سویق چه خواصی دارد؟

سَویق : به آن در فارسی قدیم ، (پِست) گفته می‌شد . امروزه به آن (قاووت) یا (پوره) می‌گویند . گفتنی است که لغت‌نامه دهخدا لفظ (قاووت) را ترکی می‌داند که غالبا به معنای آرد حبوبات بریان‌شده است ؛ لیکن این واژه ، گاه در مورد غیر حبوبات (مانند برخی میوه‌ها یا تره‌بار) نیز کار برد دارد .
علاّمه مجلسی می‌گوید: از [گفته] کلینی چنین برمی‌آید که (سویق) ، درصورتی که در روایات ، همراه با قیدی [مانند جو ]نباشد ، به معنای (سویق گندم) است ؛ چرا که می‌گوید: (باب انواع سویق‌ها و برتریِ سویق گندم) و سپس در ذیل این عنوان ، حدیث‌هایی را می‌آورد که در آنها واژه (سویق) ، بدون صفت یا مضافٌ الیه ، آمده است.
شهید در الدروس گفته است: (درباره سویق و سود آن ، روایت‌های فراوانی رسیده و کلینی، سویق را به معنای سویق گندم ، دانسته است).
مؤلّف بحر الجواهر گفته است: (از هفت چیز ، سویق می‌سازند: گندم، جو، کُنار، سیب، کدو، دانه انار و شلغم. همه این انواع ، طبع را مهار می‌کند، قی و دلشوره‌ای را که از صفرا زاده می‌شود ، از میان می‌برد، رطوبت معده را خشک می‌کند ، و اگر قدری سویق جو با آب و مقدار اندکی شیر برداشته و خشخاش بو داده ساییده با آن مخلوط شود ، برای شکم رَوی ، سودمند است ، نیش‌زدگی‌ها را تسکین می‌دهد و خواب می‌آورد).
ابن بیطار ، به نقل از رازی گفته است: (هر سویقی با چیزی که از آن ساخته می‌شود ، تناسب دارد . برای نمونه، سویق جو ، از سویق گندم ، سردتر است، به همان اندازه که خودِ جو ، طبعی سردتر از گندم دارد. این سویق ، همچنین نفخ بیشتری پدید می‌آورد. از میان همه سویق‌ها ، استفاده از سویق گندم و سویق جو ، بیشتر است و این هر دو ، نفخ‌آور و موجب کندتر شدن حرکت غذا از معده به پایین‌اند. البتّه، اگر این دو نوع سویق ، کاملاً با آب جوشانده و سپس از پارچه‌ای درشت‌باف گذرانده شوند و بدین ترتیب ، آب آنها جدا شود و به صورت لقمه‌هایی فشرده درآیند و سپس همراه با آب سرد و شکر ، نوشیده شوند ، از نفخ آنها کاسته می‌گردد و چنانچه در تابستان در اوّل صبح ، مصرف شوند ، برای اشخاص حرارتی و برافروخته‌مزاج ، سودمند خواهند بود و مانع تب‌ها و بیماری‌های ناشی از گرم‌مزاجی می‌شوند و همین ، از بالاترین منافع آن است . کسی که این نوع سویق را بخورد ، در آن روز نباید میوه تر، خیار و سبزی بخورد ، یا دست کم نباید از این چیزها زیاد بخورد ؛ امّا سرمادیدگان و کسانی که به نفخ‌هایی در شکم یا دردهایی مزمن در پشت و مفاصل مبتلا هستند و همچنین پیران و کسانی که مزاجی کاملاً سرد دارند ، نباید از این سویق هیچ بخورند. اگر هم به خوردن آن ناچارند ، آن را پس از چند بار شستن در آب گرم و همراه با پانید و عسل ، پس از درآمیختگی با زیتون و روغنِ وندانه و همچنین روغنِ گردو، با طبع خود مناسب سازند.
هر چند سویق جو از سویق گندم ، سردتر است، امّا از آن روی که گندم نسبت به جو آب بیشتری مصرف می‌کند ، سویق گندم سردکنندگیِ بیشتری برای بدن دارد و بویژه رطوبت‌بخشی آن به طبع انسان ، بیشتر است . به همین دلیل ، برای کسانی که به رطوبت‌بخشی به بدن نیاز دارند ، سودمندی بیشتری دارد. برعکس، سویق جو ، برای کسانی که به خشک کردن طبعْ نیاز دارند ، مناسب‌تر است. چنین کسانی ، معمولاً دارای بدن‌هایی سِتَبر ، پُرگوشت و پُرخون هستند، در حالی که گروه نخست ، بدن‌هایی تکیده، کم‌گوشت و زردرنگ دارند.
از این دو نوع سویق که بگذریم ، دیگر انواع سویق ، به عنوان غذا مصرف نمی‌شوند و [ تنها ، ]مصرف دارویی دارند، آن گونه که سویق کُنار ، سویق سیب و انار ترش ، برای مهار کردن شکم و حرارت دادن بیشتر به آن ، به کار می‌روند، یا از سویقِ خرنوب و سنجد ، برای مهار کردن طبع ، استفاده می‌شود (بحار الأنوار : جلد 66 صفحه 283).
امام صادق علیه‌السلام می فرمایند:
السَّویقُ یَهضِمُ الرُّؤوسَ؛
سویق،کلّه‌پاچه را هضم می‌کند .
الکافی ، جلد 6 ، صفحه 306 ، حدیث 10
درمکارم الأخلاق به نقل از علی بن سلیمان آمده:
أکَلنا عِندَ الرِّضا علیه‌السلام رُؤوسا فَدَعا بِالسَّویقِ ، فَقُلتُ : إنّی قَدِ امتَلأتُ؛
نزد امام رضا علیه‌السلام کلّه پاچه خوردیم . پس سویق خواست . گفتم : من سیر شده‌ام . فرمود : (اندکی از سویق ، کلّه پاچه را هضم می‌کند و دوای آن است) .
مکارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 354 ، حدیث 1154
امام باقرعلیه‌السلام می فرمایند:
ما أعظَمَ بَرَکَةَ السَّویقِ ! إذا شَرِبَهُ الإِنسانُ عَلَی الشِّبَعِ أمرَأَهُ وهَضَمَ الطَّعامَ ، وإذا شَرِبَهُ الإِنسانُ عَلَی الجوعِ أشبَعَهُ ، ونِعمَ الزَّادُ فِی السَّفَرِ وَالحَضَرِ السَّویقُ؛
سویق، چه قدر پُربرکت است! اگر انسان در حالی که سیر است ، آن را بخورد ، غذا را گوارش می‌دهد و اگر در حالی که گرسنه است ، بخورد ، او را سیر می‌سازد . سویق ، چه نیکو توشه‌ای در سفر و در حضر است !
بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 278 ، حدیث 13
امام صادق علیه‌السلام می فرمایند:
السَّویقُ یُنبِتُ اللَّحمَ ، ویَشُدُّ العَظمَ؛
سویق ، گوشت می‌رویاند و استخوان را استحکام می‌بخشد .
الکافی ، جلد 6 ، صفحه 305 ، حدیث 3 66
امام صادق علیه‌السلام می فرمایند:
اِسقوا صِبیانَکُم السَّویقَ فی صِغَرِهِم ؛ فَإِنَّ ذلِکَ یُنبِتُ اللَّحمَ ، ویَشُدُّ العَظمَ؛
به کودکانتان در خردسالی‌شان سویق بدهید ؛ چرا که گوشت می‌رویاند و استخوان را استحکام می‌بخشد .
المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 288 ، حدیث 1941
امام صادق علیه‌السلام می فرمایند:
مَن شَرِبَ السَّویقَ أربَعینَ صَباحا اِمتَلَأَ کِتفاهُ قُوَّةً؛
هر کس چهل روزْ سویق بخورد ، بازوانش پُرتوان می‌شود .
الکافی ، جلد 6 ، صفحه 306 ، حدیث 12
امام صادق علیه‌السلام می فرمایند:
شُربُ السَّویقِ بِالزَّیتِ یُنبِتُ اللَّحمَ ، ویَشُدُّ العَظمَ ، ویُرِقُّ البَشَرَةَ ، ویَزیدُ فِی الباهِ؛
خوردن سویق با روغن زیتون، گوشت می‌رویاند ، استخوان را استحکام می‌بخشد ، پوست را نازک می‌کند و بر توان جنسی می‌افزاید .
بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 276 ، حدیث 6
امام صادق علیه‌السلام می فرمایند:
اِملَؤوا جَوفَ المَحمومِ مِنَ السَّویقِ ؛ یُغسَلُ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ثُمَّ یُسقی؛
درون تب‌دار را از سویق ، پُر کنید . سه بار در آب شسته شود و آن‌گاه به او خورانده شود .
المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 289 ، حدیث 1947
امام صادق علیه‌السلام می فرمایند:
السَّویقُ یُجَرِّدُ المِرَّةَ وَالبَلغَمَ مِنَ المَعِدَةِ جَردا ، ویَدفَعُ سَبعینَ نَوعا مِن أنواعِ البَلاءِ؛
سویق ، تلخه را از تن ، و بلغم را از معده ، کاملاً جدا می‌کند و هفتاد گونه بلا را دور می‌سازد .
بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 279 ، حدیث 18
امام کاظم علیه‌السلام می فرمایند:
السَّویقُ ومَرَقُ لَحمِ البَقَرِ یَذهَبانِ بِالوَضَحِ؛
سویق خشک و آب گوشت گاو ، پیسی را از میان می‌برند .
الکافی ، جلد 6 ، صفحه 311 ، حدیث 7 378