تصرف
به هر کار ارادی در یک مال که داراى اثر شرعى است تصرف در آن مال گفته میشود.
زمین هایی که مال زرتشتیان بوده و مصادره شده است و صاحبان آن ها راضی نیستند، حکم تصرّف، سکونت و نمازهایی که در آن جا خوانده شده است، چیست؟
چنان چه قابل حمل به صحت نباشد، تصرّف و سکونت در آن ها جایز نیست، ولی نمازهایی که با جهل در آن جا خوانده شده، محکوم به صحّت است.
چنان چه قابل حمل به صحت نباشد، تصرّف و سکونت در آن ها جایز نیست، ولی نمازهایی که با جهل در آن جا خوانده شده، محکوم به صحّت است.
عنوان سوال:
زمین هایی که مال زرتشتیان بوده و مصادره شده است و صاحبان آن ها راضی نیستند، حکم تصرّف، سکونت و نمازهایی که در آن جا خوانده شده است، چیست؟
پاسخ:
چنان چه قابل حمل به صحت نباشد، تصرّف و سکونت در آن ها جایز نیست، ولی نمازهایی که با جهل در آن جا خوانده شده، محکوم به صحّت است.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- زمین هایی از مسیحیان و زرتشتیان بوده که مصادره شده است، در حالی که صاحبان آن ها راضی نبوده اند. حکم تصرف، سکونت و نماز خواندن در آن ها چیست؟
- این جانبان شاغل در یکی از نهادها و ساکن در منازل سازمانی آن نهاد می باشیم. اخیرا مطلع شده ایم زمین هایی که این نهاد در آن، منازل سازمانی ساخته است، قبل از انقلاب متعلّق به زرتشتیان بوده و این زمین ها جهت قبرستان به انجمن زرتشتیان ایران وقف شده است، لیکن نهاد، آن ها را تصاحب نموده است.پس از شکایت انجمن زرتشتیان، قرار شد آن ها را راضی و اجاره آن ها را پرداخت نماید. ولی چندی است اجاره ای پرداخت نمی شود و دو تن از اعضای انجمن در صحبتی که با کارگران خود (که مسلمان و ساکنان منطقه هستند) داشته اند اکیدا عدم رضایت خود را از این عمل نهاد مذکور اعلام کرده اند. اینک با عنایت به مسایل فوق حکم موارد ذیل را بفرمایید. 1) سکونت در آن منطقه چه حکمی دارد؟ 2) ادامه کار، تردد و انجام فرایض دینی در آن منطقه جایز است؟ 3) حکم نمازهایی که تاکنون در آن منطقه خوانده ایم چیست؟
- یکی از نهادها سنگ ها و مصالحی را از صاحبان آن ها مصادره کرده و با آن ها مسجد ساخته است و مالک راضی نیست. اگر آن مصالح در دیوار یا سقف مسجد مصرف شده باشد، نماز خواندن روی زمین آن چه حکمی دارد؟
- زمینی تحت تصرّف افراد بهایی مذهب بوده و بعدا به وسیله ی سازمان زمین شهری مصادره شده است، آیا مسجد ساختن و نماز خواندن در آن صحیح است یا خیر؟
- سابقا دولت در جاهایی خانه سازمانی برای کارمندان حود احداث کرده که صاحبان آن زمین ها راضی نبوده اند. نماز کسانی که در این خانه ها ساکن شده اند چه حکمی دارد؟ اگر از موضوع آگاه نبوده اند چه طور؟
- زمینی از یکی از سازمان های دولتی خریداری شده و پس از آن معلوم شده که آن زمین مصادره ای بوده است و اکنون ناچار آن را در تصرّف دارند و راهی برای دسترسی به مالک وجود ندارد. حکم شرعی را بیان فرمایید.
- تعدادی از وسایل طلاّب از قبیل دوچرخه، میز و کتاب، باقی مانده است که صاحبان آن ها معلوم نیستند و مدّت طولانی است که بدون استفاده می باشند، به طوری که در بعضی از آن ها احتمال فساد می باشد و مدرسه هم جهت یافتن صاحبان آن ها مدّتی اعلام کرده است. پس از اتمام این مدّت استفاده ی طلاّب از این وسایل چگونه است و آیا برای استفاده، اجازه ی از تولیت مدرسه شرط است؛ با توجّه به این که از قوانین مدرسه این است که اگر تا مدّت دو سال طلاّب وسایل خود را از مدرسه انتقال ندهند، مدرسه حقّ تصرف در آن ها را دارد؟
- چند نفر شریک، ملک و زمین خود را تقسیم می کنند، ولی بعضی از شرکا غایب بوده اند و از جانب آن ها تقسیم فضولی می نمایند. پس از حضور غایبین، آن ها اظهار می کنند به این تقسیم فضولی راضی نیستند. آیا آن بعض غایب حقّ دارند حصّه ی خود را با نفرهای حاضر دوباره تقسیم نمایند؟
- فردی هستم که در قم متولد شده ام و در این جا نیز مشغول زندگی و تحصیل هستم. پدر و مادرم متولد شهر آمل هستند و اکنون در شهر قم سکونت دارند و تابستان ها به آمل می روند. بنده نیز قبل از ازدواج تابستان ها، همراه آن ها به آمل می رفتم و اصلاً قصد 10 روز نمی کردم ولی کل تابستان را در آن جا می ماندم و نمازم را تمام می خواندم، آیا آن جا وطن من نیز می باشد و حکم نمازهایی که تمام خوانده ام چگونه است؟
- در زمان تقسیم اراضی در سراسر مملکت، زمین های زراعی مورد نسق، به خود کشاورزان واگذار گردید. مالک یکی از زمین ها یک بیستم از تمام زمین را برای خود و بقیّه ی زمین ها را به دو فرزند متوفّی (که در زمان حیات در زمین مالک کار و رعیتی می کرده) با نظارت هیأت اعزمی واگذار نموده و سند رسمی نیز از اداره ی ثبت صادر گردید. اکنون پس از گذشت سی سال دختران متوفّی مطالبه ی ماترک پدر می نمایند، حتّی از زمینی که در زمان حیات پدر به عنوان مزارعه در دست فرزندان پسر بود، در صورتی که زمین ها در دست و تصرّف فرزندان پسر بوده است و مال مالک؛ و دولت آن زمان نسق زمین های زراعی را به کشاورزان عمل کننده انتقال داده است نه این که ماترک پدری باشد، تقاضامندیم حکم مسأله را بیان فرمایید؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خامنه ای] آپارتمانی خریده و 80% قیمت آن را پرداخته و در آن سکونت کرده ام فروشنده مصادره ای بودن زمین آپارتمان مورد معامله را در موقع تنظیم مبایعه نامه مخفی کرده و آپارتمان را به عنوان و قیمت غیر مصادره ای فروخته است. نظر به اینکه در موقع تنظیم بیع نامه موضوع مصادره ای بودن زمین آپارتمان را از فروشنده سؤال کرده ام، آیا می توانم معامله را فسخ نمایم؟ حکم چنین معامله ای چیست؟
- [آیت الله اردبیلی] کسی با مال مخمّس زمینی را خریده است تا خانهای برای سکونت خود بسازد و قیمت این زمین، ترقی کرده است. صاحب زمین نیز از ساختن خانه منصرف شده است. آیا اضافه قیمت، خمس دارد یا خیر؟
- [آیت الله علوی گرگانی] زمین مزروعی که سرمایه است و متعلق خمس، فی الحال فروخته شده و منزل مسکونی خریده شده نمازهایی که در آن خوانده شده چه صورتی دارد آیا اعاده لازم است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مقادیری زمین کشاورزی به همراه آب مربوطه، موافق عرف محلی، طبق سند عادی در سال 70 خریداری و عوض و معوّض به قبض طرفین رسیده است و به همین مناسبت در اجرای تصرف مالکانه، خریدار اقدام به احداث تأسیساتی، کرده است. در سال 72 دادگاه انقلاب اسلامی اقدام به مصادره اموال فروشنده، از جمله، اراضی مزبور کرده است. با توجه به موارد فوق، حقوق خریدار در خصوص اهل زمین، توسعه آب و آبادانی، و تاسیسات احداثی به چه کیفیت قابل استیفا است؟
- [آیت الله خامنه ای] عدّه ای از اهالی یک منطقه قصد دارند در زمینی که دارای درخت است حسینیه ای بنا کنند، ولی بعضی از آنان که در زمین مزبور سهم دارند به این کار راضی نیستند، ساخت حسینیه در آن منطقه چه حکمی دارد؟ و اگر این احتمال وجود داشته باشد که زمین مزبور جزء انفال یا مکانهای عمومی شهر باشد، چه حکمی دارد؟
- [سایر] آیا در صورت بطلان اجاره، تصرف طرفین در مال الاجاره حرام است؟ اگر طرفین عقد به آن راضی باشند چطور؟ اگر مورد این اجاره، خانه ای باشد، نماز خواندن در آن باطل است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در بعضی از کشورها، دولت قسمتی از زمینهای ثروتمندان را گرفته و بین کشاورزانی که در همان زمین کار می کردند، تقسیم کرده است. اگر صاحبان اصلی این زمینها از محاربین اهل کتاب باشند، آیا تصرف کشاوزان در آن زمینها جایز است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در مدرسه علمیه ی ما قانون است اموال اشخاصی که دربی نظمی مدرسه نقش دارند وصاحبان اموال یا مشخص نیستند یا مشخص هستند ولی طبق شرایطی مصادره می شوند، چنین اموالی را در محل عمومی اعلام می کنند، مدیر یا نماینده ی مدرسه هم گفتند:هرکس می خواهد می تواند ازاین اموال استفاده کند و اشکالی ندارد. آیا استفاده از این وسایل اشکال دارد یانه؟ اگر صاحب مال نهی ازبردن و استفاده کردن بکندوظیفه ما چیست؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا اشخاصی که بدون مجوّز اداره اوقاف و متولیان موقوفات اراضی وقفی را در تصرف دارند و متولی و اداره اوقاف به تصرفات آنها راضی نیستند فرایض دینی آنها که در این رقبات انجام میدهند از نظر شرعی اشکال دارد یا خیر؟
- [سایر] آیا خرید و فروش مزایدهای موتورسیکلتهای راهنمایی و رانندگی که مالکان آنها راضی نیستند، جایز است؟ (چه بسا راکبین این موتورها به دلیل جریمه سنگین و فقر مالی توانایی ترخیص موتور خود را ندارند)، آیا تصرف راهنمایی و رانندگی در آنها حکم غصب را ندارد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر یکی از شرطهایی که گفته شد در معامله نباشد معامله باطل است، ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصرف کنند، تصرف آنها اشکال ندارد.
- اگر بهسبب حوادثی زراعت در زمین ممکن نباشد، مثلاً آب از زمین قطع شود، در صورتی که مقداری از زراعت، حتی مثل قصیل که بتوان به حیوانات داد بهدست آمده باشد، آن مقدار مطابق قرارداد مال هر دوی آنهاست و در بقیه، مزارعه باطل است، و اگر زارع زراعت نکند، چنانچه زمین در تصرف او بوده و مالک در آن تصرفی نداشته است، باید اجاره آن مدت را به مقدار معمول به مالک بدهد.
- اگر با سرمایه شرکت معاملهای کنند و بعد بفهمند شرکت باطل بوده، چنانچه طوری باشد که اگر میدانستند شرکت درست نیست، باز هم به تصرف در مال یکدیگر راضی بودند، معامله صحیح است و هر چه از آن معامله بهدست آید، مال همه آنان است، و اگر اینطور نباشد، در صورتی معامله صحیح است که آنانی که ابتدا به تصرف دیگران راضی نبودهاند، به آن معامله راضی شوند، وگرنه معامله باطل است؛ و در هر صورت هر کدام از آنان که برای شرکت کاری کرده است، اگر شرط شده باشد که هر کس کار کرد استفاده بیشتر ببرد، باید مزد کاری که کرده است به او داده شود؛ در غیر این صورت اگر اصلاً شرط نشده بود کسی کار کند، ولی شخص به اختیار خود کار کرده و مدعی است که قصد کار مجانی و تبرع نداشته، استحقاق مزد خالی از وجه نیست.
- گروگیرنده بدون اجازه گرودهنده جایز نیست در مالی که آن را گرو گرفته تصرف کند، و اگر تصرفی مثل سواری حیوان یا سکونت در خانه کرد، باید اجرةالمثل استفاده را بدهد، و اگر بهسبب تصرف، تلف شد ضامن است. همچنین گرودهنده نیز بدون اذن گروگیرنده نمیتواند در مالی که گرو گذاشته تصرّفی نماید که با رهن منافات دارد و سبب تغییر مال یا کم شدن قیمت آن میشود، ولی تصرفی که این چنین نباشد جایز است و همچنین تصرفی که برای حفظ و اصلاح آن باشد، از قبیل آب و علف دادن و چرانیدن حیوان، یا اصلاح و آب دادن درخت، جایز میباشد.
- اگر در زمینی که غصب کرده زراعت کند، یا درخت بنشاند، زراعت و درخت و میوه آن مال خود اوست و چنانچه صاحب زمین راضی نباشد که زراعت و درخت در زمین بماند، کسی که غصب کرده باید فورا زراعت یا درخت خود را، اگر چه ضرر نماید، از زمین بکَنَد، و نیز باید اجاره زمین را در مدتی که زراعت و درخت در آن بوده به صاحب زمین بدهد و خرابی هایی را که در زمین پیدا شده، درست کند ، مثلاً جای درخت ها را پر نماید. و اگر به سبب اینها قیمت زمین از اولش کمتر شود، باید تفاوت آن را هم بدهد، و نمی تواند صاحب زمین را مجبور کند که زمین را به او بفروشد، یا اجاره دهد، و صاحب زمین نیز نمی تواند او را مجبور کند که درخت یا زراعت را به او بفروشد.
- در زمین بسیار وسیعی که از آبادی دور و چراگاه حیوانات است نماز خواندن و نشستن و خوابیدن اشکال ندارد، مگر اینکه انسان بداند و یا نشانههایی در کار باشد که گمان کند صاحبش راضی نیست، بنابر اظهر؛ و همچنین در زمینهای زراعتی هم که نزدیک ده است و دیوار ندارد، اگرچه در میان مالکین آنها صغیر و دیوانه باشد، نماز و عبور و تصرفات جزئی اشکال ندارد، ولی اگر یکی از صاحبانش ناراضی باشند تصرف در آن حرام و نماز باطل است.
- مزارعه چند شرط دارد: 1 مالک به زارع بگوید: (زمین را به تو واگذار کردم) و زارع هم بگوید: (قبول کردم) یا بدون اینکه حرفی بزنند مالک، زمین را برای مزارعه واگذار کند و زارع تحویل بگیرد؛ 2 مالک و زارع هر دو بالغ و عاقل باشند و با قصد و اختیار خود مزارعه را انجام دهند و حاکم شرع آنان را از تصرف در اموالشان منع نکرده باشد، بلکه اگر سفیه باشند، اگرچه حاکم شرع جلوگیری نکرده باشد نمیتوانند مزارعه را انجام دهند و این حکم در همه معاملات جاری است؛ 3 تمام محصول زمین به یکی از آن دو اختصاص داده نشود؛ 4 سهم هر کدام بهطور مشاع باشد، مثل نصف یا ثلث حاصل و مانند اینها، و باید تعیین شده باشد پس اگر قرار بگذارند که حاصل یک قطعه، مال یکی و حاصل قطعه دیگر، مال دیگری باشد صحیح نیست؛ و نیز اگر مالک بگوید: (در این زمین زراعت کن و هرچه میخواهی به من بده، صحیح نیست)؛ 5 مدتی را که باید زمین در اختیار زارع باشد معین کنند، و باید مدت بهقدری باشد که در آن مدت بهدست آمدن محصول ممکن باشد؛ 6 زمین قابل زراعت باشد، و اگر زراعت در آن ممکن نباشد، اما بتوانند کاری کنند که زراعت ممکن شود، مزارعه صحیح است؛ 7 اگر در محلی هستند که مثلاً یک نوع زراعت میکنند، چنانچه اسم هم نبرند همان زراعت معین میشود، و اگر چند نوع زراعت میکنند، باید زراعتی را که میخواهد انجام دهد معین نماید، مگر آنکه نوع خاصی متعارف باشد که به همان نوع باید عمل شود؛ 8 مالک، زمین را معین کند، پس کسی که چند قطعه زمین دارد و با هم تفاوت دارند، اگر به زارع بگوید در یکی از این زمینها زراعت کن و آن را معین نکند، مزارعه باطل است؛ 9 خرجی را که هر کدام از آنان باید بکنند معین نمایند، ولی اگر خرجی را که هر کدام باید بکنند معلوم باشد، لازم نیست آن را معین نمایند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله شبیری زنجانی] وقتی انسان نشانههای مرگ را در خود دید باید فوراً امانتهای مردم را به صاحبانش برگرداند یا به آنها اطّلاع دهد به گونهای که صاحبان مال بتوانند مال خود را در اختیار بگیرند و اگر به مردم بدهکار است و موقع دادن آن بدهی رسیده باید بدهد مگر صاحبان مال به باقی ماندن مال یا بدهی در دست وی راضی باشند و اگر خودش نمیتواند مال یا بدهی را بدهد یا موقع دادن بدهی او نرسیده یا صاحبان مال به باقی ماندن مال در دست وی راضی باشند، چنانچه بترسد که ورثه مال را به صاحبانش رد نکنند باید به بهترین راه ممکن؛ مثلاً با وصیّتکردن یا شاهدگرفتن یا ثبت کتبی یا ثبت رسمی یا … زمینه رسیدن مال را به صاحبان آن فراهم کند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر یکی از شرطهایی که گفته شد در معامله نباشد، معامله باطل است، ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصرّف کنند، تصرّف آنها اشکال ندارد.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر یکی از شرطهایی که گذشت در معامله نباشد معامله باطل است ولی اگر دو مالک راضی باشند که در مال یکدیگر تصرف کنند تصرف انها در مواردی که توقف بر ملک نداشته باشد اشکال ندارد
- [آیت الله اردبیلی] اگر یکی از شرطهایی که گفته شد، در معامله نباشد، معامله باطل است؛ ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصرّف کنند، تصرّف آنها اشکال ندارد.
- [آیت الله خوئی] اگر یکی از شرطهایی که گفته شد در معامله نباشد معامله باطل است، ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصرف کنند تصرف آنها اشکال ندارد.
- [امام خمینی] اگر یکی از شرطهایی که گفته شد در معامله نباشد معامله باطل است،ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصرف کنند تصرف آنها اشکال ندارد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر یکی ازشرطهایی که گفته شد در معامله نباشد، معامله باطل است ولی اگر خریدار وفروشنده با علم به بطلان معامله راضی باشند که در مال یکدیگر تصرّف کنند، تصرّف آنها اشکال ندارد.
- [آیت الله مظاهری] اگر یکی از شرطهایی که گفته شد در معامله نباشد معامله باطل است ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصرّف کنند تصرّف آنها اشکال ندارد.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر یکی از شرائط هائی که گفته شد باطل است ، معامله باطل است ، ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصّرف کنند تصّرف آنها اشکال ندارد .
- [آیت الله سبحانی] اگر یکی از شرط هائی که گفته شد در معامله نباشد، معامله باطل است. ولی اگر خریدار و فروشنده در هر حال (خواه معامله صحیح باشد یا باطل) راضی باشند که در مال یکدیگر تصرف کنند تصرف آنها اشکال ندارد.