التوحید للصدوق
این کتاب تألیف شیخ صدوق ، ابو جعفر، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (۳۰۵- ۳۸۱ هجری)، از چهره‌های برجسته فقها و روات شیعه در قرن چهارم هجری است.
آیا خدا می تواند موجودی بسازد که قادر بر نابودی آن نیست؟
شاید بهترین جواب برای این سوالات این باشد که بله خدا می تواند اما نمی تواند!! طبیعتا با طرح چنین جوابی سوال کننده اعتراض می کند و آن را نمی پذیرد چرا که جواب تناقض آمیز است. و در پاسخ به اعتراض او باید گفت که اگر بناست خدای متعال کارهای تناقض آمیز بکند، پس همه جا می تواند تناقض را انجام دهد! وقتی که در سوال اولی نوعی تناقض پذیرفته شده و متوقع هستیم که خدای متعال آن را انجام دهد، چرا در موارد دیگر نمی توانیم بپذیریم که خدا مرتکب تناقض شود؟ آیا از همین مطلب نمی توان متوجه شد که تناقض به هیچ عنوان ممکن نیست؟ جای دادن جهان درون یک تخم مرغ، بدون اینکه تخم مرغ بزرگ شود یا جهان کوچک شود، نوعی تناقض است. چون جای گرفتن درون تخم مرغ کوچک به معنای کوچک بودن است و در عین حال می گوییم که کوچک نباشد و کوچک بودن و نبودن تناقض است. خلق موجودی که قدرت بر نابودی آن وجود ندارد، به معنای غیر مطلق بودن قدرت است. چرا که این قدرت در نابودی این موجود، وجود ندارد! و ما می خواهیم مطلق بودن قدرت را در مطلق نبودن آن بجوییم! در حالی که مطلق بودن و نبودن با یکدیگر تناقض دارند و نمی توانند با هم جمع شوند! از این روست که در جواب چنین سوال هایی به نشدنی بودن مساله اشاره شده است و از سویی نیز به قدرت بیکران خدا توجه داده شده است: عبد اللَّه دیصانی نزد هشام بن حکم آمد و گفت: آیا تو پروردگار داری؟ گفت: آری، گفت توانا است؟ گفت: آری، توانا و زوردار است، گفت: میتواند جهان را در یک تخم مرغ درآورد که نه تخم مرغ بزرگ شود و نه جهان کوچک گردد، هشام گفت: مهلت بده، گفتش یک سال مهلت و از بر او بیرون شد، هشام سوار شد و نزد امام ششم علیه السّلام آمد و اجازه یافت و گفت: یا ابن رسول اللَّه عبد اللَّه دیصانی پرسشی آورد که در پاسخش اعتمادی جز بر خدا و بر تو نیست امام فرمود: از چه پرسیده‌ات؟ گفت: چنین و چنان گفته است. امام فرمود حواسّ تو چند تا هستند؟ گفت پنج شماره، فرمود: کدام خردترند؟ گفت بیننده فرمود بیننده چه اندازه است؟ گفت باندازه یک عدسه یا کمتر، فرمود: ای هشام بنگر پیش رویت و بالای سرت و هر چه بینی بمن گزارش بده، گفت: آسمان بینم و زمین و خانه ها، کاخها دشتها، کوهها و نهرها، امام فرمود: آنکه تواند آنچه را بینی در یک عدسه یا کمتر درآورد توانا است.[1] حضرت صادق (ع) که فرمود به امیر المؤمنین (ع) عرض شد که آیا پروردگارت بر این قدرت دارد که دنیا را در تخم مرغی داخل کند بی آنکه دنیا کوچک شود یا تخم بزرگ شود فرمود که خدای تبارک و تعالی بسوی عجز منسوب نمی شود و آنچه تو مرا سؤال کردی نمی تواند که باشد.[2] [1]. بحار الأنوار، ج58، ص: 252. [2]. التوحید للصدوق، ص130.
شاید بهترین جواب برای این سوالات این باشد که بله خدا می تواند اما نمی تواند!! طبیعتا با طرح چنین جوابی سوال کننده اعتراض می کند و آن را نمی پذیرد چرا که جواب تناقض آمیز است. و در پاسخ به اعتراض او باید گفت که اگر بناست خدای متعال کارهای تناقض آمیز بکند، پس همه جا می تواند تناقض را انجام دهد! وقتی که در سوال اولی نوعی تناقض پذیرفته شده و متوقع هستیم که خدای متعال آن را انجام دهد، چرا در موارد دیگر نمی توانیم بپذیریم که خدا مرتکب تناقض شود؟ آیا از همین مطلب نمی توان متوجه شد که تناقض به هیچ عنوان ممکن نیست؟ جای دادن جهان درون یک تخم مرغ، بدون اینکه تخم مرغ بزرگ شود یا جهان کوچک شود، نوعی تناقض است. چون جای گرفتن درون تخم مرغ کوچک به معنای کوچک بودن است و در عین حال می گوییم که کوچک نباشد و کوچک بودن و نبودن تناقض است. خلق موجودی که قدرت بر نابودی آن وجود ندارد، به معنای غیر مطلق بودن قدرت است. چرا که این قدرت در نابودی این موجود، وجود ندارد! و ما می خواهیم مطلق بودن قدرت را در مطلق نبودن آن بجوییم! در حالی که مطلق بودن و نبودن با یکدیگر تناقض دارند و نمی توانند با هم جمع شوند! از این روست که در جواب چنین سوال هایی به نشدنی بودن مساله اشاره شده است و از سویی نیز به قدرت بیکران خدا توجه داده شده است: عبد اللَّه دیصانی نزد هشام بن حکم آمد و گفت: آیا تو پروردگار داری؟ گفت: آری، گفت توانا است؟ گفت: آری، توانا و زوردار است، گفت: میتواند جهان را در یک تخم مرغ درآورد که نه تخم مرغ بزرگ شود و نه جهان کوچک گردد، هشام گفت: مهلت بده، گفتش یک سال مهلت و از بر او بیرون شد، هشام سوار شد و نزد امام ششم علیه السّلام آمد و اجازه یافت و گفت: یا ابن رسول اللَّه عبد اللَّه دیصانی پرسشی آورد که در پاسخش اعتمادی جز بر خدا و بر تو نیست امام فرمود: از چه پرسیده‌ات؟ گفت: چنین و چنان گفته است. امام فرمود حواسّ تو چند تا هستند؟ گفت پنج شماره، فرمود: کدام خردترند؟ گفت بیننده فرمود بیننده چه اندازه است؟ گفت باندازه یک عدسه یا کمتر، فرمود: ای هشام بنگر پیش رویت و بالای سرت و هر چه بینی بمن گزارش بده، گفت: آسمان بینم و زمین و خانه ها، کاخها دشتها، کوهها و نهرها، امام فرمود: آنکه تواند آنچه را بینی در یک عدسه یا کمتر درآورد توانا است.[1] حضرت صادق (ع) که فرمود به امیر المؤمنین (ع) عرض شد که آیا پروردگارت بر این قدرت دارد که دنیا را در تخم مرغی داخل کند بی آنکه دنیا کوچک شود یا تخم بزرگ شود فرمود که خدای تبارک و تعالی بسوی عجز منسوب نمی شود و آنچه تو مرا سؤال کردی نمی تواند که باشد.[2] [1]. بحار الأنوار، ج58، ص: 252. [2]. التوحید للصدوق، ص130.
عنوان سوال:
آیا خدا می تواند موجودی بسازد که قادر بر نابودی آن نیست؟
پاسخ:
شاید بهترین جواب برای این سوالات این باشد که بله خدا می تواند اما نمی تواند!!
طبیعتا با طرح چنین جوابی سوال کننده اعتراض می کند و آن را نمی پذیرد چرا که جواب تناقض آمیز است. و در پاسخ به اعتراض او باید گفت که اگر بناست خدای متعال کارهای تناقض آمیز بکند، پس همه جا می تواند تناقض را انجام دهد! وقتی که در سوال اولی نوعی تناقض پذیرفته شده و متوقع هستیم که خدای متعال آن را انجام دهد، چرا در موارد دیگر نمی توانیم بپذیریم که خدا مرتکب تناقض شود؟ آیا از همین مطلب نمی توان متوجه شد که تناقض به هیچ عنوان ممکن نیست؟
جای دادن جهان درون یک تخم مرغ، بدون اینکه تخم مرغ بزرگ شود یا جهان کوچک شود، نوعی تناقض است. چون جای گرفتن درون تخم مرغ کوچک به معنای کوچک بودن است و در عین حال می گوییم که کوچک نباشد و کوچک بودن و نبودن تناقض است.
خلق موجودی که قدرت بر نابودی آن وجود ندارد، به معنای غیر مطلق بودن قدرت است. چرا که این قدرت در نابودی این موجود، وجود ندارد! و ما می خواهیم مطلق بودن قدرت را در مطلق نبودن آن بجوییم! در حالی که مطلق بودن و نبودن با یکدیگر تناقض دارند و نمی توانند با هم جمع شوند!
از این روست که در جواب چنین سوال هایی به نشدنی بودن مساله اشاره شده است و از سویی نیز به قدرت بیکران خدا توجه داده شده است:
عبد اللَّه دیصانی نزد هشام بن حکم آمد و گفت: آیا تو پروردگار داری؟ گفت: آری، گفت توانا است؟ گفت: آری، توانا و زوردار است، گفت: میتواند جهان را در یک تخم مرغ درآورد که نه تخم مرغ بزرگ شود و نه جهان کوچک گردد، هشام گفت: مهلت بده، گفتش یک سال مهلت و از بر او بیرون شد، هشام سوار شد و نزد امام ششم علیه السّلام آمد و اجازه یافت و گفت: یا ابن رسول اللَّه عبد اللَّه دیصانی پرسشی آورد که در پاسخش اعتمادی جز بر خدا و بر تو نیست امام فرمود: از چه پرسیده‌ات؟ گفت: چنین و چنان گفته است.
امام فرمود حواسّ تو چند تا هستند؟ گفت پنج شماره، فرمود: کدام خردترند؟ گفت بیننده فرمود بیننده چه اندازه است؟ گفت باندازه یک عدسه یا کمتر، فرمود: ای هشام بنگر پیش رویت و بالای سرت و هر چه بینی بمن گزارش بده، گفت: آسمان بینم و زمین و خانه ها، کاخها دشتها، کوهها و نهرها، امام فرمود: آنکه تواند آنچه را بینی در یک عدسه یا کمتر درآورد توانا است.[1]
حضرت صادق (ع) که فرمود به امیر المؤمنین (ع) عرض شد که آیا پروردگارت بر این قدرت دارد که دنیا را در تخم مرغی داخل کند بی آنکه دنیا کوچک شود یا تخم بزرگ شود فرمود که خدای تبارک و تعالی بسوی عجز منسوب نمی شود و آنچه تو مرا سؤال کردی نمی تواند که باشد.[2]
[1]. بحار الأنوار، ج58، ص: 252.
[2]. التوحید للصدوق، ص130.
- [سایر] اگر خداوند قادر است آیا می تواند موجودی مانند خود را بیافریند؟
- [سایر] آیا خداوند می تواند موجودی را بیافریند که خود قادر به از بین بردن آن نباشد؟
- [سایر] آیا خداوند می تواند موجودی را بیافریند که خود قادر به از بین بردن آن نباشد؟
- [سایر] اولین موجودی که خدا خلق کرده، چه موجودی بوده است؟ خدا قبل از پیدایش موجودات، چه کار کرده است؟
- [سایر] آیا خداوند قادر است سنگی را خلق کند که خود قادر به بلند کردن آن نباشد ؟
- [سایر] آیا در دین بودا موجودی به عنوان خدا که آفریننده باشد پرستش می شود؟
- [سایر] آیا در دین بودا موجودی به عنوان خدا که آفریننده و خالق باشد پرستش می شود؟
- [سایر] آیا در میان کائنات (انس، جن و ملائک) موجودی هست که خدا را مستقیما ببیند؟
- [سایر] آیا اگر کسی بپرسد، خدا چیست یا کیست، می توان گفت موجودی است که…؟
- [سایر] در اسلام گفته می شود خداوند قادر است. آیا خدا می تواند مانند خود را بیافریند؟ اگر بله چرا اینکار را نکرد؟ اگر نه پس چگونه قادر است؟
- [آیت الله مظاهری] قرضی که در آن قرار ربا باشد باطل و حرام است، و ربا از گناهان بسیار بزرگ است و قرآن شریف آن را اعلام جنگ با خدا و موجب نابودی مال میداند و در روایات، ربا را از زنای با محارم بالاتر دانسته‌اند، و ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربایی گرفته مالک آن نمیشود و نمیتواند در آن تصرّف کند، ولی اگر صاحب پول راضی باشد که گیرنده قرض در آن تصرّف کند مانعی ندارد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مستحب است انسان در مرگ خویشان مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند "إنَّا للهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ راجِعوُن" بگوید و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر، از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله سیستانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان ، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند ، و هر وقت میّت را یاد میکند (إنّا للّهِ وَاِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ) بگوید ، وبرای میّت قرآن بخواند ، و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد ، و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود .
- [آیت الله خوئی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصا در مرگ فرزند صبر کند. و هر وقت میت را یاد میکند،" انا لله و انا الیه راجعون" بگوید. و برای میت قرآن بخواند، و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد، و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میّت را یاد میکند )اًّنّا &ِضِ وَانّا اًّلَیْهِ راجِعون( بگوید و برای میّت قرآن بخواند وسر قبر پدر ومادر از خداوند حاجت بخواهد وقبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد میکند (إنّا للَّه و إنّا إلیه راجعون)، بگوید و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان مخصوصا در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند انا لله و انا الیه راجعون بگوید و برای میت قران بخواند و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] مستحب است انسان در مرگ خویشان؛ مخصوصا در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند انا للّه و انا الیه راجعون بگوید و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله سبحانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند، صبر کند و هر وقت میّت را یاد می کند إنّا للّهِ و إنّا إلَیْهِ راجِعونَ بگوید و برای میّت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند بگوید: (اِنّالله وَاِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ) و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.