آیا پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله همسران خود را همراه سپاه می برد، لطفاً نام همسرانی که در جنگها حضور داشتند با نام جنگها توضیح دهید؟

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله درسنّ پنجاه و سه سالگی، سیزده سال بعد از بعثت، روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول نزدیک ظهر وارد مدینه شد، و بقیة ماه ربیع الاول، ربیع الآخر، جمادی الاول و الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذی قعده، ذی الحجّه و محرّم را همچنان بدون پیشامد جنگی در مدینه گذراند، و در ماه صفر سال دوم، دوازده ماه پس از ورود به مدینه برای جنگ بیرون رفت.[1] غزوه هایی که رسول خود همراه سپاه اسلام بود. 26 غزوه است و برخی آن را 27 غزوه نوشته اند. جهت اختلاف آن است که دستة اول بازگشت رسول خدا را از (خیبر) به (وادی القری) با غزوة خیبر یکی دانسته اند. اما دستة دوم، (غزوة خیبر) و (غزوة وادی القری) را دو غزوه شمرده اند. لیکن ابن اسحاق که نامی از (وادی القری) بعد از (خیبر) نمی برد، نیز غزوه های رسول خدا صلّی الله علیه و آله را 27 غزوه می گوید و (عمرة القضاء) را جزو غزوات می شمارد.[2] اینک ما نام و ترتیب تاریخی غزوات پیامبر صلّی الله علیه و آله را ذکر می کنیم و سپس بررسی خواهیم کرد که در کدامیک از این غزوات، کدامیک از همسران حضرت همراهش بوده اند. نام و ترتیب تاریخی غزوه های پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله [3]
1. غزوة (ودّان) معروف به غزوة (ابواء) در ماه صفر سال دوم هجرت.
2. غزوة بواط، در ربیع الاول سال دوم.
3. غزوة عشیره، جمادی الاولی سال دوم.
4. غزوة بدر اولی (سفوان) جمادی الاخره سال دوم.
5. غزوة بدر کبری، 17 رمضان سال دوم.
6. غزوة بنی سلیم، شوال سال دوم.
7. غزوة بنی قینقاع، شوال سال دوم.
8. غزوة سویق، ذی الحجّه سال اول و دوم.
9. غزوة (غطفان)، محرم سال سوم.
10. غزوة (بحران)، ربیع الآخر سال سوم.
11. غزوة احد، شوال سال سوم.
12. غزوة حمراء الاسد، شوال سال سوم.
13. غزوة بنی نضیر، ربیع الاول سال چهارم.
14. غزوة ذات الرّقاع، جمادی الاولی سال چهارم.
15. غزوة بد آخره (بدر الوعد) شعبان سال چهارم.
16. غزوة دومة الجندل،‌ربیع الاول سال پنجم.
17. غزوة خندق (احزاب)، شوال سال پنجم.
18. غزوة بنی قریظه، ذی قعده و ذی حجّه سال پنجم.
19. غزوة بنی لحیان (عُسفان)، جمادی الاولی سال ششم.
20. غزوة ذی قرد (غابه) جمادی الاولی سال ششم.
21. غزوة بنی مصطلق (مرَیسیع) شعبان سال ششم.
22. غزوة حدیبیّه، ذی قعده سال ششم.
23. غزوة خیبر، محرم سال هفتم و عمرة القضاء، ذی قعدة سال هفتم.
24. غزوة فتح مکه، رمضان سال هشتم.
25. غزوة حنین، شوال سال هشتم.
26. غزوة طائف، شوال سال هشتم.
27. غزوة تبوک، رجب سال نهم.
رسول خدا صلّی الله علیه و آله تنها در نه تا از غزوات کارش به جنگ با دشمن کشید: 1. بدر کبری. 2. احد. 3. خندق. 4. قریظه. 5. مصطلق. 6. خیبر. 7. فتح. 8. حنین. 9. طائف.[4] در رابطه با قسمت اول سؤالتان (حضور یا عدم حضور همسران پیامبر همراه سپاه جنگ) بایدگفت که دأب و سنت پیامبر بر این بوده است که هر وقت به سفری یا جنگی می رفته است یک یا چند تا از همسرانش را با قرعه انداختن بین آنها با خود می برده است. در این رابطه از عایشه همسر پیامبر صلّی الله علیه و آله نقل شده است که می گوید: (پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله هنگامی که می خواست سفری برود، در میان همسرانش قرعه می افکند، قرعه به نام هر کس می آمد او را با خود می برد، در سفری در میان ما قرعه انداخت قرعه به نام من افتاد و من با رسول خدا صلّی الله علیه و آله به سفر رفتم و سفر سفر جنگ بود.)[5] و در پاسخ قسمت دوم سؤال (نام همسرانی که در جنگها حضور داشتند، همراه با نام جنگها) باید گفت آنچه که در منابع تاریخی آمده است تنها 8 یا 9 غزوه است که در آنها از همسران پیامبر صلّی الله علیه و آله همراه ایشان بوده است. نام غزوات همراه با نام زوجات پیامبر که همراه ایشان حضور داشته اند:
1. در غزوة احد، حفصه و عایشه همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله بوده اند. دکتر محمد ابراهیم آیتی می نویسد: (حفصه) در (بدر) و (احد) شرک کرد، و در (احد) زخمی برداشت که در اثر آن وفات یافت.[6] همچنین صاحب کتاب (نساء اهل بیت) می نویسد: اولین مشاهد عایشه (شرکتش در جنگ به همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله ) در غزوة احد، سپس خندق و سپس بنی مصطلق بوده است.[7]
2. در غزوة (خندق) عایشه، ام سلمه و زینب بنت جحش، به نوبت همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله بوده اند. صاحب موسوعة الکبری فی غزوات النبی در این باره می نویسد: (در جنگ خندق ایّامی عایشه نزد پیامبر صلّی الله علیه و آله بود، سپس مدتی ام سلمه و سپس مدتی زینب بنت جحش.)[8] همچنین از خود امّ سلمه نقل شده که گفته است: (من در جنگهای گوناگونی که در آن ترس و وحشت حکم فرما بود، در خدمت پیامبر صلّی الله علیه و آله بودم مانند جنگ مریسیع (مصطلق)، خیبر، حدیبیه، فتح مکّه و حنین. هیچکدام از این جنگها، پیامبر صلّی الله علیه و آله را به اندازة جنگ خندق به زحمت نیفکند... من در جنگ خندق در تمام اقامت رسول خدا صلّی الله علیه و آله همراه ایشان بودم.)[9]
3. در غزوة بین مصطلق، عایشه و ام سلمه همراه پیامبر بوده اند.[10] خود عایشه می گوید: ( ... در جنگ نبی مصطلق قرعه به نام من افتاد.)[11]
4. در جریان حدیبیه، امّ سلمه همراه پیامبر بوده است.[12] محمد بن عمر واقدی صاحب المغازی می نویسد: (چهار زن همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله (در غزوة حدیبیه) بودند ام سلمه همسر پیامبر، امّ عماره، امّ منیع و امّ عامر اشهلی.)[13]
5. در غزوة خیبر، ام سلمه و زینب بنت جحش همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله بوده اند. صاحب کتاب (نساء اهل بیت) می نویسد: ام سلمه در چند تا از غزوه های پیامبر صلّی الله علیه و آله مصاحبت با پیامبر صلّی الله علیه و آله داشته که عبارتند از: 1. مریسیع. 2. غزاة خیبر. 3. فتح مکه. 4. حصار الطائف. 5. غزوة هوازن. 6. ثقیف. 7. حدیبیه.[14] همچنین او می نویسد: زینب بنت جحش، رسول خدا صلّی الله علیه و آله را در غزوات حصار طائف و خیبر همراهی کرد.[15]
6. در فتح مکه، امّ سلمه همراه پیامبر بوده است.[16] (ذکرش در احادیث منقول، قبلاً گذشت).
7. در غزوة حنین و هوازن، ام سلمه و زینب بنت جحش همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله بوده اند.[17]
8. در غزوة طائف هم که در برگشت از غزوة حنین صورت گرفت، ام سلمه و زینب بنت جحش همراه پیامبر بوده اند.
ابن هشام می نویسد: رسول خدا صلّی الله علیه و آله پس از فراغت از کار حنین رهسپار طائف شد. نزدیک طائف فرود آمد و در آنجا اردوگاه ساخت و در اثر تعرض اهل طائف به مسلمانان با آنان جنگشان درگرفت. در این سفر دو زن از زنان رسول خدا صلّی الله علیه و آله همراه وی بودند که یکی ام سلمه و دیگری زینب بود.[18]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمد متولی شعراوی، زوجات النبی و آل البیت، بیروت، مکتبه العصریه، 1424 ه ق.
2. محمود ریاض طعمه، نساء حول الرسول، بیروت، دارالمعرفة، 1419 ه ق.
3. عبدالصبور شاهین، موسوعة امّهات المؤمنین، الزهراء للاعلام العربی.
4. سمیح عاطف الزین، محمّد در مدینه، انتشارات جامع، ترجمه مسعود انصاری، ج 2، قسمت غزوات پیامبر .
5. محمد بن اسحاق، سیرة ابن اسحاق، دارالفکر، کتاب السیر والمغازی.
6. ابن سعد، طبقات الکبری، بیروت دارالکتب الاسلامیه صادر، غزوات پیامبر و اعلام زنان

پی نوشتها:
[1] . . ابن هشام، سیرة النبویه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 2، ص 240.
[2] . مسعودی، مروج الذهب، مصر السعادة، ط 1384 ه ق، ج 2،‌ص 288 287.
[3] . آیتی، دکتر محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، آذر 1359، ص 220 ‌219 و ر. ک: ابن هشام، سیرة النبویه، پشین، ج 4، ص 256. و ر. ک: مسعودی، مروج الذهب، پیشین، ج 2، ص 288 287.
[4] . واقدی، محمد بن عمر، مغازی، ترجمة دکتر محمود مهدوی دامغانی، مرکز نشر دانشگاهی، ج 1، ص 5 و ر. ک: مروج الذهب،‌با اندکی تفاوت (به جای مصطلق،‌تبوک نوشته است)، ج 2،‌ص 288.
[5] . سیوطی، تفسیر الدرر المنثور، بیروت، دارالفکر، ط 1993 ه ق، ج 6، ص 147 و طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج 15، ص 137.
[6] . آیتی، محمد ابراهیم، پیشین، ص 67.
[7] . احمد خلیل جمعه، نساء اهل بیت، بیروت، نشر الیمامة، بحث الصدیقه و شؤون الجهاد، ص 128 تا 123.
[8] . حسن امین، موسوعة الکبری فی غزوات النبی، مؤسسة الفقیه، 1417 ه ق، ج 3، ص 91. و ابن واقدی، مغازی، پیشین، ج 2، ص 347.
[9] . ابن واقدی، مغازی،‌پیشین، ج 2،‌ص 350، 348.
[10] . آیتی، پیشین، ص 407.
[11] . ابن هشام، پیشین، ج 3، ص 310 و سیوطی، پیشین، ج 6، ص 147.
[12] . واقدی، پیشین، ج 2، ص 449.
[13] . واقدی، همان، ج 2، ص 435 و زرکلی، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، ج 8، ص 98.
[14] . احمد خلیل جمعه، پیشین، قسمت ام سلمه و الجهاد ص 258 و واقدی، پیشین، ج 2، ص 532.
[15] . احمد خلیل جمعه، پیشین، ص 302، قسمت: زینب مع رسول الله صلّی الله علیه و آله .
[16] . واقدی، پیشین، ج 2، ص 619 و ابن هشام، پیشین، ج 4، ص 43 و 42.
[17] . ابن هشام، پیشین، ج 4، ص 125.
[18] . ابن هشام، پیشین، ج 4، ص 125 و: مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماء، قاهره، ط 1941 م م، ج 1، ص 417.
منبع: اندیشه قم