فی سبیل الله
فی سَبیلِ اللَّه یعنی هر کاری که راه خدا برای خدا انجام شود.
آیا مردم می‌توانند پول مبلّغ را از باب زکات چون فقیر است و یا فی سبیل الّله به او بدهند؟
چنانچه فقیر است و تبلیغ هم می‌کند از هر کدام به عنوان زکات بدهند، اشکال ندارد، البتّه حقّ التبلیغ را در غیر واجبات از زکات حساب نکنند.
چنانچه فقیر است و تبلیغ هم می‌کند از هر کدام به عنوان زکات بدهند، اشکال ندارد، البتّه حقّ التبلیغ را در غیر واجبات از زکات حساب نکنند.
عنوان سوال:
آیا مردم می‌توانند پول مبلّغ را از باب زکات چون فقیر است و یا فی سبیل الّله به او بدهند؟
پاسخ:
چنانچه فقیر است و تبلیغ هم می‌کند از هر کدام به عنوان زکات بدهند، اشکال ندارد، البتّه حقّ التبلیغ را در غیر واجبات از زکات حساب نکنند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- آیا پدر میتواند زکات نهگانه را به فرزند خود از بابت فی سبیل الّله بدهد و فرزند هم این زکات را برای کفّارات خود مصرف کند یعنی کفّارات بدهکار است آن را بپردازد؟
- آیا دو فقیر می‌توانند ردّ مظالم را به همدیگر بدهند؟
- استفاده طلاّب از زکات فطره چه صورت دارد و آیا مردم می‌توانند در ماه رمضان به آنان زکات بدهند؟
- در رساله عملیّه فرمودهاید: اگر پسر به کتابهای علمی دینی محتاج باشد، پدر میتواند به او زکات دهد، حال آیا میتواند از سهم فی سبیل الّله به پسر زکات بدهد و اگر از زکات به پسر داد و پسر به جای آن که کتاب بخرد بدهکاریهای خود را داد، آیا جایز است؟
- قوت منطقه ما اکثرانان است، آیا می‌توانند بابت زکات فطره سه کیلو آرد یا قیمت آن را بدهند؟
- اگر کسی بلیط خریداری کرد ولکن نیامد آیا دیگران می‌توانند پول بدهند و جای او را خریداری کنند؟
- آیا قضات محاکم با توجّه به پیشرفتهای علمی پزشکی قانونی می‌توانند به استناد نظرات آنان از باب یکی از طرق اثبات، صدور حکم نمایند یا خیر؟
- افرادی که چندین سال است زکات ندادهاند، آیا می‌توانند همه را یکجا حساب کنند و به مسجدی که در حال ساختن است بدهند؟
- آیا پدر میتواند مخارج تحصیل فرزند ذکور یا اناث خود را از باب زکات به سعه، زکات فطره، سهم سادات اگر فرزند سیّد باشد و یا ردّ مظالم و سهم امام 7 البتّه با اجازه مجتهد بدهد و در صورت مثبت بودن تمامی صدر مذکور، اطّلاع فرزندان لازم است یا پدر خودش خرج کند ولی نیّت وجوه منطبقه کند، در صورت لزوم اطفال صغار که متوجّه اینگونه مسائل نمیشوند با اجازه مجتهد حلّ میشود یا نه؟
- آیا این مسئله صحیح است که انسان از یک مجتهد و چند فقیر سیّد درباره سهم سادات و چند نفر فقیر غیر سیّد در مورد ردّ مظالم و زکات وکیل شود از جانب آنها تصرّف کند که آن پول مال آنها و از جانب آنها تصرّف کند و به افراد مشتبه الحال ببخشد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله صافی گلپایگانی] در باب کفاره روزه آیا می شود بمقدار پول گندم، یا برنج به فقیر داد؟
- [سایر] این حدیث از کیست و توضیح دهید: (الشاخص فی طلب العلم، کالمجاهد فی سبیل الله)؟
- [سایر] ابوالفضل گلپایگانی مبلغ بهائیت در کتاب (فرائد) خود به چندین روایت در بشارت ظهور باب تمسک کرده است که روایت أم هانی یکی از این روایات میباشد. این روایت دارای تعبیر (مولود فی آخر الزمان) است، که ابوالفضل گلپایگانی آنرا بر علی محمد باب حمل و ادعا کرده است که او همان مولود آخرالزمان و موعود اسلام است. آیا میتوان این استدلال را پذیرفت؟
- [سایر] چه نوع انتظاری برترین عبادت و مصداق کامل جهاد فی سبیل الله است؟
- [آیت الله بروجردی] هرگاه زیدی طلبی از عمروی داشته و عمرو مدیون وفات نموده، آیا در صورت فقیر بودن مدیون، از باب زکات یا مظالم میتوان دین را حساب نمود؟ و اگر به قدر ادای دین ترکه دارد و لیکن ورثه حاضر برای ادای دین او نیستند، آیا باز هم میتواند ذمّه عمرو مدیون را از باب زکات بری نماید یا خیر؟
- [آیت الله بروجردی] شخصی چیزی را از باب زکات با فقیری دستگر دان نموده و فقیر دو باره به قرض، رد به او نموده و قرار گذاشته بعد از سه ماه بدهد، پس از گذشتن مدّت مذکوره فقیر غنی شده، آیا میتواند آن زکات را که به قرض داده پس بگیرد، یا باید به فقیر دیگر داد؟
- [آیت الله بهجت] اگر مؤمنین در ایّام تبلیغی رمضان یا محرّم قدرت مالی برای دعوت مبلّغ نداشته باشند؛ آیا از پول زکات می توانند برای این امر اقدام کنند؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر به فردی از باب ردّ مظالم یا کفّاره یا خمس و یا زکات چیزی بدهند و از خرج سال او زیاد بیاید، آیا لازم است خمس زیادی را پرداخت کند یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] نظر به این که کمبود فضاهای آموزشی در اکثر نقاط کشور از مشکلات عمده ی دولت و ملّت به حساب می آید و با عنایت به این که یکی از موارد مصرف زکات "فی سبیل اللّه " می باشد، مستدعی است نظر مبارک را در خصوص تخصیص این مورد از زکات به امر مقدّس مدرسه سازی مرقوم فرمایید؟
- [آیت الله سبحانی] زکات فطره را کناری گذاشتیم ولی از پول دیگر به فقیر پرداخت کردیم آیا واجب است پول کنار گذاشته را دوباره به فقیر بدهیم؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- این عمل بانک که وصول کردن سفته و یا چکها برای مشتریان بوده باشد، جائز است وگرفتن کارمزد نیز برای این عمل جائز میباشد بشرط این که بانک فقط در گرفتن اصل مبلغ سفته و یا چک دخالت داشته باشد وامّا چنانچه برایآن مبلغ سود و فائده نزولی قرار داده باشند در این صورت تصدی بانک جائز نمیباشد وگرفتن کارمزد برای وصول مبلغ سفته ویاچک از نظر فقهی از باب جعاله میباشد.
- این قرارداد با بانکها جائز است برای این که عمل بانک یا از باب اجاره است که شرکت سهامی بانک را در مقابل پرداخت آن کارمزد برای این کار )فروش سهام( اجیر خود قرار داده است و یا از باب جعاله، که شرکت سهامیمتعهّد شده است که اگر بانک این کار را برای او انجام دهد، این مبلغ را به او بپردازد، در هر دو صورت این قرارداد ومعامله با بانک صحیح است وبانک با انجام دادن عمل مزبور حق دارد کارمزد تعیین شده را دریافت کند.
- زنی که صیغه شده اگر فقیر باشد، شوهرش ودیگران می‌توانند به او زکاْ بدهند ولی اگر شوهرش در ضمن عقد شرط کند که مخارج او را بدهد، یا به جهت دیگری دادن مخارجش بر او واجب باشد، در صورتی که بتواند مخارج آن زن را بدهد وبذل هم نماید یا اگر بذل ننماید ممکن باشد او را اجبار به بذل نفقه نمایند نمیشود به آن زن زکاْ داد.
- انسان میتواند زکاْ را در هشت مورد مصرف کند: اوّل - فقیر و آن کسی است که مخارج سال خود وعیالاتش را ندارد و کسی که صنعت یا ملک یا سرمایهای دارد که میتواند مخارج سال خود را بگذراند فقیر نیست; دوم - مسکین و آن کسی است که از فقیر سختتر میگذراند; سوم - کسی که از طرف امام7 یا نایب امام مأمور است زکاْ را جمع ونگهداری نماید و به حساب آن رسیدگی کند و آن را به امام یا نایب امام یا فقیر برساند; چهارم - کفاری که اگر زکاْ به آنان بدهند به دین اسلام مایل میشوند یا در جنگ به مسلمانان کمک میکنند و به مسلمانانی که ایمان آنان ضعیف است زکاْ داده میشود که سبب تقویت ایمان آنان گردد; پنجم - دادن زکاْ به بندههایی که مکاتب هستند ونمیتوانند مال کتابت خود را ادا بنمایند; ششم بدهکاری که قرض او را فراگرفته ونمیتواند قرض خود را بدهد بشرط آن که قرض صرف در معصیت نشده باشد; هفتم - سبیل ا& یعنی کارهائی که منفعت عمومی دینی دارد، مثل ساختن مسجد ومدرسهای که علوم دینیّه در آن خوانده میشود وساختن پلها واصلاح ذات البین واعانت بر طاعات وظاهراً جائز است دادن این سهم از زکات را در هر طاعتی که انسان بدون آن متمکّن از آوردنش نمیباشد یا متمکّن است ولی بدون آن اقدام به آوردن آن طاعت نمیکند; هشتم - ابنالسبیل یعنی مسافری که در سفر درمانده شده واحکام اینها در مسائل آینده گفته خواهدشد.
- آیا جائز است که بانک بر حسب تقاضای سفارش دهنده مبلغ کالای مورد سفارش را تا مدّت معیّنی مطالبه نکند وبابت آن، مبلغی از سفارش دهنده بگیرد؟ ظاهر این است که گرفتن مبلغ اضافی و فائده برای بانک جائز باشد واین عمل چون بعنوان قرض نبوده است که سود و فائده برای قرض بوده باشد، ربا نمیشود بلکه بر حسب تقاضای سفارش دهنده و به امر او بوده است وبر طبق قانون اتلاف بابت ضمان زیان تأخیر ودیرکرد پرداخت پولی که در ارز خارجی در ذمّه خریدار به فروشنده داده است دریافت میدارد اشکال ندارد ولی چنانچه اگر مبلغ سفارش را بعنوان قرض تا مدّت معیّن بخریدار بدهد وبرای آن مدّت سود و فائده بگیرد، جائز نیست وربا خواهد شد مگر آن که علاوه بر تأخیر انداختن پول، بانک در ضمن عملی مربوط به این معامله برای خریدار انجام داده باشد و آن مبلغ فائده را بابت آن عمل از باب جعاله سفارش دهنده به بانک بدهد در این صورت گرفتن آن فائده جائز است واشکال ندارد. و در آنچه گفته شد فرق نمیکند که به جای بانک شخص دیگر تاجری که مورد اعتماد طرفین فروشنده وخریدار بوده باشد، آن اعمال را انجام دهد.
- جائز است بانک بابت انجام عمل گشایش وتعهّدات مربوطه مبلغی از سفارش دهنده وخریدار بعنوان کارمزد دریافت بدارد واین عمل بانک را میشود از نظر شرعی به یکی از دو عنوان فقهی تطبیق کرد: 1 - ممکن است گفته شود که خریدار بانک را برای این عمل اجیر می‌کند وکارمزد پرداختی را که با نسبت معیّنی از بهای کالای مورد سفارش که مورد توافق بانک و خریدار میباشد، بابت اجرت عمل مزبور به بانک میپردازد و در صورتی که این عمل با بانک دولتی انجام گردد، چون بانک از پولی که در اختیار دارد، قیمت کالای مورد سفارش را به فروشنده میدهد، لازم نیست از حاکم شرع یا وکیل او اجازه داشته باشد و همینطور در مسائل بعد اگر طرف معامله بانک دولتی بوده باشد. 2 - ممکن است این عمل از باب عقد جعاله بوده باشد، یعنی سفارش دهنده با بانک قرار میگذارد که اگر بانک عمل گشایش اعتبار را برای او انجام دهد، مبلغی را که بعنوان کارمزد میگیرد، به بانک بپردازد وبانک پس از انجام عمل گشایش اعتبار حق دارد که آن مبلغ را از او دریافت بدارد وممکن است عمل بانک را یک نوع معامله خرید وفروش بدانیم از این جهت که بانک مبلغ سفارش را با ارز خارجی و به پول کشور فروشنده کالا به او میپردازد و از خریدار به پول رایج کشور خودش عوض آن را میگیرد، پس از آن ارز خارجی را در ذمّه خریدار به پول کشور خودش با فائدهایکه میگیرد، میفروشد وچون مورد معامله ارزی دونوع مختلف میباشد، اشکالی پیدا نمیکند وجائز است.
- سپردن پول به بانک دولتی به قصد زیاد شدن آن جایز نیست وگرفتن سود و فائده بر آن پول، ربا و حرام است ولی برای جلوگیری از ابتلأ بربا و حرام میتواند در نیّت خود شرط گرفتن سود و فائده قرار ندهد و بنابر این گذارد که اگر بانک سود و فائده ندهد، خود را طلبکار نمیداند ومطالبه نخواهد کرد، در این صورت اگر بانک فائدهای داد میتواند آن فائده را بگیرد و در آن تصرّف کند. این بود حکم بانکهای دولتی و از اینجا حکم بانکهایی که به شرکت با دولت سرمایهگذاری شده است معلوم میگردد. چون پول موجود در این بانکها، حکم بانکهای دولتی را دارد. امّا حکم بانکهای غیر اسلامی مانند بانکهای بلاد کفر، چه دولتی باشد چه شخصی، گرفتن پول از این بانکها جائز است، و تصرّف در آن احتیاج به اجازه حاکم شرع یا وکیل او ندارد و امّا سپردن پول به این بانکها حکم آن، حکم سپردن پول به بانکهای اسلامی نیست که قبلاً گفته شد چنانچه شرط سود و فائده شده باشد، تصرّف در آن فائده و سود با اجازه حاکم شرع جائز است چون از باب استنقاذ حقّ مسلمان از کافر حربی است.
- آیا جائز است که بانک چنین عملی را انجام دهد وگرفتن آن جائزه شرعاً جائز است یا نه؟ در این مسأله تفصیل هست به این که اگر عمل قرعه کشی پس از اعلام بانک بصورت شرط از طرف مشتریان نباشد وپول خود را به این شرط نگذارند که قرعه کشی انجام شود، بلکه قرعهکشی فقط بعنوان تشویق مشتریان بوده باشد که بیشتر پول در آن بانک بگذارند و یا اشخاصی حساب در آن بانک باز کنند، در این صورت عمل قرعه جائز است و کسی که قرعه به نام او اصابت کند جائز است آن جائزه را بگیرد و اگر عمل قرعهکشی چنانچه بنحو شرط ضمن عقد مانند عقد قرض و یا عقد دیگری بوده باشد، انجام بگیرد و از باب وفا به آن شرط قرعه بکشند، جائز نمیباشد وگرفتن جائزه نیز برای کسی که قرعه به نام او اصابت کرده است به عنوان وفا به آن شرط جائز نمیباشد.
- سفتهها بر دو نوع است: اول: این که حکایت کند از یک بدهی واقعی یعنی امضأ کننده مبلغ ذکر شده در سفته را حقیقتاً به صاحب سفته بدهکار است و سفته مدرک آن بدهکاریاست. دوم: این که واقعیّت ندارد، فقط یک عمل صوری که بمنظوری صادر شده است، امّا نوع اوّل که حقیقتاً صاحب سفته بموجب آن طلبکار است، جائز است که طلب مدّتدار خود را که در ذمّه بدهکار دارد، بمبلغ کمتری بوجه نقد به بانک یا شخص دیگری بفروشد و به جای صاحب سفته، خریدار آن طلبکار میشود ولی فروختن آن بطور نسیه وبمدّت، بنابر احتیاط واجب جائز نیست، چون شامل فروش بدهی به بدهی میباشد. امّا نوع دوم که سفته صوری بوده باشد جائز نیست صاحب سفته آن را به دیگری بفروشد، چون در واقع طلبی در ذمّه امضأ کننده آن سفته ندارد بلکه این سفته به این منظور صادر شده که صاحب سفته و کسی که به حواله کرد او میباشد بتواند از آن استفاده کرده و با کم کردن مقداری از مبلغ به دیگری بفروشد ولذا به این نوع سفتهها، سفته صوری ومجاملهای گفته میشود و فروختن آن به بانک در واقع قرض کردن صاحب سفته است از بانک وحواله کردن بانک است بعهده امضأ کننده آن با این که در ذمّه او طلبیندارد، بنابراین مبلغی که بانک بابت مدّت آن سفته کم می‌کند، ربا وحرام است. ولی ممکن است برای نجات از گرفتاری ربا، فروش این نوع سفته را به بانک بصورت یک معامله صحیح وشرعی در آورد، به این که متعهّد سفته به شخصی که سفته به حواله کرد او میباشد، وکالت میدهد که مبلغ سفته را با کم کردن مقداریدر ذمّه او به بانک بفروشد در صورتی که وجه سفته با نوع دیگری از پول معاوضه وفروخته شود مثلاً وجه سفته اگر هزار تومان ایرانی باشد او را دو ماهه به پنجاه دینار عراقی در ذمّه متعهّد صوری سفته بفروشد، باز وکالت داشته باشد که آن پنجاه دینار عراقی را از قبل متعهّد سفته، دو ماهه به هزار تومان ایرانی بخودش بفروشد و به این ترتیب ذمّه صاحب سفته بدهکار میشود به مقدار مبلغی که متعهّد سفته به بانک بدهکار گردیده است، ولی چون در صحّت این معامله لازم است که وجه مبلغ سفته با عوض آن مغایر باشد، لذا نتیجه زیادی نخواهد داشت و در صورت یک نوع بودن پول مانند ریال و به ریال، این همان قرض با سود است که جائز نیست و یا این که با توجه بانک به این که سفته صوری است وواقعیّت ندارد ووجه سفته را به صاحب سفته قرض میدهد، مبلغی را که از وجه سفته کم می‌کند بعنوان کارمزد وحقّ العمل ثبت در دفاتر وتحصیل آن بموقع و در سررسید منظور کند و در این صورت نیز اشکالی ندارد. وامّا مراجعه متعهّد سفته به کسی که از آن استفاده کرده است وگرفتن مبلغ سفته تماماً اشکال ندارد وربا نمیباشد، چون استفاده کننده سفته تمام مبلغ را به عهده او حواله کرده است واوهم پرداخت کرده است، پس ذمّه صاحب سفته بدهکار شده است به همان مقدار که حواله کرده است.
- روزه تمام روزهای سال، غیر از روزهای حرام و مکروه که گفته شد، مستحبّ است وبرای بعضی از روزها بیشتر سفارش شده است که از آن جمله است: 1 - پنجشنبه اوّل و پنجشنبه آخر هر ماه و چهار شنبه اوّلی که بعد از روز دهم ماهاست و اگر کسی اینها را بجا نیاورد، مستحبّ است قضا نماید و چنانچهاصلاً نتواند روزه بگیرد، مستحبّ است برای هر روز یک مدّ طعام یا 6/12 نخود نقره به فقیر بدهد. 2 - سیزدهم وچهاردهم وپانزدهم هر ماه. 3 - تمام ماه رجب وشعبان وبعضی از این دو ماه اگرچه یکروز باشد. 4 - روز عید نوروز، روز چهارم تا نهم شوّال، روز نهم وبیست وپنجم ذیقعده، روز اوّل تا نهم ذیحجه )روز عرفه( ولی اگر به واسطه ضعف روزه نتواند دعاهای روز عرفه را بخواند، روزه آن روز مکروه است، عید سعید غدیر (18ذیحجه(، روز مباهله (24ذیحجه(، روز اوّل وسوم وهفتم محرّم، روز میلاد مسعود پیغمبر اکرم (17 ربیع الأوّل( و15 جمادی الأولی و روز مبعث حضرت رسول اکرم (27رجب( و اگر کسی روزه مستحبّی بگیرد واجبنیست آن را به آخر برساند، بلکه اگر برادر مؤمنش او را بهغذا دعوت کند مستحبّ است دعوت او را قبول کند و در بین روز افطار نماید.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] فقیر می تواند از سهم (سبیل الله) برای رفتن به حج و زیارت و مانند اینها زکات بگیرد، حتّی اگر به مقدار خرج سالش زکات گرفته باشد، باز می تواند برای زیارت و مانند آن از سهم سبیل الله زکات بگیرد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] فقیر می تواند برای رفتن به حج و زیارت و مانند اینها زکات بگیرد، ولی اگر به مقدار خرج سالش زکات گرفته باشد، برای زیارت و مانند آن نمی تواند زکات بگیرد ولی از سهم سبیل الله مانعی ندارد.
- [آیت الله سبحانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد می شود از سهم (فی سبیل الله) به او زکات داد. زکات فطره;
- [آیت الله شبیری زنجانی] انسان میتواند برای رفتن به حجّ خانه خدا و زیارت، از سهم سبیل اللَّه زکات بگیرد؛ اگر چه فقیر نباشد یا این که به مقدار خرج سالش زکات گرفته باشد.
- [آیت الله مظاهری] انسان میتواند برای رفتن به حجّ و زیارت و مانند اینها از سهم سبیل اللَّه زکات بگیرد، گرچه فقیر نباشد یا اینکه به مقدار خرج سالش زکات گرفته باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] قبل از آن که زکات بر انسان واجب شود نمی تواند چیزی از باب زکات به فقیر دهد، ولی می تواند به او قرض دهد و بعد از آن که زکات بر او واجب شد حساب کند.
- [آیت الله مظاهری] اگر پدر و مادر مقصّر باشند، نظیر اینکه مادر با زن فرزندش ناسازگاری می‌کند و یا پدر با اولاد تندخویی می‌کند، فرزند نمیتواند با آنها تندخویی کند و باید بر بدی آنها صبر کند، اگرچه طرفداری از آنها لازم نیست بلکه جایز نیست، و اگر میتواند از باب ارشاد جاهل آنان را ارشاد کند، باید ارشاد کند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] انسان نمیتواند مخارج کسانی را که مثل اولاد خرجشان بر او واجب است از زکات بدهد و اگر مخارج آنها را ندهد، دیگران می‌توانند به آنان زکات بدهند و بنا بر احتیاط واجب کسی که عرفاً به انسان پیوسته بوده و انسان خرجی او را میدهد، همچون کسانی هستند که پرداخت مخارج آنها بر انسان لازم است و نمیتوان از باب زکات مخارج آنها را داد. در این مسأله فرقی نیست که بخواهد زکات را به خاطر فقیر بودن بدهد یا به جهت مصارف دیگر.
- [آیت الله وحید خراسانی] انسان می تواند برای رفتن به حج و زیارت و مانند اینها از سهم سبیل الله زکات بگیرد اگر چه فقیر نباشد یا این که فقیر باشد و به مقدار مخارج سالش زکات گرفته باشد و بنابر احتیاط واجب معتبر است که این امور علاوه بر این که طاعت هستند دارای مصلحت عمومی نیز باشند مانند تعظیم شعایر و ترویج دین
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . فقیر می تواند برای رفتن به حج و زیارت و مانند اینها زکات بگیرد ولی اگر به مقدار خرج سالش زکات گرفته باشد، برای زیارت و مانند آن نمی تواند از سهم فقرا زکات بگیرد ولی از سهم سبیل الله مانعی ندارد.