درباره ارث زن می‌توان گفت گرچه کمبود برخی از موارد سهام را اموری مانند تحمیل هزینه زندگی او بر شوهر و نیز تحمیل مهر بر همسر و اختصاص تحمیل دیه بر عاقله مرد نه زن (یعنی زن هرگز مسؤول دیه خطایی برادر و برادرزاده و مانند آن نخواهد بود) به عهده می‌گیرد، لیکن توضیح کوتاهی پیرامون اصل ارثِ زن و برخی از اقسام آن در این مبحث سودمند می‌باشد، اولاً معلوم باشد که زن مانند شوهر همراه با تمام طبقاتِ ارث، حضور حقوقی دارد و در تمامی مراتب طبقه‌بندی شده ارث زنِ شوهر متوفی مانند شوهر زن متوفاة حضور دارد. ثانیاً سهم زن گاهی مساوی سهم مرد است و گاهی کمتر از آن و زمانی نیز بیشتر از سهم مرد قرار دارد. اینچنین نیست که در تمام انحاء ارث سهم زن کمتر از سهم مرد باشد.
مواردی که زن همتای مرد ارث می‌برد و نه کمتر از آن، عبارت است از:
1 - پدر و مادر میّت: در صورتی که میّت فرزند داشته باشد که هر کدام از ابوین سُدْس = یک شانزدهم می‌برند و سهم پدر در خصوص فرض مزبور از مال فرزند، بیشتر از سهم مادر نیست.
2 - کلاله مادری یعنی برادر و خواهرِ مادری میّت که به اندازه مساوی ارث می‌برند نه با تفاوت، به طوری که خواهر مادری میّت معادل سهم برادر مادری میّت ارث می‌برد نه کمتر از آن و آیه 11-12 سوره نساء دلیل این دو حکم است چنانکه وسائل‌الشیعه باب 3 و باب 8 از ابواب میراث‌الاخوه والاجداد حکم کلاله را تعرض نموده است.
و اما مواردی که زن کمتر از مرد ارث می‌برد، مانند: دختر که کمتر از پسر ارث می‌برد و مانند کلاله پدری و مادری یعنی برادر و خواهر پدری و مادری میّت که در این صورت نیز زن یعنی خواهر میت نصف سهم مرد یعنی برادر میت ارث می‌برد و آیه 11 سوره نساء عهده‌دار بیان تفاوت ارث پدر و مادر میت که دارای فرزند نباشند و نیز تفاوت ارث دختر و پسر و آیه 176 که پایان سوره نساء است عهده‌دار بیان تفاوت ارث کلاله پدر و مادری یا پدری میّت می‌باشد.(1) البته گاهی نقص ارث متوجّه سهم کلاله پدری می‌شود در این مورد سهم زن همچنان محفوظ است و سهم مرد محذوف و محجوب می‌باشد. لیکن هیچگاه نقص سهم متوجه کلاله امی نمی‌شود.(2)
اما مواردی که سهم زن بیش از سهم مرد می‌باشد، مانند: موردی که میّت غیر از پدر و دختر وارث دیگر نداشته باشد که در اینجا پدر سُدس = یک شانزدهم می‌برد و دختر بیش از آن. و مانند: موردی که میّت دارای نوه باشد و فرزندهای او در زمان حیات وی مرده باشد که در اینجا نوه پسری سهم پسر را می‌برد و نوه دختری سهم دختر را (نصیب مَن یَتَقرّب بالمیّت) یعنی اگر نوه پسری دختر باشد و نوه دختری پسر باشد در اینحال آن دختر دو برابر این پسر می‌برد، گرچه منشأ این تفاوت همان تفاوت ارث دختر و پسر می‌باشد، لیکن آنچه فعلاً در تقسیم خارجی صورت می‌پذیرد این است که زن دو برابر مرد ارث برده است، و در برخی از احادیث معصومین چنین آمده است: (بِنْتُ الْاِبنِ اَقرب من ابن البنتِ)،(3) یعنی دختر پسر از پسر دختر به میّت و مورّث خود نزدیک‌تر است.
نکته قابل توجه آن که گرچه خداوند تمام قوانین حقوقی را برابر حقوق فطری تنظیم و تدوین فرموده است تا زمینه اثاره دفائن فطری و شکوفایی گنجینه‌های درونی جامعه بشری فراهم گردد، لیکن در پایان آیه ارث، دو اسم از اسمای حسنای الهی را یادآور می‌شود که هماهنگی نظام تشریع و تکوین را در خاطره‌ها احیا نماید و آن این است که در پایان آیه 11 سوره نساء که عهده‌دار برخی از ارث‌های متفاوت می‌باشد، چنین فرموده است: ( ... انّ اللَّه کان علیماً حکیماً ) یعنی شما از علم و حکمت کافی برخوردار نیستید تا راز تفاوت را که در هسته مرکزی عدل نهفته در آن جستجو کنید، لیکن خداوند آگاه و حکیم است همه علل تساوی و عوامل تفاوت را جمع‌بندی نموده و بر مدار حکمت آنها را به صورت موادّ معتدل حقوقی روانه می‌فرماید، تا مسائل در سنت و مانند آن از تفریط جاهلیت کهن و از افراط جاهلیت جدید و مُدِرن مصون بماند.
قرآن کریم برای اهتمام به حق زن، هنگام تعیین سهام ارث، اول ارث زن را اصل و مبنا قرار داده و آن را مسلّم دانسته و معیار ارث معرفی می‌نماید، آنگاه می‌فرماید: ( للذّکر مثل حظّ الاُنثیین )، یعنی در موقع بیان سهم برادر، چنین نمی‌فرماید که خواهر نصف سهم برادر می‌برد که پارامتر اصلی، سهم برادر باشد، بلکه معیار و اصلِ مفروض و مسلّم را ارث خواهر که دختر میّت است قرار می‌دهد و سهم برادر که پسر متوفا می‌باشد دو برابر سهم خواهر می‌داند تا اصل ارث زن قطعی و مفروغ‌عنه باشد.
(1) وسائل الشیعه، کتاب ارث، باب 3 از ابواب میراث الاخوه والاجداد.
(2) همان.
(3) وسائل الشیعه، کتاب الارث، باب 7 از ابواب میراث الابوین والاولاد.
( آیةالله جوادی آملی ،زن در آئینه جلال و جمال، صفحات 345 347.)
