تعویض
تبدیل یعنی تغییر دادن و عوض کردن یک چیز با چیز دیگر.
آیا تعویض جنس کهنه با جنس نو به مقدار کمتر ربا است؟ مثلا تعویض طلا از مصادیق ربا است یا خیر؟
چنانچه به صورت دو معامله ی جداگانه انجام شود اشکالی ندارد یعنی طلای کهنه را به قیمت معین بفروشد و طلای نو را به قیمت بالاتر بخرد.
چنانچه به صورت دو معامله ی جداگانه انجام شود اشکالی ندارد یعنی طلای کهنه را به قیمت معین بفروشد و طلای نو را به قیمت بالاتر بخرد.
عنوان سوال:
آیا تعویض جنس کهنه با جنس نو به مقدار کمتر ربا است؟ مثلا تعویض طلا از مصادیق ربا است یا خیر؟
پاسخ:
چنانچه به صورت دو معامله ی جداگانه انجام شود اشکالی ندارد یعنی طلای کهنه را به قیمت معین بفروشد و طلای نو را به قیمت بالاتر بخرد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا تعویض جنس کهنه با جنس نو به مقدار کمتر ربا است؟ مثلا تعویض طلا از مصادیق ربا است یا خیر؟
- در شهر ما رسم است که، وقتی می خواهند طلا را عوض کنند طلاهای کهنه را به طلا فروش می دهند و آنها را وزن می کنند و 9 ماه بعد به طلا فروش مراجعه می کنند و معادل وزن طلاهای کهنه قبلی طلای نو می گیرند. آیا این کار صحیح است؟
- آیا جبران کاهش ارزش پول در قرض جایز است یا از مصادیق ربا می باشد؟
- آیا شرط جبران کاهش ارزش پول (نه در ضمن عقد قرض بلکه در ضمن عقد خارج لازم دیگر) در شرایط تورمی شدید از مصادیق حیل ممنوعه ربا محسوب می شود یا از مصادیق حیل شرعیه است؟
- آیا شرط جبران کاهش ارزش پول (نه در ضمن عقد قرض بلکه در ضمن عقد خارج لازم دیگر) در شرایط تورمی شدید از مصادیق حیل ممنوعه ربا محسوب می شود یا از مصادیق حیل شرعیه است؟
- آیا مردان مجاز به استفاده از "گردنبند" و "دستبند" از جنس غیر از طلا هستند؟
- آیا استفاده از ساعت مچی که در ساخت آن از طلا استفاده شده باشد، برای مثال قاب دور آن و یا عقربه ها و شماره های آن از جنس طلا باشد ولی ساعت تماماً از جنس طلا نباشد برای مرد اشکال دارد؟
- هرگاه شک کند ظرفی از طلا یا نقره است یا جنس دیگر، آیا استفاده از آن جایز است؟
- اگر غذایی را که در ظرف طلا یا نقره است به منظور پرهیز از حرام در ظرف دیگری بریزند، آیا همین مقدار هم اشکال دارد؟
- مادر بنده مقداری طلای زینتی بصورت قسطی خریده است اما با گران شدن طلا، فروشنده بر مقدار اقساط اضافه کرده است. آیا این مبلغ اشکال دارد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [سایر] در بحث ربا در قبال دادن مال غیر قابل شمارش نمی توان طلب معوض از همان جنس با مقدار بیشتر را نمود، در صورتی که در مورد طلا معمولا طلا فروشان در قبال ارائه طلای نو کارشده مقدار بیشتری طلای کهنه را مطالبه می نمایند که این مطلب عقلا قابل پذیرش است، چون قیمت طلای کار شده با طلای کهنه تفاوت دارد. با این حال در اکثر رساله ها این کار مجاز شمرده نمی شود. خواهشمند است دلیل مجاز نبودن را بیان فرمایید.
- [آیت الله بهجت] آیا تعویض طلای کهنه یا شکسته و مستعمل با طلای نو اشکال دارد؟
- [آیت الله بهجت] آیا می توان اجناس کهنه را رنگ کرد، به گونه ای که ظاهر و باطن آن با جنس نو تفاوتی نکند و آن را به جای جنس نو به مشتری فروخت؟
- [آیت الله نوری همدانی] اگر مستأجری بدون اذن موجر، در عین مستأجره، تغییرات و تصرفاتی در جهت بهتر شدن آن مثل رنگآمیزی در دو دیوارها، تعویض دربهای کهنه با نو، تغییر تیرهای چوبی به آهن، تعویض سنگفرشهای نامرغوب یا مستعمل به مرغوب یا نو و امثالهم را انجام دهد، آیا اعمالش مصداق تعدی یا تفریط است و مؤجر حقّ فسخ خواهد داشت یا خیر؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا فروش طلای کهنه و شکسته به طلای نو اشکال دارد؟
- [سایر] چرا به حکومت اسلامی، چهره ای جدید و نو نمی بخشیم و دنبال الگوهای کهنه و قدیمی هستیم؟
- [آیت الله بهجت] دمپایی من که کهنه بود با دمپایی نو عوض شده، اکنون که صاحب آن را نمی شناسم چه کار کنم؟
- [سایر] حکم ربا و مصادیق ربا چیست؟ آیا تمام کسانی که در بانک کار می کنند مرتکب ربا می شوند؟ برای فرار از ربا (برای کارمندان بانکی) چه کار باید کرد؟
- [آیت الله بروجردی] روغن زرد با روغن دنبه در باب ربا یک جنس اند یا دو جنس؟
- [آیت الله بروجردی] شیر گاو و گوسفند در باب ربا یک جنس محسوب میشوند یا دو جنس؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- هرگاه جنسی را بطور نقد با قیمتی معامله کنند و بطور نسیه با قیمتی گرانتر، مثلاً بگوید: این جنس را نقداً به فلان مقدار می دهم بطور نسیه ده درصد گرانتر حساب می کنم و مشتری قبول کند مانعی ندارد و ربا حساب نمی شود.
- هرگاه شک کند ظرفی از طلا یا نقره است یا جنس دیگر، استفاده از آن اشکال ندارد، تفحص و جستجو نیز لازم نیست.
- هرگاه قرض دهنده شرط کند که زیادتر از مقداری که داده بگیرد، ربا و حرام است، خواه جنسی باشد که با وزن و پیمانه خرید و فروش می شود یا با عدد، بلکه اگر قرار بگذارد که بدهکار عملی برای او انجام دهد یا جنس دیگری اضافه کند، مثلاً شرط کند علاوه بر پولی که قرض کرده مقداری گندم هم به او بدهد، یا این که مقداری طلای نساخته را قرض دهد و شرط کند که همان مقدار را ساخته پس بگیرد، همه اینها ربا و حرام است، ولی مانعی ندارد خود بدهکار بدون این که شرطی در کار باشد مقداری اضافه کند بلکه این کار مستحب است.
- هرگاه کسی که مقدار کمتر را می دهد جنس دیگری به آن اضافه کند مثلاً ده کیلو گندم به اضافه یک متر پارچه را به پانزده کیلو گندم بفروشد اشکال ندارد، همچنین اگر به هر دو طرف چیز دیگری اضافه کنند. ولی حیله های ربا که قصد جدی در آن نیست، مثل آنچه در میان بعضی معمول است که وامی را به کسی می دهند و بعد سود آن را که مبلغ هنگفتی است با یک سیر نبات مصالحه می کنند باطل و بی اساس است و مبلغ اضافی ربا محسوب می شود.
- هرگاه یکی از آن دو جنس، معیوب و دیگری سالم، یا یکی مرغوب و دیگری نامرغوب باشد، یا به خاطر جهات دیگر تفاوت قیمت داشته باشد، مثل این که ده کیلو گندم مرغوب یا سالم را بدهد، و پانزده کیلو نامرغوب یا ناسالم را بگیرد آن هم ربا و حرام است; بنابراین، اگر طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد، یا مس ساخته را بدهد و بیشتر از آن مسهای شکسته را بگیرد، یا برنج درجه یک بدهد و بیشتر از آن درجه دو و سه بگیرد همه ربا و حرام است و همچنین اگر اضافه ای از غیر جنس آن بگیرد مثل این که ده کیلو گندم مرغوب را بدهد و ده کیلو گندم نامرغوب به اضافه ده تومان پول بگیرد آن هم ربا و حرام است، بلکه اگر چیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند خریدار کاری برای او انجام دهد آن نیز ربا و حرام است.
- هرگاه یکی از آن دو جنس، معیوب و دیگری سالم، یا یکی مرغوب و دیگری نامرغوب باشد، یا به خاطر جهات دیگر تفاوت قیمت داشته باشد، مثل این که ده کیلو گندم مرغوب یا سالم را بدهد، و پانزده کیلو نامرغوب یا ناسالم را بگیرد آن هم ربا و حرام است; بنابراین، اگر طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد، یا مس ساخته را بدهد و بیشتر از آن مسهای شکسته را بگیرد، یا برنج درجه یک بدهد و بیشتر از آن درجه دو و سه بگیرد همه ربا و حرام است و همچنین اگر اضافه ای از غیر جنس آن بگیرد مثل این که ده کیلو گندم مرغوب را بدهد و ده کیلو گندم نامرغوب به اضافه ده تومان پول بگیرد آن هم ربا و حرام است، بلکه اگر چیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند خریدار کاری برای او انجام دهد آن نیز ربا و حرام است.
- هرگاه جنس تقلبی مانند روغنی را که با پیه مخلوط کرده است بفروشد، چنانچه آن را معین کرده، مثلاً بگوید این روغن را می فروشم مشتری هر زمان متوجه شد می تواند معامله را فسخ کند، ولی اگر آن را معین نکند، بلکه بگوید فلان مقدار روغن را می فروشم اما هنگام تحویل دادن جنس تقلبی تحویل دهد، مشتری می تواند آن را پس بدهد و جنس سالم بگیرد.
- در میان بعضی از مردم معمول است که وامی به صاحب خانه می دهند و خانه او را گرو برمی دارند به شرط این که قیمت کمتری جهت مال الاجاره بپردازند، یا اصلاً مال الاجاره ای ندهند و آن را خانه رهنی می گویند این کار ربا و حرام است، راه صحیح آن است که اول صاحب خانه، خانه را به او بمبلغی اجاره دهد ولو مقدار کمی باشد و در ضمن اجاره شرط نماید که باید فلان مقدار وام به او بدهد و خانه را در مقابل آن گرو بگذارد، در این صورت ربا نیست و حلال است.
- هرگاه جنسی را به کسی دهد و بگوید این جنس را به این قیمت برای من بفروش و هر چه زیادتر فروختی مال خودت باشد معامله صحیح است و مقدار زیادی مال دلال می باشد، همچنین اگر بگوید این جنس را به این قیمت به تو فروختم و او بگوید قبول کردم، هرچه زیادتر از آن قیمت بفروشد مال خود اوست.
- اگر بخواهند دو چیز از یک جنس را که وزن آنها معلوم است به یکدیگر صلح کنند در صورتی صحیح است که ربا لازم نیاید. یعنی وزن هردو یکی باشد و اگر وزن آنها معلوم نباشد و احتمال کم و زیاد بدهند صلح کردن اشکال دارد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] اگر طلا یا نقره را به طلا یا نقره بفروشند، باید فروشنده و خریدار پیش از آنکه از یکدیگر جدا شوند، جنس و عوض آن را به یکدیگر تحویل دهند و اگر هیچ مقدار از چیزی را که قرار گذاشتهاند تحویل ندهند، معامله باطل است. و اگر مقداری تحویل داده شد، معامله نسبت به آن مقدار صحیح و ثابت است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] جو و گندم در ربا یک جنس حساب می‌شود، پس اگر یک کیلو گندم بدهد و یک کیلو و نیم جو بگیرد، ربا و حرام است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر طلا را به طلا یا نقره بفروشند یا نقره را به طلا یا نقره بفروشند، باید فروشنده و خریدار پیش از آن که از یکدیگر جدا شوند، جنس و عوض آن را به یکدیگر تحویل دهند و اگر هیچ مقدار از چیزی را که قرار گذاشتهاند تحویل ندهند معامله باطل است.
- [آیت الله سبحانی] هر گاه جنس تقلّبی مانند روغنی را که با پارافین یا جنس دیگری مخلوط کرده است بفروشد، چنانچه روغن معین بفروشد مثلاً بگوید این روغن را می فروشم مشتری هر زمان متوجه شد می تواند معامله را فسخ کند، ولی اگر آن را معیّن نکند، بلکه بگوید فلان مقدار روغن را می فروشم اما هنگام تحویل دادن جنس تقلّبی تحویل دهد، مشتری می تواند آن را پس بدهد و جنس سالم بگیرد. ربا
- [آیت الله نوری همدانی] اگر مقدار جنسی را که با وزن یا پیمانه می فروشند به زیاد تر از همان جنس بفروشد ، مثلاً یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد ، ربا و حرام است و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آنست که انسان هفتاد مرتبه با محرم خود زنا کند ، بلکه اگر یکی از دو جنس ، سالم و دیگری معیوب ، یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد ، یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند ، چنانچه بیشتر از مقداری که می دهد بگیرد ، باز هم ربا و حرام است ، پس اگر مس درست را بدهد و بیشتر از آن مس شکسته بگیرد یا برنج صدری را بدهد و بیشتر از آن برنج ِگرده بگیرد ، یا طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد ، ربا و حرام می باشد .
- [آیت الله اردبیلی] اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه میفروشند، به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلاً یک کیلو گندم را به یک کیلو و نیم گندم بفروشد، ربا و حرام است و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محرم خود زنا کند.(1) بلکه اگر یکی از دو جنس سالم و دیگری معیوب باشد یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که میدهد بگیرد، باز هم ربا و حرام است؛ پس اگر مِس سالم را بدهد و بیشتر از آن مس شکسته بگیرد یا برنج درجه یک را بدهد و بیشتر از آن برنج نامرغوب بگیرد یا طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد، ربا و حرام میباشد. در معامله ربوی علاوه بر آن که مقدار زیادی حرام است، اصل معامله نیز باطل میباشد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر پولی را که از جنس طلا یا نقره است سلف بفروشد و عوض آن را پول طلا یا نقره بگیرد؛ معامله باطل است. ولی اگر جنسی با پولی را که از جنس طلا و نقره نیست بفروشد و عوض آن را جنس دیگر با پول طلا یا نقره بگیرد؛ معامله صحیح است. و احتیاط مستحب آن است که در عوض جنسی که می فروشد پول بگیرد و جنس دیگر نگیرد.
- [آیت الله سیستانی] اگر پولی را که از جنس طلا یا نقره است سلف بفروشد ، و عوض آن را پول طلا یا نقره بگیرد ، معامله باطل است ، ولی اگر جنسی یا پولی را که از جنس طلا و نقره نیست بفروشد و عوض آن را جنس دیگر ، یا پول طلا ، یا نقره بگیرد ، معامله به تفصیلی که در شرط هفتم مسأله آینده گفته می‌شود صحیح است ، و احتیاط مستحب آن است که در عوض جنسی که میفروشد پول بگیرد ، و جنس دیگر نگیرد .
- [آیت الله خوئی] اگر پولی را که از جنس طلا یا نقره است سلف بفروشد و عوض آن را پول طلا یا نقره بگیرد معامله باطل است، ولی اگر جنسی یا پولی را که از جنس طلا و نقره نیست بفروشد و عوض آن را جنس دیگر یا پول طلا یا نقره بگیرد معامله صحیح است، و احتیاط مستحب آن است که در عوض جنسی که میفروشد پول بگیرد و جنس دیگر نگیرد.
- [آیت الله جوادی آملی] .خرید و فروش رَبَوی که حرام و باطل است, حرام و باطل بودن آن, با حیله از بین نمیرود، بنابراین اگر کسی برای فرار از ربا حیله کند و چیز کمارزشی را همراه با جنس ربوی به مقدار بیشتری از همان جنس بفروشد مانند آنکه ده کیلو گندم و یک دستمال را به پانزده کیلو گندم بفروشد ربا خواهد بود؛ ولی اگر نه به قصد حیلهورزی در رباگیری, بلکه واقعاً کاری ربوی را با چیزی که با عدد یا با مساحت پیمانه به فروش می رسد, به همجنس آن با زیاده بفروشد , ربا نیست ; خواه این ضمیمه کر دن در هر دو طرف باشد و خواه در یک طرف.