وظیفه
تکلیف مستفاد از اصول عملی، هنگام شک یا جهل به حکم واقعی را وظیفه عملی گویند. این بحث در اصول فقه کاربرد دارد.
شخصی فوت کرده و مقداری دین (بدهی) و مقداری خمس بدهکار است و ترکه ی او برای ادای هر دو کافی نیست، وظیفه چیست؟
اگر عین متعلّق خمس موجود است مقدار خمس کم نمی شود و اگر به ذمه ی اوست توزیع می شود.
اگر عین متعلّق خمس موجود است مقدار خمس کم نمی شود و اگر به ذمه ی اوست توزیع می شود.
عنوان سوال:
شخصی فوت کرده و مقداری دین (بدهی) و مقداری خمس بدهکار است و ترکه ی او برای ادای هر دو کافی نیست، وظیفه چیست؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- شخصی از دنیا رفته و مقداری خمس و زکات بدهکار است و ترکه ی او برای ادای هر دو کافی نیست، وظیفه چیست؟
- شخصی به کسی بدهکار است، مقداری پول از درآمد سال خود را برای بدهی کنار می گذارد ولی موفق نمی شود تا پایان سال خمسی آن را به طلب کار برساند، آیا به این پول خمس تعلق می گیرد؟
- شخصی قبری برای خود خریده است، آیا باید خمس آن را بدهد؟ و اگر در سال خرید فوت کند، آیا باید خمس پول خرید را از ترکه او بدهند؟
- شخصی فوت شده و در وصیّت به ثلث ترکه که یک باب منزل مسکونی است ، چنین آورده است:
- شخصی فوت کرده، تمام ترکه اش سه میلیون و سیصدهزار تومان می باشد. وارثین او بدین قرار است:
- شخصی دارای سال خمسی است، اگر در اثنای سال فوت کند، آیا ورثه او می توانند قبل از پرداخت خمس او، از ترکه او در تجهیز و تکفین و سایر مخارج میّت مصرف کنند؟
- مغازه داری هنگام حساب سال خود، مقداری بدهی و مقداری طلب و مقداری پول نقد و مقداری جنس در مغازه (سرمایه) دارد؛ تکلیف خمس او چیست؟
- کسی که فوت کرده و عمدا خمس نمی داده است. آیا ورثه نسبت به پرداخت خمس اموال وی وظیفه دارند؟
- شخصی متوجّه عنوان تقلید نبوده ولی اگر مسأله ای برایش پیش می آمده به رساله ی مجتهد وقت رجوع کرده و عمل نموده، آیا این مقدار برای تحقّق تقلید و بقای بر او در صورت فوت، کافی است؟
- اگر کسی با مرجع تقلید خود خمس را دستگردان کند، قبل از پرداخت بدهی خمسی خود، آن مرجع فوت کند، تکلیف او چیست؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] شخصی فوت کرده است و مقداری دَین برعهده اوست و خمس هم بدهکار است و ترکه او برای ادای هر دو کافی نیست. وظیفه ورّاث چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی از دنیا رفته و مقداری خمس و زکات بدهکار است و ترکه او برای ادای هردو کافی نیست وظیفه چیست؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی در خارج به سر می برد که خمس اموالش را نمی پرداخته است و خانه ای با مال غیر مخمّس خریده که در حال حاضر مال کافی برای ادای خمس آن ندارد، ولی هرسال مقداری بیشتر از خمس به جای خمسی که بدهکار است می پردازد، آیا این کار او صحیح است یا خیر؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] شخصی دو همسر داشته است یکی فوت شده و دوّمی در قید حیات می باشد کیفیّت ادای مهریّه هر کدام از ترکه میّت را بیان فرمایید.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر شخص بدهکار فوت کرد و ورثه از ترکه دین او را اداء نکردند و از آن ترکه خانه خریدند غسل، وضو و نماز در آن خانه چه صورت دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] بدهی شخص میّتی بیش از ترکه اوست. و مورد بدهی او خمس، زکات، دیه، حج، رد مظالم و کفّاره است. ترکه او را چگونه باید صرف کرد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی به کسی بدهکار است، مقداری پول از درآمد سال خود را برای بدهی کنار گذاشته، ولی موفق نشده تا پایان سالِ خمسی، آن را به شخص طلبکار برساند آیا به این پول خمس تعلّق می گیرد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی قبری برای خود خریده است، آیا باید خمس آن را بدهد؟ و اگر در سال خرید فوت کند، آیا باید خمس پول خرید را از ترکه او بدهند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] شخصی به مردم بدهکار است، چنانچه هنگام فرا رسیدن سال خمسی از مال او زیاد بیاید، پرداخت بدهی لازم است یا پرداخت خمس و آیا کلاّبر چنین شخصی، خمس واجب است یا خیر؟
- [آیت الله بروجردی] هرگاه زیدی طلبی از عمروی داشته و عمرو مدیون وفات نموده، آیا در صورت فقیر بودن مدیون، از باب زکات یا مظالم میتوان دین را حساب نمود؟ و اگر به قدر ادای دین ترکه دارد و لیکن ورثه حاضر برای ادای دین او نیستند، آیا باز هم میتواند ذمّه عمرو مدیون را از باب زکات بری نماید یا خیر؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- کسی که حج و زکات بر عهده دارد، اگر بمیرد و مالش برای هر دو کافی نباشد، چنانچه مالی که متعلق زکات است باقی باشد ادای زکات مقدم است، وگرنه مالش بین حج و زکات تقسیم می‌شود، و این در صورتی است که سهم حج برای کمترین مراتب حج کافی باشد، و اگر کافی نباشد احتمال دارد بین ادای زکات و انجام حج مخیر باشند، اگرچه احتیاط واجب در اختیار نمودن حج است، خصوصاً اگر با انجام حج مقداری مال برای زکات باقی بماند.
- پول و مالی که از شخص متوفی بهصورت امانت نزد انسان موجود است، و در عین حال این متوفی به شخصی که مال نزد اوست و یا به شخص دیگر بدهکاری دارد در صورتی که دانسته شود که ورثه او از پرداخت بدهی متوفی امتناع میورزند، میتوان از آن مال برای ادای دین استفاده نمود و در صورتی که زیادتر بود مازاد به ورثه برمیگردد.
- کسی که زکات چند مال بر او واجب شده اگر مقداری زکات بدهد و نیت هیچ کدام آنها را نکند، بلکه نیت کند که (زکات میدهم) کافی است.
- کسی که می داند یکی از نمازهای پنجگانه از او فوت شده و نمی داند کدام بوده، کافی است یک نماز صبح و یک مغرب و یک چهار رکعتی به قصد ما فِی الذمّه بخواند ، و در بلند یا آهسته خواندن آن مخیّر است ، و اگر مسافر بوده ، کافی است یک مغرب و یک دو رکعتی به قصد ما فی الذمه بخواند.
- اگر خمس مال حلال مخلوط به حرام را بدهد و بعد بفهمد که مقدار حرام بیشتر از خمس بوده، باید در مقداری که میداند از خمس بیشتر است، به وظیفه فعلی خود عمل نماید و در مقداری که نمیداند و احتمال میدهد، مطابق مسئله قبلی عمل نماید.
- کسی که خمس میدهد، هنگام دادن خمس به مجتهد یا نماینده او یا در صورتی که مجاز است، هنگام رساندن خمس به موارد مصرف آن، باید قصد قربت نماید؛ یعنی خمس را به قصد انجام فرمان خداوند و برای نزدیک شدن به او بدهد، ولی اگر دیگری را برای رساندن خمس وکیل کرده باشد، همین که وکیل قصد قربت کند کافی است.
- اگر انسان مقدار بدهی خود را بداند و طلبکار او نداند، چنانچه طلبکار طلب خود را به کمتر از مقداری که هست صلح کند، مثلاً پنجاه تومان طلبکار باشد و طلب خود را به ده تومان صلح نماید، زیادی برای بدهکار حلال نیست، مگر آنکه مقدار بدهی خود را به او بگوید و او را راضی کند، یا طوری باشد که اگر مقدار طلب خود را میدانست، باز هم به آن مقدار صلح میکرد.
- اگر کسی مقداری پول، طلا یا نقره قرض کند و قیمت آن کم شود، یا چند برابر گردد، چنانچه همان مقدار را که گرفته پس بدهد، کافی است، ولی اگر هر دو به غیر آن راضی شوند اشکال ندارد.
- اگر در مرضی که به آن میمیرد، بگوید مقداری به شخصی بدهکار است، چنانچه متهم باشد که برای ضرر زدن به ورثه گفته است، باید مقداری را که معین کرده از ثلث او بدهند، و اگر متهم نباشد و کسی هم منکر گفته او نشود، باید از اصل مالش بدهند.
- اگر وصیت کند که از ثلث مال او خمس و زکات یا بدهی دیگر او را بدهند و برای نماز و روزه او اجیر بگیرند و کار مستحبی هم مثل اطعام به فقرا انجام دهند، چنانچه ثلث مال او به اندازه این کارها بود، به آن عمل می‌شود، و اگر کمتر بود، اول واجبات مالی او، مثل خمس، زکات، بدهی و حج واجب را انجام میدهند و اگر اضافه آمد واجبات بدنی مثل نماز و روزه، و اگر باز هم چیزی از ثلث اضافه آمد به مصرف مستحبات میرسانند، مگر اینکه معلوم باشد که منظور میت این نبوده که فقط از ثلث مصرف شود که در این صورت واجبات مالی که قسم اول است از اصل مال میت برداشته می‌شود و بقیه از ثلث، و اگر منظور میت مبهم بود، احتیاط در این است که آنچه بیش از ثلث مصرف می‌شود، با اجازه ورثه باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] کسی که بمیرد و حجّ واجب و واجبات مالی دیگر نظیر خمس و زکات بر ذِمّه او باشد و ترکه او کفایت از همه آنها نکند، ادای حجّ بر آنها مقدم است مگر اینکه خمس یا زکات در اصل مال باشد که در این صورت ادای خمس و زکات مقدم است همچنانکه بر قرض نیز مقدم است.
- [آیت الله وحید خراسانی] هرگاه انسان نشانه های مرگ را در خود ببیند نسبت به امانتهای مردم باید به وظیفه ای که در مساله گذشت عمل کند و اگر به مردم بدهکار است و موقع دادن ان بدهی رسیده و طلبکار مطالبه می کند باید بدهد و اگر خودش نمی تواند بدهد یا موقع دادن بدهی او نرسیده یا طلبکار مطالبه نمی کند باید اطمینان به ادای دین پیدا کند هرچند به وصیت کردن و شاهد گرفتن بر ان باشد
- [آیت الله سیستانی] تصرّف در ملک میّتی که به زکات یا به مردم بدهکار است ، چنانچه منافات با ادای دین او نداشته باشد مثل نماز خواندن در خانهاش با اجازه ورثه اشکال ندارد . و همچنین اگر بدهی او را بدهند یا به ذمه بگیرند که ادا نمایند ، یا به مقدار بدهی او باقی بگذارند ، تصرّف در ملک او اشکال ندارد حتی اگر موجب تلف شود .
- [آیت الله سیستانی] کسی که خمس یا زکات بدهکار است ، و حجة الإسلام بر او واجب است و قرض هم دارد ، اگر بمیرد و مال او برای همه آنها کافی نباشد ، چنانچه مالی که خمس و زکات آن واجب شده از بین نرفته باشد ، باید خمس یا زکات را بدهند و بقیه مال او را صرف ادای قرضش نمایند ، و اگر مالی که خمس و زکات آن واجب شده از بین رفته باشد ، باید مال او را صرف ادای قرضش بنمایند ، و در صورتی که چیزی باقی باشد صرف حج کنند ، و اگر چیزی زیاد آمد به خمس و زکات قسمت نمایند .
- [آیت الله وحید خراسانی] تصرف در ملک میتی که خمس یا زکات بدهکار است در صورتی که ترکه زاید بر خمس و زکات نباشد حرام و نماز در ان باطل است ولی اگر بدهی او را بدهند یا با قبول حاکم شرع ضامن شوند که ادا نمایند تصرف و نماز در ملک او با اجازه ورثه اشکال ندارد
- [آیت الله اردبیلی] به کسی که بدهکار است و نمیتواند بدهی خود را بدهد، اگرچه مخارج او بر انسان واجب باشد، می‌شود برای ادای بدهی زکات داد؛ ولی اگر کسی که مخارج او بر انسان واجب است برای خرجی خودش قرض کرده باشد، انسان نمیتواند بدهی او را از زکات خود بدهد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] شرط ششم آن که وقت کافی برای وضو و نماز داشته باشد، بنابراین اگر وقت بقدری تنگ است که اگر وضو بگیرد تمام یا مقداری از واجبات نماز بعد از وقت خوانده می شود باید تیمم کند.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی با اجازه بدهکار ضامن شود که بدهی او را بدهد، میتواند مقداری را که ضامن شده از او مطالبه نماید، امّا اگر بدون اجازه بدهکار ضامن شود نمیتواند چیزی از او بگیرد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] بارش چند قطره کافی نیست، بلکه باید به مقداری ببارد که به آن (باران) گویند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] تصرف و نماز خواندن در ملک میتی که خمس یا زکات بدهکار است حرام است، مگر آن که بدهی او را بدهند.