آیا اندیشه حضرت امام (ره) برگرفته از صفویه است؟
اندیشه مرحوم امام در باب حکومت و ولایت فقیه برگرفته از مبانی معین اسلامی و مستند به ادله نقلی و عقلی[1] روشن است و همانگونه که خود ایشان فرموده­اند (موضوع ولایت فقیه چیز تازه­ای نیست که ما آورده باشیم بلکه این مسأله از اول مورد بحث بوده است و ما فقط موضوع را بیشتر مورد بررسی قرار دادیم و شعب حکومت را ذکر کرده در دسترس آقایان گذاشتیم تا مسأله روشن­تر گردد... و گرنه مطلب همان است که بسیاری از فقیهان فهمیده­اند)[2] در حقیقت بحث حکومت و رهبری و عهده­داری مسائل اجتماعی از دیرباز در متون فقهی مطرح بوده و پیشینه­ای به قدمت فقه دارد. از دیدگاه شیعه ولایت فقیه و رهبری سیاسی در عصر غیبت ادامه ولایت امامان معصوم است همان گونه که ولایت آنها در امتداد ولایت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم قرار دارد و حاصل آن اعتقاد به این نکته است که در رأس جامعه اسلامی و در مقام مدیریت کلان آن باید یک اسلام شناس قرار گیرد که اگر معصوم حضور داشت شخص او و اگر نبود فقیهان این مسئولیت را بر عهده خواهند داشت، این دیدگاه از نتایج پذیرش این نکته است که وظیفه اصلی حکومت از دیدگاه اسلامی بسط ارزش­ها و احکام الهی در جامعه می­باشد و برای تحقق چنین آرمانی نیاز است در بالاترین مصدر تصمیم گیری شخصی آگاه به دین قرار گیرد و البته بدون شک این شخص باید از اوضاع خارجی نیز مطلع و توانایی اداره جامعه را نیز دارا باشد. بنابراین مسأله حکومت در اسلام و ولایت فقیه مطلب تازه و نوظهوری نیست بلکه یکی از مباحث قدیمی و ریشه­دار فقه سیاسی شیعه است البته شرایط زمانی و مکانی در عرضه و ارائه این نظریه همچون بسیاری از موضوعات تأثیرگذار بوده است و در هر مقطعی با توجه به ضرورت­ها و شرایط زمان و مکان، فقها کوشیده­اند در راستای فرایند تحقق ارزش­های اسلامی و حرکت در جهت تعالی و کمال، مرحله­ای از این نظریه را تحقق بخشند از این رو اگر یک بحث مستقل و جامع در این مورد در کتب فقهی قدما دیده نمی­شود دلیل آنرا می­بایست در شرایط سیاسی و اجتماعی حکام بر تاریخ گذشته کشور و سلطه حکومت های جائر و عدم امکان طرح چنین مباحثی به لحاظ فراهم نبودن شرایط حاکمیت فقها جستجو کرد ولی با پیدایش قدرت سیاسی تشیع بویژه در دوران صفویه زمینه­های بروز و طرح گسترده این نظریه فراهم شد و کتاب­هایی در این زمینه نگاشته شد و این مسأله به عنوان یک مسأله مهم و مستقل در مباحث اسلامی مطرح شد. بنابراین هر چند نمی­توان نقش دوران صفویه را بواسطه رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع، در گسترش و فراهم آوردن زمینه برای طرح گسترده این مسأله، نادیده گرفت اما در عین حال اندیشه امام ره را نمی­توان محدود و محصور به این دوران دانست بلکه همانطور که اشاره شد اندیشه امام (ره) در باب حکومت و رهبری و ولایت فقیه ریشه در متون اسلامی داشته و یکی از مباحث قدیمی و ریشه­دار فقه سیاسی شیعه است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1 درآمدی بر تحول نظریه دولت در اسلام، احمد جهان بزرگی، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1380. 2 نظام سیاسی و دولت در اسلام، سید محمد موسوی، قزوین: حدیث امروز، 1382. 3 پیشینه نظریه ولایت فقیه، مصطفی جعفر پیشه فرد، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان، 1380. پی نوشتها: [1] . رک: کتاب ولایت فقیه امام خمینی ره، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1377، ص 22 تا 94 و کتاب البیع، ج 2، بحث ولایت فقیه. [2] . امام خمینی ره، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، 1377، ص 112 و 114. منبع: اندیشه قم
عنوان سوال:

آیا اندیشه حضرت امام (ره) برگرفته از صفویه است؟


پاسخ:

اندیشه مرحوم امام در باب حکومت و ولایت فقیه برگرفته از مبانی معین اسلامی و مستند به ادله نقلی و عقلی[1] روشن است و همانگونه که خود ایشان فرموده­اند (موضوع ولایت فقیه چیز تازه­ای نیست که ما آورده باشیم بلکه این مسأله از اول مورد بحث بوده است و ما فقط موضوع را بیشتر مورد بررسی قرار دادیم و شعب حکومت را ذکر کرده در دسترس آقایان گذاشتیم تا مسأله روشن­تر گردد... و گرنه مطلب همان است که بسیاری از فقیهان فهمیده­اند)[2] در حقیقت بحث حکومت و رهبری و عهده­داری مسائل اجتماعی از دیرباز در متون فقهی مطرح بوده و پیشینه­ای به قدمت فقه دارد. از دیدگاه شیعه ولایت فقیه و رهبری سیاسی در عصر غیبت ادامه ولایت امامان معصوم است همان گونه که ولایت آنها در امتداد ولایت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم قرار دارد و حاصل آن اعتقاد به این نکته است که در رأس جامعه اسلامی و در مقام مدیریت کلان آن باید یک اسلام شناس قرار گیرد که اگر معصوم حضور داشت شخص او و اگر نبود فقیهان این مسئولیت را بر عهده خواهند داشت، این دیدگاه از نتایج پذیرش این نکته است که وظیفه اصلی حکومت از دیدگاه اسلامی بسط ارزش­ها و احکام الهی در جامعه می­باشد و برای تحقق چنین آرمانی نیاز است در بالاترین مصدر تصمیم گیری شخصی آگاه به دین قرار گیرد و البته بدون شک این شخص باید از اوضاع خارجی نیز مطلع و توانایی اداره جامعه را نیز دارا باشد. بنابراین مسأله حکومت در اسلام و ولایت فقیه مطلب تازه و نوظهوری نیست بلکه یکی از مباحث قدیمی و ریشه­دار فقه سیاسی شیعه است البته شرایط زمانی و مکانی در عرضه و ارائه این نظریه همچون بسیاری از موضوعات تأثیرگذار بوده است و در هر مقطعی با توجه به ضرورت­ها و شرایط زمان و مکان، فقها کوشیده­اند در راستای فرایند تحقق ارزش­های اسلامی و حرکت در جهت تعالی و کمال، مرحله­ای از این نظریه را تحقق بخشند از این رو اگر یک بحث مستقل و جامع در این مورد در کتب فقهی قدما دیده نمی­شود دلیل آنرا می­بایست در شرایط سیاسی و اجتماعی حکام بر تاریخ گذشته کشور و سلطه حکومت های جائر و عدم امکان طرح چنین مباحثی به لحاظ فراهم نبودن شرایط حاکمیت فقها جستجو کرد ولی با پیدایش قدرت سیاسی تشیع بویژه در دوران صفویه زمینه­های بروز و طرح گسترده این نظریه فراهم شد و کتاب­هایی در این زمینه نگاشته شد و این مسأله به عنوان یک مسأله مهم و مستقل در مباحث اسلامی مطرح شد. بنابراین هر چند نمی­توان نقش دوران صفویه را بواسطه رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع، در گسترش و فراهم آوردن زمینه برای طرح گسترده این مسأله، نادیده گرفت اما در عین حال اندیشه امام ره را نمی­توان محدود و محصور به این دوران دانست بلکه همانطور که اشاره شد اندیشه امام (ره) در باب حکومت و رهبری و ولایت فقیه ریشه در متون اسلامی داشته و یکی از مباحث قدیمی و ریشه­دار فقه سیاسی شیعه است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 درآمدی بر تحول نظریه دولت در اسلام، احمد جهان بزرگی، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1380.
2 نظام سیاسی و دولت در اسلام، سید محمد موسوی، قزوین: حدیث امروز، 1382.
3 پیشینه نظریه ولایت فقیه، مصطفی جعفر پیشه فرد، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان، 1380.

پی نوشتها:
[1] . رک: کتاب ولایت فقیه امام خمینی ره، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1377، ص 22 تا 94 و کتاب البیع، ج 2، بحث ولایت فقیه.
[2] . امام خمینی ره، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، 1377، ص 112 و 114.
منبع: اندیشه قم





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین