تعزیر
در اسلام به منظور جلوگیری از جرایمی غیر از زنا و لواحق آن، سرقت، شرابخواری و... مجازاتهایی مقرر گردیده است که در فقه از آن به «تعزیرات» یاد می‌شود.
تعزیر چیست؟ چه تفاوت‌هایی با حد دارد؟
جواب اجمالی: تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، نصرت و منع، و در اصطلاح عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین شده است. مهمترین تفاوت تعزیر با حد در همان (عدم مقدّر بودن) است. جواب تفصیلی: پاسخ، بحث تعزیرات از مباحث مهم حقوق کیفری اسلام است. در کتاب‌های معتبر فقهی به طور مشروح مورد بحث قرار گرفته است، و امروزه تحت عنوان (مجازات‌های نامعین) در نظام‌های حقوقی جایگاه خاصی دارد. در این جا به طور گذرا به آن اشاره خواهیم کرد: تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، منع و نصرت آمده، ریشه اصلی آن همان منع و ردّ است. نصرت نیز به این معناست که انسان دشمن را از کسی ردّ می‌کند و مانع اذیت او توسط دشمن می‌شود و به تأدیب هم تعزیر اطلاق می‌شود، چون جانی را از تکرار گناه باز می‌دارد.[1] در اصطلاح، تعزیر عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین نشده،[2] و این (عدم مقدر بودن) رکن اصلی تعزیر است که بر آن ادعای اجماع شده است.[3] فقیهان اهل سنت نیز همانند فقیهان امامیه معتقدند که قاضی می‌تواند با در نظر گرفتن (میزان جرم) و (مقدار تحمل مجرم) کیفر تعزیر را معین و اجرا کنند.[4] در قانون مجازات اسلامی نیز شبیه این تبیین آمده.[5] بر اساس تعریف مزبور، تفاوت حد و تعزیر در یک نگاه کلی مشخص می‌شود. امّا در منابع فقهی این تفاوت‌ها به صورت جزئی‌تر مورد توجه قرار گرفته که به آنها اشاره می‌کنیم:[6] 1. تعزیرات کیفرهای نامعین هستند، امّا حدود مجازات معین و منصوص بر اساس کتاب و سنت می باشند. 2. ملاک اصلی تعزیر کم‌تر بودن آن نسبت به حد است؛ 3. مقدار وکیفیت تعزیر در صلاحدید حاکم شرع است، به خلاف حد؛ 4. در تعزیر شخصیت مجرم، وضع روحی و جسمی و زمان و مکان دخالت دارد، در صورتی که حد تابع صدق عنوان است؛ 5. در تعزیر، امید به اصلاح و تأدیب مجرم شرط است، امّا فلسفه اجرای حد دفاع از مصالح بنیادین جامعه است. 6. تعزیر با توبه ساقط می‌شود، در حدود اختلاف نظر است، ظاهر سقوط آن است در اثر توبه قبل از رسیدن نزد حاکم و قیام بینه؛ 7. تعزیر قابل شفاعت است، امّا در حد واسطه و شفاعت ممنوع است؛ 8. در تعزیر، حاکم حق عفو دارد، بخلاف حدود؛ 9. تعزیرات احصائی نیستند، امّا در حدود اصل احصائی بودن است، در موارد مشکوک مجازات غیر حدی جاری می‌شود. منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. علیرضا فیض، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ 5، 1379. 2. عباس زراعت، شرح قانون مجازات اسلامی، تهران، ققنوس، 1379. 3. یحیی الطائی، التعزیر فی الفقه الاسلامی، قم، بوستان کتاب، 1381. -------------------------------------------------------------------------------- [1] . علی اکبر دهخدا، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373، ج 4، ص 5965. [2] . محمد حسین نجفی، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج 41، ص 254. [3] . زین الدین جبلی عاملی، سالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ سنگی، ج 4، ص 174. [4] . عبدالرحمان، الجزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 5، ص 400. [5] . قانون مجازات اسلامی، ماده 43. [6] . ر.ک: بهاء الدین عاملی، جامع عباسی، تهران، فراهانی، بی‌تا، ص 288.
جواب اجمالی: تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، نصرت و منع، و در اصطلاح عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین شده است. مهمترین تفاوت تعزیر با حد در همان (عدم مقدّر بودن) است. جواب تفصیلی: پاسخ، بحث تعزیرات از مباحث مهم حقوق کیفری اسلام است. در کتاب‌های معتبر فقهی به طور مشروح مورد بحث قرار گرفته است، و امروزه تحت عنوان (مجازات‌های نامعین) در نظام‌های حقوقی جایگاه خاصی دارد. در این جا به طور گذرا به آن اشاره خواهیم کرد: تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، منع و نصرت آمده، ریشه اصلی آن همان منع و ردّ است. نصرت نیز به این معناست که انسان دشمن را از کسی ردّ می‌کند و مانع اذیت او توسط دشمن می‌شود و به تأدیب هم تعزیر اطلاق می‌شود، چون جانی را از تکرار گناه باز می‌دارد.[1] در اصطلاح، تعزیر عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین نشده،[2] و این (عدم مقدر بودن) رکن اصلی تعزیر است که بر آن ادعای اجماع شده است.[3] فقیهان اهل سنت نیز همانند فقیهان امامیه معتقدند که قاضی می‌تواند با در نظر گرفتن (میزان جرم) و (مقدار تحمل مجرم) کیفر تعزیر را معین و اجرا کنند.[4] در قانون مجازات اسلامی نیز شبیه این تبیین آمده.[5] بر اساس تعریف مزبور، تفاوت حد و تعزیر در یک نگاه کلی مشخص می‌شود. امّا در منابع فقهی این تفاوت‌ها به صورت جزئی‌تر مورد توجه قرار گرفته که به آنها اشاره می‌کنیم:[6] 1. تعزیرات کیفرهای نامعین هستند، امّا حدود مجازات معین و منصوص بر اساس کتاب و سنت می باشند. 2. ملاک اصلی تعزیر کم‌تر بودن آن نسبت به حد است؛ 3. مقدار وکیفیت تعزیر در صلاحدید حاکم شرع است، به خلاف حد؛ 4. در تعزیر شخصیت مجرم، وضع روحی و جسمی و زمان و مکان دخالت دارد، در صورتی که حد تابع صدق عنوان است؛ 5. در تعزیر، امید به اصلاح و تأدیب مجرم شرط است، امّا فلسفه اجرای حد دفاع از مصالح بنیادین جامعه است. 6. تعزیر با توبه ساقط می‌شود، در حدود اختلاف نظر است، ظاهر سقوط آن است در اثر توبه قبل از رسیدن نزد حاکم و قیام بینه؛ 7. تعزیر قابل شفاعت است، امّا در حد واسطه و شفاعت ممنوع است؛ 8. در تعزیر، حاکم حق عفو دارد، بخلاف حدود؛ 9. تعزیرات احصائی نیستند، امّا در حدود اصل احصائی بودن است، در موارد مشکوک مجازات غیر حدی جاری می‌شود. منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. علیرضا فیض، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ 5، 1379. 2. عباس زراعت، شرح قانون مجازات اسلامی، تهران، ققنوس، 1379. 3. یحیی الطائی، التعزیر فی الفقه الاسلامی، قم، بوستان کتاب، 1381. -------------------------------------------------------------------------------- [1] . علی اکبر دهخدا، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373، ج 4، ص 5965. [2] . محمد حسین نجفی، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج 41، ص 254. [3] . زین الدین جبلی عاملی، سالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ سنگی، ج 4، ص 174. [4] . عبدالرحمان، الجزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 5، ص 400. [5] . قانون مجازات اسلامی، ماده 43. [6] . ر.ک: بهاء الدین عاملی، جامع عباسی، تهران، فراهانی، بی‌تا، ص 288.
پاسخ:
جواب اجمالی:
تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، نصرت و منع، و در اصطلاح عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین شده است. مهمترین تفاوت تعزیر با حد در همان (عدم مقدّر بودن) است.
جواب تفصیلی:
پاسخ، بحث تعزیرات از مباحث مهم حقوق کیفری اسلام است. در کتاب‌های معتبر فقهی به طور مشروح مورد بحث قرار گرفته است، و امروزه تحت عنوان (مجازات‌های نامعین) در نظام‌های حقوقی جایگاه خاصی دارد. در این جا به طور گذرا به آن اشاره خواهیم کرد:
تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، منع و نصرت آمده، ریشه اصلی آن همان منع و ردّ است. نصرت نیز به این معناست که انسان دشمن را از کسی ردّ می‌کند و مانع اذیت او توسط دشمن می‌شود و به تأدیب هم تعزیر اطلاق می‌شود، چون جانی را از تکرار گناه باز می‌دارد.[1] در اصطلاح، تعزیر عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین نشده،[2] و این (عدم مقدر بودن) رکن اصلی تعزیر است که بر آن ادعای اجماع شده است.[3] فقیهان اهل سنت نیز همانند فقیهان امامیه معتقدند که قاضی می‌تواند با در نظر گرفتن (میزان جرم) و (مقدار تحمل مجرم) کیفر تعزیر را معین و اجرا کنند.[4] در قانون مجازات اسلامی نیز شبیه این تبیین آمده.[5]
بر اساس تعریف مزبور، تفاوت حد و تعزیر در یک نگاه کلی مشخص می‌شود. امّا در منابع فقهی این تفاوت‌ها به صورت جزئی‌تر مورد توجه قرار گرفته که به آنها اشاره می‌کنیم:[6]
1. تعزیرات کیفرهای نامعین هستند، امّا حدود مجازات معین و منصوص بر اساس کتاب و سنت می باشند.
2. ملاک اصلی تعزیر کم‌تر بودن آن نسبت به حد است؛
3. مقدار وکیفیت تعزیر در صلاحدید حاکم شرع است، به خلاف حد؛
4. در تعزیر شخصیت مجرم، وضع روحی و جسمی و زمان و مکان دخالت دارد، در صورتی که حد تابع صدق عنوان است؛
5. در تعزیر، امید به اصلاح و تأدیب مجرم شرط است، امّا فلسفه اجرای حد دفاع از مصالح بنیادین جامعه است.
6. تعزیر با توبه ساقط می‌شود، در حدود اختلاف نظر است، ظاهر سقوط آن است در اثر توبه قبل از رسیدن نزد حاکم و قیام بینه؛
7. تعزیر قابل شفاعت است، امّا در حد واسطه و شفاعت ممنوع است؛
8. در تعزیر، حاکم حق عفو دارد، بخلاف حدود؛
9. تعزیرات احصائی نیستند، امّا در حدود اصل احصائی بودن است، در موارد مشکوک مجازات غیر حدی جاری می‌شود.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علیرضا فیض، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ 5، 1379.
2. عباس زراعت، شرح قانون مجازات اسلامی، تهران، ققنوس، 1379.
3. یحیی الطائی، التعزیر فی الفقه الاسلامی، قم، بوستان کتاب، 1381.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . علی اکبر دهخدا، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373، ج 4، ص 5965.
[2] . محمد حسین نجفی، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج 41، ص 254.
[3] . زین الدین جبلی عاملی، سالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ سنگی، ج 4، ص 174.
[4] . عبدالرحمان، الجزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 5، ص 400.
[5] . قانون مجازات اسلامی، ماده 43.
[6] . ر.ک: بهاء الدین عاملی، جامع عباسی، تهران، فراهانی، بی‌تا، ص 288.
- [سایر] آیا استمنا حد و تعزیر دارد؟
- [آیت الله بهجت] 2) آیا حدّ یا تعزیر بر منکر ثابت است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر در مورد یک نفر هم سرقت واجد شرایط حدّ و هم سرقت فاقد شرایط حد ثابت شود، آیا اجراء حد کفایت از تعزیر می کند؟ یا به لحاظ سرقت واجدشرایط حدّ باید حد اجراء شود، و به لحاظ سرقت فاقد شرائط حدّ، تعزیر می گردد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در مورد حدّ زنا گفته شده است که اگر زانی چهار بار اقرار به زنا کند حدّ ثابت است ولی اگر سه بار اقرار کرد تعزیر می شود و در مورد اقرار به زنای موجب رجم فتوا چنین است که اگر بعد از چهار بار اقرار، زانی انکار کند حدّ ساقط می شود، آیا در مورد اخیر می توان او را تعزیر کرد یا علاوه بر سقوط حد، تعزیر هم ندارد؟ و در صورت جواز تعزیر آیا تعزیر تنها تازیانه دون الحدّ است یا شامل حبس هم می شود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] چنانچه فردی با حرام افطار نماید لکن آن حرام حدّ الهی نداشته باشد مانند افطار با گوشت خوک آیا دو تعزیر دارد یا باعث تشدید تعزیر روزهخواری میگردد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] چگونه خواهد بود حکم تعزیر کسی که با مسکرات یا هر عمل دیگری که حدّ الهی دارد روزه خود را باطل نماید آیا فقط به همان حدّ محکوم میگردد یا هم حدّ دارد و هم تعزیر، مقدار آن را بیان فرمائید؟
- [سایر] بین تفسیر شیعه و تفسیر سنی چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در اثبات کلّیه حدود، جز حدّ محاربه و افساد فی الارض، تعدّد اقرار شرط است. حال اگر متّهم اقرار به کم‌تر از حدّ نصاب کند، آیا تعزیر می شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در اثبات کلّیه حدود، جز حدّ محاربه و افساد فی الارض، تعدّد اقرار شرط است. حال اگر متّهم اقرار به کم‌تر از حدّ نصاب کند، آیا تعزیر می شود؟
- [سایر] میان داستانهای قرآن و دیگر داستان‌ها، چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی مثلاً قفل را شکست و داخل شد ولی پیش از اینکه چیزی را ببرد بازداشت شد حدّ جاری نمیشود ولی او را تعزیر می‌کنند.
- [آیت الله اردبیلی] حکومت صالح می‌تواند با اجازه حاکم شرع واجد شرایط، محتکر را علاوه بر تعزیر بدنی، مانند زندان و شلاّق، تعزیر مالی نیز بنماید و تشخیص این که کدام مؤثّرتر است، با حاکم شرع جامعالشرایط می‌باشد.
- [آیت الله مظاهری] اگر مدّعی در حق اللَّه نتواند بیّنه اقامه کند علاوه بر آنکه لازم نیست منکر قسم بخورد، مدّعی نیز تعزیر می‌شود همانگونه که اگر بیّنه تامّ نباشد مثلاً یک شاهد شهادت بدهد آن شاهد نیز تعزیر میگردد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر بالغ عاقل به مرد یا زن مسلمان بالغ عاقل عفیفی، نسبت زنا یا لواط یا سحق بدهد و شرعاً نتواند آن را ثابت کند، باید هشتاد تازیانه از روی لباس به او بزنند، تازیانه به طور متوسط زده می‌شود و به جز عبا سایر لباسهای وی را نباید کند. چند مورد از این حدّ استثنا شده است: اوّل: اگر دو نفر هم دیگر را به زنا یا لواط یا سحق نسبت دهند حدّ جاری نمیشود، بلکه آن دو به حکم حاکم شرع تعزیر میگردند. دوم: اگر پدری به فرزند خود چنین نسبتی بدهد حدّ جاری نمیشود، بلکه تعزیر میگردد. سوم: اگر شوهر به زن خود چنین نسبتی بدهد، حکم خاصّی دارد که در کتب فقهی در فصل (لعان) آمده است. اگر کسی به دیگری ولد الزنا بگوید، چنانچه با این جمله نسبت زنا به پدر و مادر وی بدهد، حدّ فوق درباره او ثابت است، ولی اگر تنها از باب فحّاشی باشد و نسبت زنا به طور جدّی مطرح نباشد، کار گناهی انجام داده است ولی حدّ فوق دربارهاش نیست. گفتنیست که این حدّ، حقّ کسیست که به او چنین توهینی شده است و اگر او ببخشد حدّ جاری نمیگردد.
- [آیت الله اردبیلی] (اِقرار) یعنی کسی اعتراف نماید و به صورت جزم و یقین خبر دهد که دیگری بر عهده او حقّی دارد، یا حق داشتن خود بر عهده دیگری را نفی کند، یا بگوید فلان چیزی که در تصرّف اوست مالِ دیگری است، یا مثلاً فلان شخص فرزند یا برادر اوست، یا اعتراف کند که فلان جرم یا جنایت را که قهرا موجب تعزیر، قصاص یا حدّ شرعی است مرتکب شده است.
- [آیت الله مظاهری] اگر دزد از جیب کسی یا کیف دستی یا ساک و مانند آن، چیزی را ببرد دستش را نمیبرند ولی تعزیر می‌شود.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی با حیوانی نزدیکی کند عمل حرامی انجام داده و باید تعزیر شود، و حکم خود حیوان در احکام خوردنیها گذشت.
- [آیت الله جوادی آملی] .ارزش گنج یافت شده , اگر به حدّ نصاب رسید، خمس دارد و کم‌تر از حدّ نصاب گنج، خمس ندارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر نمازگزار پس از رسیدن به حدّ رکوع و آرام شدن بدن، سر بردارد و دوباره به قصد رکوع به حدّ رکوع برسد, نماز او باطل است و اگر بعد از رسیدن به حدّ رکوع و آرامش بدن, دوباره به قصد رکوع بیشتر خم شود، به صورتی که از حدّ رکوع خارج باشد و بار دیگر به حدّ رکوع برگردد، احتیاط واجب است که نماز را دوباره اقامه نماید.
- [آیت الله مظاهری] اگر فرزندی پدر یا مادر خود را عمداً بکشد قصاص می‌شود ولی اگر پدری فرزند خود را عمداً بکشد قصاص نمیشود ولی باید دیه بدهد و علاوه بر دیه تعزیر هم می‌شود.