سبک شناسی حدیث شیعه به چه شیوه ای بوده است؟

سبک در اصطلاح ادبیات عبارت است از روش خاص ادراک و بیان افکار به وسیله ترکیب کلمات و انتخاب الفاظ و طرز تعبیر (1) . احادیثی که صحت انتساب آنها به معصومین ثابت است، مشتمل بر بدیعترین کلمات و رساترین عبارات و جامعترین معانی می باشند، به طوری که هر گونه کم و زیاد و یا تغییری در آنها واقع شود، سبک خاص بر هم می خورد، و ناقدان حدیث که با الفاظ و معانی آن کاملا مأنوس هستند، وقوع تصحیف یا تحریف را گوشزد می کنند، چنان که در کلمات مرحوم علامه مجلسی راجع به بعضی احادیث و ادعیه مشاهده می شود . پیامبر اکرم (ص) فرموده است: (من فصیحترین عرب هستم...) (2) و نیز فرموده: (جوامع کلم به من داده شده است) و حضرت امیر المؤمنین علی (ع) فرموده: (و ما (خاندان رسالت) امیران سخن هستیم، و ریشه های آن در ما نفوذ کرده و شاخه های آن بر ما گسترده شده است) (3) . علامه مجلسی درباره فصاحت رسول خدا (ص) فرموده است: (آن چه از خطبه ها و جوامع کلم از آن حضرت نقل شده است، هیچ انس و جنی نمی تواند همانند آن سخن بگوید، و آن فراتر از توان انسان و فروتر از کلام خدای رحمان است) (4) . چنان که علاء الدین قوشچی حنفی گوید: (بلغاء گفته اند: سخن علی علیه السلام فروتر از کلام خالق اما فراتر از سخن مخلوق است) (5) . و سعد الدین تفتازانی استاد علم بلاغت (6) چنین گفته است: (به شهادت نهج البلاغه، زبان علی (ع) از زبان هر گوینده دیگر فصیح تر است) .
آهنگ دلنشین کلمات، و سجع دلپذیر و دور از تکلف جملات، و معانی بلند عبارات، سبک خاصی به احادیث معصومین (ع) بخشیده، و نورانیت سخنان ایشان، چشم و دل عموم صاحب نظران را تسخیر کرده است، به طوری که در امتداد تاریخ مورد توجه کامل دانشوران و شاعران و سخنوران بوده و هست، و صدها کتاب و رساله از مجموعه سخنان ایشان و شرح و تفسیر و ترجمه و تضمین آنها پرداخته اند. نمونه هایی از این مجموعه ها که بین خاص و عام رواج یافته و به سمع و نظر هر دوست و دشمن رسیده، عبارت است از:
1) شهاب الاخبار، تألیف قاضی قضاعی، مشتمل بر قسمتی از سخنان نغز و حکمت آمیز پیامبر اکرم (ص)،
2) نهج البلاغه، گردآوری و گزینش: سید شریف رضی، که بخشی از خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار مولای متقیان حضرت علی بن ابی طالب (ع) را در برگرفته است، و نیز مستدرکات آنها،
3) صحیفه سجادیه، قسمتی از ادعیه امام چهارم حضرت زین العابدین (ع)،
4) غرر الحکم و درر الکلم، تألیف آمدی. شیوه گفتار در احادیث معصومین (ع) جمع بین زیبائی و شیوائی الفاظ و کثرت معانی، و انسجام آنها با روح هدف و روش ایشان است، چنان که در خود احادیث بیان شده است، از امام صادق (ع) آمده است : (حدیث ما را اعراب نهید (صحیح تلفظ کنید و درست بنویسید) زیرا که ما خاندان، مردمی فصیح هستیم) (7) . چنان که از همان حضرت روایت شده که فرمود: (از شما کسی فقیه به شمار نیاید مگر این که گوشه ها (اشاره ها و کنایه های) کلام ما را بداند، و همانا سخنی از سخنان ما بر هفتاد گونه بر می آید، که از عهده تمامی آنها بر می آییم) .
پی نوشت ها:
1- سبک شناسی، ج1، ص : د
2- بحار الانوار،ج 17، ص 158
3- نهج البلاغه، فیض الاسلام، ص 730
4- بحار الانوار، ج 17، ص 158
5- شرح تجرید، ص 186
6- شرح مقاصد، ص 301
7- الکافی،ج 1، باب فضل العلم، حدیث 13؛ الوافی، ج1 ، ص 233
منبع: دایرة المعارف تشیع / ج 6، ص 148