از هر دو دسته حروف در کلام خود بهره می برند. اگر کسی بخواهد فقط از حروف بی نقطه یا فقط از حروف با نقطه یا تک نقطه استفاده کند، کار بسیار دشواری است. ولی برخی از دانشمندان و گویندگان توانا، با زحمت بسیار توانستند متنی را با محتوای درست از حروف بی نقطه تنظیم بکنند. امّا امام علی علیه السّلام با توجه به مهارت حضرت در سخنوری، بدون یادداشت، با مضامین بسیار بلند سخنان مهمی ایراد می نمود و فقط از حروفی بهره می برد که نقطه نداشتند. این خود نشانة عظمت امام علی علیه السّلام در سخنوری می باشد.
مناسبت ایراد این خطبه هم بنا بر نقل مورخان این بود که: امام علی علیه السّلام زمانی که به خواستگاری یکی از همسرانش رفته بود، طبق رسم عرب که باید مرد ضمن سخنانی که هم معرّف شخصیت او باشد و هم از همسرش خواستگاری کند این سخنان را ایراد نمود.
خطبة بی الف:
در میان 28 حرف عربی به اعتراف همة گویندگان حرف الف بیش از همة حروف کاربرد دارند.
چنان که در منابع روایی و تاریخی آمده: روزی جمعی از اصحاب رسول خدا صلّی الله علیه و آله در مسجد پیامبر صلّی الله علیه و آله در مدینه مشغول مذاکرات علمی و ادبی بودند و از جمله، این بحث مطرح شد که کدام حرف در محاورات بیشتر کاربرد دارد؟ همگان گفتند: حرف الف. امام علی علیه السّلام که در آن جلسه حضور داشت بالبداهه به ایراد یک سخنرانی مهمّی پرداخت که در آن از حرف الف اصلاً استفاده نکرد و این نشانگر عظمت سخنوری آن حضرت در ادبیات عرب می باشد. از این روی به حضرت امیر بیان نیز گفته می شود.
یادآوری: لازم به ذکر است که خطبة یک نقطه در منابع روایی یافت نشده است.


[1] . تستری، محمد تقی، نهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه، ج1، ص59؛ و نیز ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج1، ص24.