وارث
كسی كه از ميت ارث میبرد.
آیا وارث واقف شرعاً می تواند در وقف تصرف کند یا خیر؟
وارث اگر متولی شرعی نباشد، هیچگونه حقی ندارد.
وارث اگر متولی شرعی نباشد، هیچگونه حقی ندارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- شخصی چیزی را وقف کرده و تولیت آن را مادام الحیاة برای خود و پس از مرگ برای ارشد اولاد ذکور قرارداده است. واقف یک پسر داشته که بعد از فوت واقف متولی وقف شد و پس از فوت او، پسر دختر واقف (که ذکور ارشد در نسل واقف بوده) متولی وقف شده اینک دختر پسر واقف دارای فرزند ذکور شده و این پسر پس از سالها ادعا می کند تولیت وقف باید با من باشد لطفاً حکم شرعی را بیان فرمایید.
- اگر متولی موقوفه به وقف عمل نکند یا برخلاف نظر واقف عمل کند چه حکمی دارد؟
- شخصی زمینی را برای مسجد وقف کرده است، و فرزند واقف در زمان حیات واقف، زمین وقف را با شخص دیگری معاوضه کرده است و اکنون شخص ثالث (مشتری) زمین را به عنوان خانه مسکونی ساخته و سکونت دارد، آیا این معاوضه صحیح است؟
- شخصی چیزی را وقف کرده و تولیت آن را مادام الحیات برای خود و پس از فوت برای اولاد ارشد ذکور نسلاً بعد نسل قرار داده آیا پس از انقراض ذکور، تولیت به دختران واقف می رسد یا به دختران پسران واقف؟ در ضمن دختران پسران واقف نیز دارای فرزند ذکور می باشند.
- اگر شخصی زمینی را برای مسجد، حسینیه و یا امر خیر دیگری وقف کند و تحویل متولی وقف دهد، ولی قبل از آنکه متولی، در آن زمین دخل و تصرفی کند، واقف از وقف پشیمان شود یا فوت کند، آیا در این صورت وقف محقق شده یا اینکه زمین به مالک آن یا ورثه منتقل می شود؟
- شخصی در زمان حیات گفته است: خانه من بعد از فوت من وقف باشد. آیا وقف است یا مثل سایر وصایا است که زاید بر ثلث نیاز به اذن وارث داشته باشد؟
- در صورت معین بودن متولی وقف، آیا اداره اوقاف یا دیگران می توانند در آن تصرف کنند؟
- اگر شخصی مغازه اش را وقف کند و این وقف منجزّ باشد، ولی استثنا می کند منافع آن را که تا در قید حیات است از مغازه استفاده کند یا اینکه در فرض مذکور مدت معیّنی را تعیین کند مثلاً بگوید ده سال استثنا می کنم، و بعد در اختیار موقوف علیه قرار گیرد، حکم آن چیست؟و اگر شخص مذکور وقف منجزّ بکند و شخصی را متولی قرار دهد ولی متولی بخاطر رعایت حال واقف همان مغازه را به واقف اجاره می دهد، ولی به 51 اجاره متعارف در بازار، آیا مانعی ندارد؟
- واقف زمینی را وقف کرده و غیر از آن هم زمینی نداشته است. در هنگام ثبت، در اثر اشتباه ثبت کننده، آدرس زمین و همینطور متراژ آن تغییر کرده است، آیا ورثه نسبت به زمین موقوفه با توجه به اشتباه مذکور حقی پیدا می کند یا خیر؟
- مزرعه ای در سنوات خیلی گذشته وقف گردیده است و مقداری از سهام وقف به ثبت رسیده که البته مشاع هم هست و بقیه سهام نیز به ثبت نرسیده است و مزرعه فوق هم قبل از افتتاح اداره ثبت در شهرستان، بصورت مفروزالرعیه ای تقسیم گردیده و سهام موقوفه در مزرعه مشخص است. آیا در این حال وظیفه اداره است که بصورت مشارع عمل کند؟ و اگر قرار است به این شکل عمل شود، تکلیف افرادی که زمین ملکی از همان پلاک خریداری کرده اند چیست؟ یا اقدام به تصرف اراضی مفروزالرعیه ای که البته هم اکنون در تصرف افراد مختلفی هست از طریق دادگاه کنند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] شخصی زمینی را با متراژ معیّنی وقف کرده است اکنون مشخص شده که متراژ آن بیش از مقداری است که واقف تعیین کرده است آیا می توان مازاد را از وقف خارج و تصرف کرد؟
- [آیت الله خامنه ای] ج: اگر واقف در هنگام وقف، مالک شرعی چیزی باشد که وقف کرده است و وقف هم بر وجه شرعی توسط او محقق شده باشد، خرید و فروش و تغییر و تبدیل آن توسط او یا دیگری صحیح نیست هرچند وقف خاص باشد، مگر در موارد خاص استثنایی که شرعاً در آن موارد فروش و تبدیل آن جایز است.
- [آیت الله سبحانی] هرگاه واقف بدون اطلاع از دیون خود وقف کند و این وقف به طلبکار ضرر بزند آیا وقف صحیح است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر واقف بعد از وقف کردن، ادعا کند که هنگام وقف اختلال فکری داشته آیا چنین ادعایی پذیرفته می شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در روستایی، شخصی زمینی را چند سال پیش وقف حسینیه نموده ولی نیاز به حسینیه نداشته اند. اهالی، زمین مزبور را خانه عالم ساخته اند واقف خبردار شده می گوید کارتان شرعاً صحیح نیست. آیا شرعاً این کار اشکال دارد یا نه؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در روستایی، شخصی زمینی را چند سال پیش وقف حسینیه نموده ولی نیاز به حسینیه نداشته اند. اهالی، زمین مزبور را خانه عالم ساخته اند واقف خبردار شده می گوید کارتان شرعاً صحیح نیست. آیا شرعاً این کار اشکال دارد یا نه؟
- [آیت الله سبحانی] اگر واقف، چیزی را وقف کند، ولی قبل از آن که(موقوفٌ علیهم) موقوفه را قبض کنند، شخص واقف بیهوش یا مجنون یا محجور شود. آیا در این صورت وقف باطل می شود؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا واقف همان متولی می باشد واگر واقف متولی برای موقوفه مشخص نکند بعد از وقف می تواند متولی برای آن مشخص کند؟
- [آیت الله نوری همدانی] مورث اینجانب قصد به وقف عرصه واعیان پلاک ثبتی مشخصی را داشته ولیکن این امر در حد یک نامه و قصد به وقف باقی مانده و هیچ گاه به وقف در نیامد و به قبض موقوفه نیز منجر و منتهی نشده لهذا خواهشمند است چگونگی وضعیت شرعی را بیان فرموده تا تکلیف اینجانب به عنوان وارث شرعا روشن گردد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] واقف باید دارای چه شرائطی باشد تا وقف از ناحیه او صحیح باشد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- وقف کننده باید مکلف و عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف کند بنابر این سفیه (یعنی کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می کند) و کسی که مجتهد جامع الشرائط او را از تصرّف در اموالش جلوگیری کرده چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید اگر چیزی را وقف کند، صحیح نیست.
- بنابر احتیاط واجب در اوقاف عامه مثل مسجد و حسینیه نیز قبض معتبر است بنابراین تا جایی را که وقف کرده به تصرف متولی نداده باشد وقفیت آن محقق نشده است و اگر کسی با اجازه واقف در مسجد به عنوان مسجد بودن نماز بخواند وقفیت محقق می شود و در مواردی که واقف خود را متولی قرار دهد نیاز به قبض مجدد ندارد و با نیت جزمی وقف چون قبض متولی وقف حاصل است وقفیت محقق می شود.
- وقف در صورتی صحیح است که مال وقف را به تصرف کسی که برای او وقف شده یا وکیل، یا ولیّ او بدهند، ولی اگر چیزی را بر اولاد صغیر خود وقف کند قبض و تصرف جدید لازم نیست.
- اگر مثلا بگوید این مال بعد از مردن من وقف باشد چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده، صحیح نیست مگر اینکه نظر واقف وصیّت به وقف باشد برای بعد از فوت.
- اگر ملک وقف خراب شود، از وقف بودن بیرون نمی رود مگر آنکه عنوانی را قصد کرده باشد که آن عنوان از بین برود مثل اینکه باغ را برای تفریح وقف کرده باشد که اگر آن باغ خراب شود وقف باطل می شود و به ورثه واقف بر می گردد.
- واقف در حین وقف کردن می تواند برای موقوفه متولی تعیین کند. 1 مسجد متولی نمی خواهد اما اگر مسجد موقوفاتی داشته باشد می تواند برای آن موقوفات متولی قرار دهد. 2 اگر متولی تعیین کرده متولی باید طبق وقف نامه عمل کند. 3 تغییر متولی جایز نیست. 4 اگر واقف متولی تعیین نکند: الف: اگر وقف عام باشد حاکم شرع متولی را تعیین می کند. ب: اگر وقف خاص باشد اختیار با خود آنان است و اگر آنها بالغ نباشند اختیار با ولی آنها می باشد و در این مورد تعیین متولی از جانب حاکم شرع لازم نیست.
- اگر کسی چیزی را وقف کند، از ملک او خارج می شود بنابراین حق هیچ نوع تصرفی در آن را ندارد و نمی تواند آن را به کسی ببخشد یا بفروشد یا دوباره آن را وقف کند یا جهت وقف را عوض کند مثلاً نمی تواند حسینیه را مسجد قرار دهد حتی اگر در حین وقف برای آن متولی تعیین نکرده باشد بعداً حق تعیین متولی یا دخل و تصرف در امور وقف را ندارد و اگر واقف فوت کند ورثه او از چیزی که وقف کرده ارث نمی برند همان طور که وصیت در مورد آن صحیح نیست و در برخی از موارد متولی وقف می تواند آن را بفروشد که تفصیل آن در مسأله 2171 گذشت.
- اگر عاریه دهنده طوری شود که شرعاً نتواند در مال خود تصرف کند مثلا دیوانه شود، عاریه کننده باید مالی را که عاریه کرده به ولیّ او بدهد.
- هر گاه بین کسانی که مال را برای آنان وقف کرده اند بطوری اختلاف پیدا شود که اگر مال وقف را نفروشند، گمان آن برود که مال یا جانی تلف شود، می توانند آن مال را بفروشند و بین موقوف علیهم تقسیم نمایند، و همچنین است اگر واقف شرط کند که اگر صلاح در فروش وقف باشد می توانند بفروشند، ولی چنانچه اختلاف با تنها فروختن و تهیه مکان دیگر بر طرف می شود، لازم است آن موقوفه، به محل دیگر تبدیل و یا با پول فروش آن محل دیگر خریده شود و به جای مکان اول، و در همان جهت وقف اولی، وقف گردد.
- جاعل باید بالغ و عاقل باشد و از روی قصد و اختیار قرار داد کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرف نماید، بنابر این جعاله آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می کند صحیح نیست.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] وقف کننده باید مکلف و عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف کند، بنابر این چون سفیه، حق ندارد در مال خود تصرف نماید اگر چیزی را وقف کند صحیح نیست.
- [آیت الله سیستانی] وقف کننده باید بالغ و عاقل باشد، و با قصد و اختیار وقف کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرف نماید، بنابراین سفیه یعنی: کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف میکند چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید، اگر چیزی را وقف کند صحیح نیست.
- [آیت الله اردبیلی] وقف کننده باید مکلّف و عاقل بوده و قصد و اختیار داشته باشد و شرعا بتواند در مال خود تصرّف کند؛ بنابر این اگر سفیه چیزی را وقف کند، صحیح نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] وقف کننده باید مکلّف و عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصّرف کند ، بنابر این سفیهی که در حال بالغ بودن سفیه بوده یا حاکم شرع او را از تصّرف در اموالش جلوگیری کرده ، چون حقّ ندارد در مال خود تصّرف نماید ، اگر چیزی را وقف کند صحیح نیست .
- [آیت الله بهجت] وقف‌کننده باید بالغ، عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف کند، بنابراین سفیه چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید، اگر چیزی را وقف کند صحیح نیست.
- [آیت الله شبیری زنجانی] وقف‌کننده باید ممیّز و عاقل باشد و با قصد و اختیار وقف کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف کند، بنابراین وقف سفیه بدون اذن یا اجازه ولیّ او صحیح نیست و کسی که بدون اختیار وقف کرده اگر بعداً وقف را اجازه کند وقف صحیح خواهد بود و وقف بچه ده ساله در موردی که بجا و شایسته باشد ظاهراً صحیح است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] وقف کننده باید بالغ و عاقل و دارای قصد و اختیار باشد و شرعاً حق تصرف در اموال خود را داشته باشد، بنابراین انسان سفیه یا بدهکاری که حاکم شرع او را از تصرف در اموالش منع کرده اگر چیزی از اموال خود را وقف کند صحیح نیست.
- [آیت الله بروجردی] وقف کننده باید مکلف و عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف کند، بنا بر این سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف میکند، چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید، اگر چیزی را وقف کند صحیح نیست.
- [آیت الله خوئی] وقف کننده باید مکلف و عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف کند، بنابراین سفیه (یعنی کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف میکند) چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید اگرچیزی را وقف کند صحیح نیست.
- [آیت الله بهجت] معامله چیزی که وقف شده باطل است، ولی اگر معلوم شود وقف باطل بوده مثل آنکه واقف بالغ نبوده، یا در نفروختن آن مفسده بزرگ‌تری چون قتل نفس و هتک عِرض باشد، یا معلوم باشد که واقف محل خاصّی در نظر نداشته مثل زمینی که برای حمام ده وقف کرده باشد، در این صور فروختن جایز است. اما در صورت اول، خود واقف یا وارث او می‌تواند آن را برای خود بفروشد، و در صورت دوم، موقوفه فروخته می‌شود و تبدیل به چیزی که به نظر واقف نزدیک‌تر است می‌شود، و در صورت سوم، به مثل آن تبدیل می‌گردد؛ مثلاً در جای دیگر همان ده حمام ساخته می‌شود. و همچنین وقفی که در آن اختلاف شده به‌طوری‌که علم یا اطمینان به خرابی وقف پیدا شود، بنابر اظهر می‌توان آن را فروخت.