در قرآن، سفارش هایی درباره اخلاق زن آمده. مهمترین دستورهای قرآن به زنان چیست؟

(1)نخستین سفارش قرآن به خانم ها، رعایت حجاب است که در چند آیه مطرح شده است:
در آیه 31 سوره نور، می‌خوانیم:
وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ.
و به زنان با ایمان بگو: چشم های خود را [از نگاه هوس آلود ]فروگیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را به جز آن مقدار که نمایان است، آشکار نسازند و [اطراف ]روسری های خود را بر سینه خود بیفکنند [تا گردن و سینه با آن پوشانده شود ]و زینت خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدرشوهرانشان یا پسرانشان یا پسران همسرشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسرانِ خواهرانشان یا زنانِ هم کیششان یا بردگانشان [= کنیزانشان]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند، و هنگام راه رفتن، پاهای خود را به زمین نزنند تا زینتِ پنهانشان دانسته شود [و صدای خلخال که بر پا دارند به گوش رسد ]و ای مؤمنان! همگی به سوی خدا بازگردید تا رستگار شوید.
همچنین در آیه 59 سوره احزاب آمده است:
یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللّهُ غَفُوراً رَحِیماً.
ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنانِ مؤمنان بگو: جلباب های خود [= روسری های بلند] را بر خویش فرو افکنند، و این کار، برای این که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است [و اگر تا کنون خطا و کوتاهی از آن ها سر زده، توبه کنند]. خداوند، همواره آمرزنده رحیم است.
آیه پیشین شامل سفارش هایی به خانم ها در باره رعایتِ حجاب بود; امّا در همین زمینه، خداوند به مردان نیز توصیه هایی کرده است تا حرمتِ خانم ها به ویژه زنان پیامبر را پاس دارند:
وَ إِذا سَأَلُْتمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجاب ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ....(2)
و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را [به صورت عاریت] از آنان [= همسران پیامبر ]می خواهید، از پشت پرده بخواهید. این کار برای پاکیِ دل های شما و آن ها بهتر است.
دو آیه اخیر، درباره همسران پیامبر نازل شده است; امّا هیچ کدام ویژه آن ها نیست. حجاب میان همه زنان مسلمان مشترک است و در ضمن، جمله (ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ) در آیه اخیر علّت حکم را بیان می‌کند و می‌توان آن را درباره همه زن ها تعمیم داد; بنابراین، آیه شریفه، مرد مسلمان را نیز به رعایت احترامِ حجابِ همه خانم های اجنبی، موظّف کرده است.
دومین توصیه به خانم ها این است که با مرد اجنبی کم تر اختلاط داشته باشند; البتّه اگر زن با رعایت حدود حجاب شرعی در بازار رفت و آمد کرد، از نظر قانونی قابلِ تعقیب نیست، مگر این که به فساد و فحشا کشیده شود; امّا از نظر اخلاقی، زن مسلمان موظّف است خود را از مرد اجنبی دور نگه دارد و بکوشد تا کارش در محیط خانه باشد.
گاهی ممکن است وضع خاصّی پیش آید و مصالح اجتماعی و سیاسی، اقتضای شرکت زنان در اجتماع را داشته باشد که در این صورت نیز تا حدّ ممکن، باید اجتماع زنان از مردها جدا باشد. اختلاط زن و مرد اجنبی به ویژه اگر زن آرایش کرده باشد از نظر اسلام ارزش اخلاقی منفی دارد. قرآن کریم می‌فرماید:
وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی....(3)
و در خانه های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیتِ نخستین [با آرایش میان مردم] ظاهر نشوید.
سومین سفارش به خانم ها، رعایت حیا است. حیا به این معنا است که انسان به سببب ترس از آلوده شدن به گناه، خود را از مظانِّ آلودگی به گناه دور بدارد; بنابراین، هرگونه کم رویی یا ضعف نفس ر نمی‌توان حیا نامید.
قرآن کریم، در داستان دختران شعیب می‌گوید:
فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیاء....(4)
یکی از آن دو [دختر] به سراغ او [= حضرت موسی(علیه السلام) ]آمد; در حالی که با نهایتِ حیا گام برمی داشت.
از این آیه استفاده می‌شود که حیا برای زن، ارزش اخلاقی ویژه دارد.
سفارش چهارم به خانم ها آن است که هنگام سخن گفتن با مردان، وقار و متانت را رعایت کنند و کیفیّتِ سخن گفتنشان به گونه ای نباشد که هوس آنان را برانگیزد. خداوند در این باره می‌فرماید:
فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً.(5)
پس به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید.
مخاطب این آیه، همسران پیامبر هستند; امّا به طور مسلّم این یک سفارش اخلاقی است که رعایت آن برای هر زن مسلمانی رجحان اخلاقی دارد.

1 ر.ک: محمّد تقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 88.
2. احزاب (33)، 53.
3. احزاب (33)، 33.
4. قصص (28)، 25.
5. احزاب (33)، 32.