دنیا
دنیا: جهان محسوس و مادّی، مقابل آخرت است .
چرا علیرغم رازق بودن خدا، در دنیا گرسنگان زیادی وجود دارند؟
معنای رزاق بودن خدای متعال، این نیست که تحت هر شرایطی و برای هر فردی، خوراکش در وقت لازم تهیه می شود و هیچ کس گرسنگی نمی بیند. چنین معنایی با مشاهده وضعیت گرسنگان و ... غلط بودن خود را نشان می دهد. درباره رزاق بودن خدای متعال چند مطلب را باید در نظر داشت: 1- توحید فاعلی و اینکه هر فعلی در عالم رخ می دهد، به قدرت و اذن خدای متعال است. اگر زراعتی می شود، و محصولی ایجاد می شود، فعل خدای متعال است: (أَ فَرَءَیْتُم مَّا تحَرُثُونَ * ءَ أَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نحَنُ الزَّارِعُونَ * لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ * إِنَّا لَمُغْرَمُونَ؛[واقعه، آیات 63-66] آیا آنچه را کشت می کنید دیده اید؟ * آیا شما آن را می رویانید یا ما رویاننده ایم؟ * اگر اراده حتمی کنیم مسلّما آن را خار و خاشاک می گردانیم، پس شما از روی تعجب و تأسف گویید: * حقّا که ما غرامت زده ایم.) پس هر چه به عنوان رزق شمرده می شود، در واقع از جانب خدای متعال است. و منظور از رازق بودن خدای متعال، بر پا داشتن نظامی مستحکم است که در آن روزی هر موجودی تامین شده و در جای خود قرار گرفته است. روایات ذیل نشان می دهد که معنای رازق بودن، همین بر پا داشتن نظام رزق است: امام علی علیه السلام : (این مورچه[ها] را بنگرید که با آن همه کوچکی و ظرافت اندام، که تقریباً به چشم نمی آید . . . روزی اش تضمین شده و به او روزیِ فراخورِ حالش می رسد ؛ [خداوند] منّان از او غافل نیست و [پروردگار] حسابگر محرومش نساخته است ، اگر چه در دل تخته سنگی صاف و خشک و یا در میان صخره ای سخت باشد.)[1] امام علی علیه السلام: (این کلاغ است و آن یکی عقاب ، این کبوتر است و آن دیگری شترمرغ . هر مرغی را به نامی خوانده و روزی او را ضمانت کرده است.)[2] 2- نظام خلقت به گونه ای قرار داده شده است، که ممکن است، عده ای به ظلم و ستم بپردازند و اموال دیگران را غصب کرده و روزی آن ها را از بین ببرند! مثلا در آمریکا برای بالا نگاه داشتن قیمت گندم، حجم بسیاری گندم را به دریاها بریزند و در آن سوی دنیا عده ای از گرسنگی بمیرند! خدای متعال با نظام خلقت روزی این عده را نیز داده است، اما ظلم ظالم مانع رسیدن روزی به دست خودشان شده است. که بندگان خدا باید با همین نظام عالم، ظلم ظالم را نابود کنند. امام صادق علیه السلام وقتی ابو عبیده به ایشان عرض کرد: دعا کن که خداوند روزی مرا در دست بندگانش قرار ندهد فرمود : خداوند چنین کاری نمی کند . او روزی بندگان را در دست یکدیگر قرار داده است؛ اما از خدا بخواه که روزی ات را در دست بندگان خوبش قرار دهد ، که این از خوشبختی است.[3] 3- مساله ای روزی در روایات ما بسیار مد نظر بوده است و انسان از همّ و غم بی جا در این باره پرهیز داده شده است. اگر به محتوای این روایات توجه کنیم، مشاهده می کنیم که به دلیل خصلت ذاتی حریص بودن انسان (إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً [معارج/19] به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است.) بر این مساله اهتمام شده است. تا انسان به افراط نپردازد و تمام عمر خود را صرفا به فکر کسب دنیا نباشد. و غافل از این نگردد که دنیا، مزرعه آخرت است و باید در آن برای آخرت تلاش کرد. و الا هرگز تائید ننموده اند که کسی در خانه اش بنشیند تا از آسمان روزی او بیاید! این مساله نیاز به تاکید موکد و بیان فراوان دارد، تا انسان از آخرت غفلت نکند. در روایات ذیل دقت کنید که چگونه 1- از حرص نفی می کند، 2- به جستن روزی تشویق می کند 3- از وارونه شدن افعال آدمیان در معامله با دنیا می گوید که تمام توجهش به دنیا است و آخرت را نمی بیند! جمع این سه مطلب در اعتدال نهفته است: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : (نه حرص زدن حریص ، روزی را به سوی او می کشاند و نه ناخوش داشتن کسی، آن را از او باز می دارد.)[4] امام علی علیه السلام: (خداوند روزیِ شما را تضمین کرده و به عمل (انجام واجبات) فرمان یافته اید. پس، طلبِ روزیِ تضمین شده، نباید برای شما مقدّم بر اعمال واجب باشد؛ ولی به خدا سوگند، که شک بر شما عارض شده و اوهام نادرست، با یقین درآمیخته است، چندان که آنچه برای شما تضمین شده، گویی به صورت امری واجب در آمده و گویی آنچه واجب شده، از دوش شما برداشته شده است.)[5] امام علی علیه السلام: (روزی را بجویید؛ زیرا روزی برای جوینده آن ضمانت شده است.)[6] 4- در اسباب جلب رزق نباید، سببها را منحصر در عالم ماده دید. و توجه به اسباب معنوی در زیاد یا کم شدن رزق نیز لازم است: امام باقر (ع) می فرمایند: (ذکر خدا بعد از طلوع فجر در تحصیل روزی مؤثرتر است از سفر کردن و کوشیدن.)[7] امام باقر علیه السلام : (بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او گرفته می شود .)[8] [1]. نهج البلاغة: الخطبة 185. [2]. نهج البلاغة : الخطبة 185. [3]. تحف العقول : 361. [4]. بحار الأنوار: ج77 ص 68 ح7. [5]. نهج البلاغة: الخطبة114. [6]. الإرشاد : ج1ص303. [7]. بحار الأنوار :ج 85ص323ح 11. [8]. الکافی :ج2 ص270ح8 .
معنای رزاق بودن خدای متعال، این نیست که تحت هر شرایطی و برای هر فردی، خوراکش در وقت لازم تهیه می شود و هیچ کس گرسنگی نمی بیند. چنین معنایی با مشاهده وضعیت گرسنگان و ... غلط بودن خود را نشان می دهد. درباره رزاق بودن خدای متعال چند مطلب را باید در نظر داشت: 1- توحید فاعلی و اینکه هر فعلی در عالم رخ می دهد، به قدرت و اذن خدای متعال است. اگر زراعتی می شود، و محصولی ایجاد می شود، فعل خدای متعال است: (أَ فَرَءَیْتُم مَّا تحَرُثُونَ * ءَ أَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نحَنُ الزَّارِعُونَ * لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ * إِنَّا لَمُغْرَمُونَ؛[واقعه، آیات 63-66] آیا آنچه را کشت می کنید دیده اید؟ * آیا شما آن را می رویانید یا ما رویاننده ایم؟ * اگر اراده حتمی کنیم مسلّما آن را خار و خاشاک می گردانیم، پس شما از روی تعجب و تأسف گویید: * حقّا که ما غرامت زده ایم.) پس هر چه به عنوان رزق شمرده می شود، در واقع از جانب خدای متعال است. و منظور از رازق بودن خدای متعال، بر پا داشتن نظامی مستحکم است که در آن روزی هر موجودی تامین شده و در جای خود قرار گرفته است. روایات ذیل نشان می دهد که معنای رازق بودن، همین بر پا داشتن نظام رزق است: امام علی علیه السلام : (این مورچه[ها] را بنگرید که با آن همه کوچکی و ظرافت اندام، که تقریباً به چشم نمی آید . . . روزی اش تضمین شده و به او روزیِ فراخورِ حالش می رسد ؛ [خداوند] منّان از او غافل نیست و [پروردگار] حسابگر محرومش نساخته است ، اگر چه در دل تخته سنگی صاف و خشک و یا در میان صخره ای سخت باشد.)[1] امام علی علیه السلام: (این کلاغ است و آن یکی عقاب ، این کبوتر است و آن دیگری شترمرغ . هر مرغی را به نامی خوانده و روزی او را ضمانت کرده است.)[2] 2- نظام خلقت به گونه ای قرار داده شده است، که ممکن است، عده ای به ظلم و ستم بپردازند و اموال دیگران را غصب کرده و روزی آن ها را از بین ببرند! مثلا در آمریکا برای بالا نگاه داشتن قیمت گندم، حجم بسیاری گندم را به دریاها بریزند و در آن سوی دنیا عده ای از گرسنگی بمیرند! خدای متعال با نظام خلقت روزی این عده را نیز داده است، اما ظلم ظالم مانع رسیدن روزی به دست خودشان شده است. که بندگان خدا باید با همین نظام عالم، ظلم ظالم را نابود کنند. امام صادق علیه السلام وقتی ابو عبیده به ایشان عرض کرد: دعا کن که خداوند روزی مرا در دست بندگانش قرار ندهد فرمود : خداوند چنین کاری نمی کند . او روزی بندگان را در دست یکدیگر قرار داده است؛ اما از خدا بخواه که روزی ات را در دست بندگان خوبش قرار دهد ، که این از خوشبختی است.[3] 3- مساله ای روزی در روایات ما بسیار مد نظر بوده است و انسان از همّ و غم بی جا در این باره پرهیز داده شده است. اگر به محتوای این روایات توجه کنیم، مشاهده می کنیم که به دلیل خصلت ذاتی حریص بودن انسان (إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً [معارج/19] به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است.) بر این مساله اهتمام شده است. تا انسان به افراط نپردازد و تمام عمر خود را صرفا به فکر کسب دنیا نباشد. و غافل از این نگردد که دنیا، مزرعه آخرت است و باید در آن برای آخرت تلاش کرد. و الا هرگز تائید ننموده اند که کسی در خانه اش بنشیند تا از آسمان روزی او بیاید! این مساله نیاز به تاکید موکد و بیان فراوان دارد، تا انسان از آخرت غفلت نکند. در روایات ذیل دقت کنید که چگونه 1- از حرص نفی می کند، 2- به جستن روزی تشویق می کند 3- از وارونه شدن افعال آدمیان در معامله با دنیا می گوید که تمام توجهش به دنیا است و آخرت را نمی بیند! جمع این سه مطلب در اعتدال نهفته است: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : (نه حرص زدن حریص ، روزی را به سوی او می کشاند و نه ناخوش داشتن کسی، آن را از او باز می دارد.)[4] امام علی علیه السلام: (خداوند روزیِ شما را تضمین کرده و به عمل (انجام واجبات) فرمان یافته اید. پس، طلبِ روزیِ تضمین شده، نباید برای شما مقدّم بر اعمال واجب باشد؛ ولی به خدا سوگند، که شک بر شما عارض شده و اوهام نادرست، با یقین درآمیخته است، چندان که آنچه برای شما تضمین شده، گویی به صورت امری واجب در آمده و گویی آنچه واجب شده، از دوش شما برداشته شده است.)[5] امام علی علیه السلام: (روزی را بجویید؛ زیرا روزی برای جوینده آن ضمانت شده است.)[6] 4- در اسباب جلب رزق نباید، سببها را منحصر در عالم ماده دید. و توجه به اسباب معنوی در زیاد یا کم شدن رزق نیز لازم است: امام باقر (ع) می فرمایند: (ذکر خدا بعد از طلوع فجر در تحصیل روزی مؤثرتر است از سفر کردن و کوشیدن.)[7] امام باقر علیه السلام : (بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او گرفته می شود .)[8] [1]. نهج البلاغة: الخطبة 185. [2]. نهج البلاغة : الخطبة 185. [3]. تحف العقول : 361. [4]. بحار الأنوار: ج77 ص 68 ح7. [5]. نهج البلاغة: الخطبة114. [6]. الإرشاد : ج1ص303. [7]. بحار الأنوار :ج 85ص323ح 11. [8]. الکافی :ج2 ص270ح8 .
پاسخ:
معنای رزاق بودن خدای متعال، این نیست که تحت هر شرایطی و برای هر فردی، خوراکش در وقت لازم تهیه می شود و هیچ کس گرسنگی نمی بیند. چنین معنایی با مشاهده وضعیت گرسنگان و ... غلط بودن خود را نشان می دهد.
درباره رزاق بودن خدای متعال چند مطلب را باید در نظر داشت:
1- توحید فاعلی و اینکه هر فعلی در عالم رخ می دهد، به قدرت و اذن خدای متعال است. اگر زراعتی می شود، و محصولی ایجاد می شود، فعل خدای متعال است:
(أَ فَرَءَیْتُم مَّا تحَرُثُونَ * ءَ أَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نحَنُ الزَّارِعُونَ * لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ * إِنَّا لَمُغْرَمُونَ؛[واقعه، آیات 63-66] آیا آنچه را کشت می کنید دیده اید؟ * آیا شما آن را می رویانید یا ما رویاننده ایم؟ * اگر اراده حتمی کنیم مسلّما آن را خار و خاشاک می گردانیم، پس شما از روی تعجب و تأسف گویید: * حقّا که ما غرامت زده ایم.)
پس هر چه به عنوان رزق شمرده می شود، در واقع از جانب خدای متعال است. و منظور از رازق بودن خدای متعال، بر پا داشتن نظامی مستحکم است که در آن روزی هر موجودی تامین شده و در جای خود قرار گرفته است. روایات ذیل نشان می دهد که معنای رازق بودن، همین بر پا داشتن نظام رزق است:
امام علی علیه السلام : (این مورچه[ها] را بنگرید که با آن همه کوچکی و ظرافت اندام، که تقریباً به چشم نمی آید . . . روزی اش تضمین شده و به او روزیِ فراخورِ حالش می رسد ؛ [خداوند] منّان از او غافل نیست و [پروردگار] حسابگر محرومش نساخته است ، اگر چه در دل تخته سنگی صاف و خشک و یا در میان صخره ای سخت باشد.)[1]
امام علی علیه السلام: (این کلاغ است و آن یکی عقاب ، این کبوتر است و آن دیگری شترمرغ . هر مرغی را به نامی خوانده و روزی او را ضمانت کرده است.)[2]
2- نظام خلقت به گونه ای قرار داده شده است، که ممکن است، عده ای به ظلم و ستم بپردازند و اموال دیگران را غصب کرده و روزی آن ها را از بین ببرند! مثلا در آمریکا برای بالا نگاه داشتن قیمت گندم، حجم بسیاری گندم را به دریاها بریزند و در آن سوی دنیا عده ای از گرسنگی بمیرند! خدای متعال با نظام خلقت روزی این عده را نیز داده است، اما ظلم ظالم مانع رسیدن روزی به دست خودشان شده است. که بندگان خدا باید با همین نظام عالم، ظلم ظالم را نابود کنند.
امام صادق علیه السلام وقتی ابو عبیده به ایشان عرض کرد: دعا کن که خداوند روزی مرا در دست بندگانش قرار ندهد فرمود : خداوند چنین کاری نمی کند . او روزی بندگان را در دست یکدیگر قرار داده است؛ اما از خدا بخواه که روزی ات را در دست بندگان خوبش قرار دهد ، که این از خوشبختی است.[3]
3- مساله ای روزی در روایات ما بسیار مد نظر بوده است و انسان از همّ و غم بی جا در این باره پرهیز داده شده است. اگر به محتوای این روایات توجه کنیم، مشاهده می کنیم که به دلیل خصلت ذاتی حریص بودن انسان (إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً [معارج/19] به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است.) بر این مساله اهتمام شده است. تا انسان به افراط نپردازد و تمام عمر خود را صرفا به فکر کسب دنیا نباشد. و غافل از این نگردد که دنیا، مزرعه آخرت است و باید در آن برای آخرت تلاش کرد. و الا هرگز تائید ننموده اند که کسی در خانه اش بنشیند تا از آسمان روزی او بیاید! این مساله نیاز به تاکید موکد و بیان فراوان دارد، تا انسان از آخرت غفلت نکند. در روایات ذیل دقت کنید که چگونه 1- از حرص نفی می کند، 2- به جستن روزی تشویق می کند 3- از وارونه شدن افعال آدمیان در معامله با دنیا می گوید که تمام توجهش به دنیا است و آخرت را نمی بیند! جمع این سه مطلب در اعتدال نهفته است:
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : (نه حرص زدن حریص ، روزی را به سوی او می کشاند و نه ناخوش داشتن کسی، آن را از او باز می دارد.)[4]
امام علی علیه السلام: (خداوند روزیِ شما را تضمین کرده و به عمل (انجام واجبات) فرمان یافته اید. پس، طلبِ روزیِ تضمین شده، نباید برای شما مقدّم بر اعمال واجب باشد؛ ولی به خدا سوگند، که شک بر شما عارض شده و اوهام نادرست، با یقین درآمیخته است، چندان که آنچه برای شما تضمین شده، گویی به صورت امری واجب در آمده و گویی آنچه واجب شده، از دوش شما برداشته شده است.)[5]
امام علی علیه السلام: (روزی را بجویید؛ زیرا روزی برای جوینده آن ضمانت شده است.)[6]
4- در اسباب جلب رزق نباید، سببها را منحصر در عالم ماده دید. و توجه به اسباب معنوی در زیاد یا کم شدن رزق نیز لازم است:
امام باقر (ع) می فرمایند: (ذکر خدا بعد از طلوع فجر در تحصیل روزی مؤثرتر است از سفر کردن و کوشیدن.)[7]
امام باقر علیه السلام : (بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او گرفته می شود .)[8]
[1]. نهج البلاغة: الخطبة 185.
[2]. نهج البلاغة : الخطبة 185.
[3]. تحف العقول : 361.
[4]. بحار الأنوار: ج77 ص 68 ح7.
[5]. نهج البلاغة: الخطبة114.
[6]. الإرشاد : ج1ص303.
[7]. بحار الأنوار :ج 85ص323ح 11.
[8]. الکافی :ج2 ص270ح8 .
- [سایر] چرا علیرغم علم به مرگ و عالم دیگر، این چنین به دنیا دلبسته ایم؟
- [سایر] چرا علیرغم آنکه فقط رباخواری جنگ با خدا خوانده شده، بانکهای جمهوری اسلامی همه رباخوار هستند؟
- [سایر] با سلام حدود یکماه قبل یک نفر از بستگان نزدیک ما فوت گردید که پس از آن مکررا علیرغم قربانی هاو نذورات زیادی که که صورت گرفته انفاقات ناگوار برای فامبل رخ می دهد لطفابا راهنمائیتان مارا یاری فرمائید
- [سایر] چرا علیرغم آنکه قرآن علم غیب را فقط برای خدا می داند، می گویید پیامبر و ائمه (علیهم السلام) هم غیب می دانستند؟
- [سایر] علیرغم پیشرفت علوم بشر چرا همچنان باید دین دار باشیم؟
- [سایر] هدف خداوند متعال از خلقت این دنیا چه بوده است؟
- [سایر] چرا خداوند جوانان را از دنیا می برد؟
- [سایر] آیا ممکن است انسانی علیرغم باطل بودنش کرامتی داشته باشد؟
- [سایر] مراد از صبغه خدا در قرآن چیست؟ آیا پیامبر خدا (ص)، خاندان او و قرآن، تجلی از صبغه خدا، جهت نجات مردم در دنیا و آخرت هستند؟
- [سایر] مراد از صبغه خدا در قرآن چیست؟ آیا پیامبر خدا (ص)، خاندان او و قرآن، تجلی از صبغه خدا، جهت نجات مردم در دنیا و آخرت هستند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] هرگاه بخواهند ارث را تقسیم کنند، برای بچهای که در شکم است که اگر زنده به دنیا بیاید ارث میبرد، سهم دو پسر را کنار میگذارند، ولی اگر احتمال بدهند بیشتر است مثلاً احتمال بدهند که زن سه بچه حامله باشد، سهم سه پسر را کنار میگذارند، و چنانچه مثلاً یک پسر یا یک دختر به دنیا آمد، زیادی را ورثه بین خودشان تقسیم میکنند.
- [آیت الله بروجردی] هر گاه بخواهند ارث را تقسیم کنند، برای بچهای که در شکم است که اگر زنده به دنیا بیاید ارث میبرد، سهم دو پسر را کنار میگذارند، ولی اگر احتمال بدهند بیشتر است، مثلاً احتمال بدهند که زن سه بچّه حامله باشد، سهم سه پسر را کنار میگذارند و چنانچه مثلاً یک پسر یا یک دختر به دنیا آمد، زیادی را ورثه بین خودشان تقسیم میکنند.
- [آیت الله وحید خراسانی] هشتم از مبطلات نماز بنابر احتیاط واجب ان است که برای کار دنیا عمدا گریه کند مگر این که جاهل قاصر باشد و اگر از ترس خدا یا برای اخرت گریه کند از بهترین اعمال است
- [آیت الله مظاهری] در صورتی که میّت بچهای داشته باشد که در شکم مادر است اگر در طبقه او وارث دیگری نباشد باید صبر کنند، هرگاه زنده به دنیا آمد همه ارث به او میرسد ولی اگر در طبقه او وارث دیگری هم باشد باید هنگام تقسیم، سهم دو پسر را برای او کنار بگذارند و چنانچه مثلاً یک پسر یا یک دختر به دنیا آمد زیادی را ورثه بین خودشان تقسیم میکنند و چنانچه بیشتر از دو پسر به دنیا بیاید سهم او از ورثه دیگر گرفته می‌شود.
- [امام خمینی] اگر مالی را برای کسانی که به دنیا نیامدهاند وقف کند درست نیست ولی وقف برای اشخاصی که بعضی از آنها به دنیا آمدهاند صحیح و آنها که به دنیا نیامدهاند بعد از آمدن به دنیا با دیگران شریک میشوند.
- [آیت الله وحید خراسانی] قسم چند شرط دارد اول کسی که قسم می خورد باید بالغ و عاقل باشد و از روی قصد و اختیار قسم بخورد پس قسم خوردن بچه و دیوانه و مست و کسی که اکراهش کرده اند درست نیست و همچنین است اگر در حال عصبانی بودن بی قصد قسم بخورد و قسم سفیه و مفلس در صورتی که مستلزم تصرف در مال باشد صحیح نیست دوم کاری را که برای انجام ان قسم می خورد باید حرام یا مکروه نباشد و کاری را که قسم می خورد ترک کند باید واجب یا مستحب نباشد و وجوب عمل به قسم متعلق به فعل یا ترک مباحی که مصلحتی در دین یا دنیا در ان نباشد محل اشکال است سوم به یکی از اسمهای خداوند عالم قسم بخورد که به غیر ذات مقدس او گفته نمی شود مانند خدا و الله و نیز اگر به اسمی قسم بخورد که به غیر خدا هم می گویند ولی به قدری به خدا گفته می شود که هروقت کسی ان اسم را بگوید ذات مقدس حق در نظر می اید مثل ان که به خالق و رازق قسم بخورد صحیح است بلکه به اسمی هم که بر خدا و بر غیر خدا گفته می شود اگر خدا را قصد کند و قسم بخورد بنا بر احتیاط واجب به ان قسم عمل کند چهارم قسم را به زبان بیاورد و اگر ان را بنویسد یا در قلبش قصد کند صحیح نیست ولی ادم لال اگر با اشاره قسم بخورد صحیح است پنجم عمل کردن به قسم برای او ممکن باشد و اگر موقعی که قسم می خورد ممکن باشد و بعدا از عمل به ان عاجز شود از وقتی که عاجز می شود قسم او به هم می خورد و همچنین است اگر عمل کردن به نذر یا قسم یا عهد به قدری مشقت پیدا کند که نشود ان را تحمل کرد
- [آیت الله سبحانی] وقف بر معدوم صحیح نیست بنابراین اگر مالی را برای کسانی که به دنیا نیامده اند وقف کند درست نیست ولی وقف برای اولاد که بعضی از آنها به دنیا آمده اند صحیح و آنها که به دنیا نیامده اند بعد از آمدن به دنیا با دیگران شریک می شوند.
- [آیت الله سبحانی] وقف بر معدوم صحیح نیست بنابراین اگر مالی را برای کسانی که به دنیا نیامده اند وقف کند درست نیست ولی وقف برای اولاد که بعضی از آنها به دنیا آمده اند صحیح و آنها که به دنیا نیامده اند بعد از آمدن به دنیا با دیگران شریک می شوند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] وقف برای کسانی که هنوز به دنیا نیامده اند صحیح نمی باشد، ولی وقف برای اشخاصی که بعضی از آنها به دنیا آمده اند و بعضی هنوز به دنیا نیامده اند صحیح است (مانند وقف بر فرزندان موجود و نسلهای آینده) و آنها که بعداً به دنیا می آیند در آن وقف شریک خواهند شد.
- [آیت الله بهجت] اگر برای جلوگیری از صدای خنده حالش تغییر کند، مثلاً رنگش سرخ شود، نمازش صحیح است. هشتم: آنکه برای کار دنیا عمداً با صدا گریه کند، ولی اگر برای کار دنیا بیصدا گریه کند اشکال ندارد؛ و اگر از ترس خدا یا برای آخرت گریه کند، آهسته باشد یا بلند، اشکال ندارد، بلکه از بهترین اعمال است. نهم: از مبطلات نماز کار زیادی است که نزد افراد متشرعه صورت نماز را بههم بزند، مثل دست زدن و به هوا پریدن و مانند اینها، کم باشد یا زیاد، عمداً باشد یا از روی فراموشی. ولی کاری که صورت نماز را بههم نزند، مثل کشتن عقرب، حفظ کردن مال، ساکت کردن و بغل کردن و شیر دادن بچه، و اشاره کردن با دست، اشکال ندارد.