شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا روایت کرده است که مأمون پس از آن که امام رضا (ع) را به ولی عهدی خود منصوب کرد دخترش ام حبیب یا ام حبیبه را در آغاز سال 102 به ازدواج وی درآورد[1]. و در روایت دیگری آمده است: مأمون دخترش ام حبیبه را به ازدواج امام رضا (ع) درآورد و دخترش ام الفضل را برای امام جواد (ع) نامزد کرد. و آن حضرت با پوران دختر حسن بن سهل در یک روز ازدواج کرد. مسعودی در اثبات الوصیه گوید: مأمون دخترش و بنابر قولی خواهرش مکنی به ام أبیها را به همسری امام رضا (ع) درآورد. وی می‌گوید: روایت صحیح آن است که ام حبیبه خواهر مأمون بود. زیرا مأمون از امام خواست که از وی خواستگاری کند. همین که مردمان جمع شدند امام (ع) خطبه‌ای خواند و در پایان آن گفت: و دختری که ام حبیبه نام دارد و خواهر امیر مؤمنان عبد الله مأمون است برای صله رحم و پیوند با یکدیگر خواستگاری می‌کنم و صداق او را پانصد درهم قرار می‌دهم آیا ای امیر مؤمنان او را به همسری من می‌دهی؟ مأمون گفت: آری او را به همسری تو دادم. امام (ع) هم فرمود: پذیرفتم و بدان خرسندم.
امام جواد در سال 195ه در شهر مدینه بدنیا آمد[2] و پس از سفر اجباری امام رضا به مرو در مدینه ماند. طبری و ابن کثیر از سفر امام در سال 202ه در هفت سالگی به طوس خبر داده اند و ازدواج امام را با ام فضل دختر مامون در این زمان دانسته اند.[3] در برابر این گزارش برخی ازدواج امام را در سال 215ه در سن 20 سالگی در تکریت عراق دانسته اند و برآنند که امام پس از این ازدواج جهت انجام مناسک حج به همراه خانواده خود به مکه رفت و از آنجا عازم مدینه شد و تا پایان عمرِ مامون در مدینه ماند[4].
بر فرض صحت گزارش اول که ازدواج امام را در هفت سالگی دانسته است این عمل با شرع هیچ منافاتی ندارد چرا که شرعا مجاز است که پسرقبل از سن بلوغ ازدواج نماید ؛ اگرشرعا مجاز شده فرقی ندارد سنش 9یا بیشتر باشد؛
حکمت ازدواج امام جواد :
1- ازدواج با چنین زنانی درشرایط خاص صورت گرفته وائمه علوم خودرا دراین امور دخالت نداده اند؛درسیره ی پیامبر و دیگرامامان نیز چنین ازدواجهایی صورت گرفته است.
شرایطی که گاه از سوی خلفا و حاکمان اموی و عباسی بر امامان تحمیل میشد ائمه را نسبت به قبول برخی از خواسته های آنان تا زمانیکه به اصل دین و مذهب آسیبی نرسد مجبور می نمود. سفر امام رضا به مرو و قبولی منصب ولایتعهدی مامون و سپس ازدواج با ام حبیبه دختر مامون و ازدواج امام جواد با دیگر دختر مامون از آن جمله است.
2- درباره امام جواد نیز که با دختر مامون ازدواج کرد شرایط خاص و اضطرار و اجبار در کار بود که امام ناگزیر از قبول پیشنهاد مامون بود، و آن حضرت از دختر مامون دارای فرزندی نشد که هدف مامون از تزویج دخترش به امام علاوه بر زیر نظر گرفتن فعالیتهای امام و انتقال نسل امامت به خاندان عباسی بود که به این هدف نایل نشد.
امام غیر از دختر مامون زنان صالحه‌ای دیگری داشت که با وفا دیندار بوده و ارادت کامل به امام داشتند دارای اولاد صالحی بودند که نسل امامت از آنها استمرار یافت.
3- ، امام جواد از زنان پاک دامن برخوردار بود؛ اما بر اساس برخی از شرایط عده‌ای با تحمیل شرایط به همسری آنها برآمده و دشمنی نمودند چنانکه این مسئله برای تمام انسانها ممکن است. آنها نیز بر اساس اینکه انسان بودند با برخی از گرفتاریها و تلخیها مواجه می‌شدند؛ تا برخورد آنها برای ما الگو باشد، آنها در زندگی مادی از علوم الهی خویش برای بهبود زندگی مادی سود نجسته‌اند؛ تا زیباترین زنان را در اختیار داشته باشند بلکه آنها نیز با ناملایمات زندگی در مقابل خداوند امتحانات سختی را پشت سر گذاشته اند ، لذا الگوی کامل برای انسانها هستند.
3- درسیره ی نبوی نیز ازدواج با دختران افرادی چون ابوسفیان وابوبکر و......وجود دارد ؛لذا این مسئله ازامور عادی است که درآن علم الهی را نباید دخیل کرد.
4- درپایان لازم به ذکر است که پیامبروائمه از اسراروباطن دیگران آنمقدار می دانستند که خداوند برای آنها اجازه داده بود،چون منشاء علوم آنان خداوند بودوخدا هر مقدار اذن استفاده ویا اطلاع داده بود به همان میزان می توانستند استفاده ویا به دیگران یاد بدهند.
این ازدواجها را نمی توان تاییدی بر حکومت مامون دانست؛اگرچه مامون مقاصدی از این امور داشت مانند اینکه جمع کردن امامت وحکومت درآل عباس ودائمی نمودن حکومت عباسیان اما نتوانست به هیچ یک از این مقاصد دست یابد ؛ چون امام رضا (ع) از همه نیتهای او آگاهی داشت ومی دانست با زن گرفتن از بنی عباس حکومت آنان تایید ومشروع نمی شود ؛ امام برخوردهایی صریح با مامون داشت که این مسائل را حل می کرد ومردم می دیدند که حکومت مامون نا مشروع است واو در جایگاه حاکمیت قرار ندارد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حسن کیست؟ فضل الله کمپانی.
2. حیات امام جواد، باقر شریف قرشی.
پی نوشتها:
[1] . سید محسن امین، سیره معصومان ترجمه حجتی کرمانی ،ج6،ص:183
[2] . مسعودی، اثبات الوصیه ص209؛ طبرسی، اعلام الوری ص344.
[3] . طبری، تاریخ ج7، ص149؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه ج10، ص260.
[4] . طبری ، همان ج7، ص190؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ج3، صص54-55.
منبع: اندیشه قم
