به طور کلی پذیرش عبادت ها به ویژه نماز، به مراحل و شرایطی نیاز دارد؛ زیرا گاهی عبادت صحیح است، ولی رشدآور نیست (مثل دارویی که شفابخش نیست).
در آیات و روایات، شرایط و مراحل پذیرش عبادت ها، شش چیز بیان شده که عبارتند از: شرط اعتقادی؛ شرط ولایی؛ شرط اخلاقی؛ شرط اقتصادی؛ شرط اجتماعی و شرط بهداشتی.
1. شرط اعتقادی
نمازگزار باید به خدا ایمان داشته باشد. قرآن می فرماید: (عمل صالح از زن و مرد با ایمان است که موجب زندگی پاک می شود.) (1) در جای دیگر می فرماید: (نداشتن ایمان، مایه تباهی اعمال است).(2)
2. شرط ولایی
شرط ولایی؛ یعنی بهره مندی از ولایت و رهبری انسان هایی آسمانی، همچون امام علی بن ابی طالب علیه السلام و فرزندان آن حضرت که همه، بندگان خالص خدا هستند. این اعتقاد، نماز، حج و جهاد را در مسیر الهی قرار می دهد و به آنها جهت شایسته می بخشد. امام باقر علیه السلام فرمود: (کسی که به خدا ایمان دارد و عبادت های طاقت فرسا انجام می دهد، ولی امام لایقی از سوی خدا ندارد، تلاشش بی فایده است).(3)
3. شرط اخلاقی (تقوا)
خداوند عبادت و نماز را تنها از اهل تقوا می پذیرد: (إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ.)(4) بدین معنا که باید نماز و اسباب آن، برآمده از تقوا باشد. اگر لباس، مکان و غذا از مسیر تقوا و حلال فراهم نیامده باشد، نمازی بدون تقواست که شایسته پذیرفته شدن در درگاه خداوند نیست.
4. شرط اقتصادی (ادای حق مردم)
گاهی پذیرفته شدن عبادت، به ادای حقوق محرومان بستگی دارد. پرداخت زکات با داشتن درآمد مشروع، از این نمونه است. امام رضا علیه السلام فرمود: (هر کسی نماز بخواند؛ ولی زکات نپردازد، نمازش پذیرفته نمی شود).(5)
5. شرط اجتماعی
خیرخواهی در حق دیگران، حفظ پیوندهای اجتماعی و برادری میان مسلمانان و روابط شایسته و نیکو میان پیروان اسلام، در این زمینه بسیار اهمیت دارد.
6. شرط خانوادگی
خوش رفتاری در امور خانوادگی و رعایت حقوق متقابل زن و شوهر، فرزند، پدر و نیز همسایگان چنان مهم است که بی توجهی به آنها گاهی موجب باطل شدن عبادت ها می شود. امام صادق علیه السلام دراین باره می فرماید: (نماز فرزندانی که با خشم به پدر و مادر خود نگاه می کنند، پذیرفته نمی شود، گرچه والدین در حق آنان کوتاهی و ظلمی کرده باشند.)(6) پیامبر اسلام نیز فرمود: (هر کس زن بدرفتار و اذیت کننده داشته باشد، خداوند نماز و کارهای نیک آن زن را نمی پذیرد؛ مرد نیز چنین است).(7)
ما زمانی می توانیم از نردبان نماز به معراج برویم که پایه های آن بر زمین محکمی قرار گرفته باشد، ولی اگر روی یخ لغزنده یا زمین سست قرار داده شود، بالا رفتن مشکل یا غیرممکن می گردد. پس قبولی نماز با شرایط و مراحل ذکر شده امکان پذیر است.
پی نوشتها:
1. نک: نحل: 97.
2. نک: مائده: 97.
3. الکافی، ج 2، ص 349.
4. وسائل الشیعه، ج 14، ص 116.
5. بحارالانوار، ج 96، ص 12.
6. نک: مائده: 27.
7. وسائل الشیعه، ج 1، ص 90.
منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)
