آیا درست است که بعد از پیامبر(ص) همه مردم غیر از سه نفر مرتد شدند؟
در بعضی از روایات به این مطلب اشاره شده است: (رَوَی الْکَشِّیُ‌عَنِ الْبَاقِرِ ع أَنَّهُ قَالَ ارْتَدَّ النَّاسُ إِلَّا ثَلاثَةَ نَفَرٍ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ؛[1] امام باقر(ع) می فرمایند همه مردم مرتد شدند جز سه نفر، سلمان و ابوذر و مقداد) اما نکته ای که باید بدان توجه کرد، این است که معنای لغوی ارتداد با معنای اصطلاحی آن را خلط نکنیم. همین مضمون در روایت دیگری با تعبیر ذهبوا (رفتند) آمده است: از حمران بن اعین که بامام باقر علیه السّلام گفتم: قربانت چه کم هستیم ما، اگر بر سر خوراک گوسفندی فراهم شویم آن را تمامی نخوریم، فرمود: عجب‌تر از این بتو باز نگویم: همه مهاجر و انصار رفتند جز (و با دست به سه اشاره کرد) من گفتم: قربانت حال عمار چونست؟ فرمود: خدا عمار را ابو یقظان را رحمت کند، بیعت کرد و شهید شد، با خود گفتم: چیزی از شهادت بهتر نیست، بمن نگریست و فرمود: شاید او را چون آن سه دانی، هیهات، هیهات.[2] در قرآن نیز می بینیم که همین کلمه ارتداد برای معنایی در مورد حضرت موسی (ع) آمده است: (قالَ ذلِکَ ما کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلی‌ آثارِهِما قَصَصاً؛[قصص/64] (موسی) گفت: (آن همان بود که ما می ‌خواستیم!) سپس از همان راه بازگشتند، در حالی که پی‌ جویی می ‌کردند.) بنابراین معنای ارتداد، بازگشتن است. اگر این بازگشتن از اصل دین باشد، همان ارتدادی می شود که امروزه به اذهان متبادر است و احکام خاص خود را دارد، اما این ارتداد محل بحث، بازگشتن از عهد و پیمانی بوده که در غدیر خم و نظیر آن در مورد ولایت حضرت علی (ع) بسته بودند. همه پذیرفته بودند که حضرت علی(ع) جانشین پیامبر(ص) است و او را بر خودشان اولی دانسته بودند، اما در صحنه عمل به پیمان خویش پشت کردند و در این امتحان الهی مردود شدند. [1]. بحار الأنوار ، ج‌64، ص: 165. [2]. بحار الأنوار ، ج‌64، ص: 164.
عنوان سوال:

آیا درست است که بعد از پیامبر(ص) همه مردم غیر از سه نفر مرتد شدند؟


پاسخ:

در بعضی از روایات به این مطلب اشاره شده است:

(رَوَی الْکَشِّیُ‌عَنِ الْبَاقِرِ ع أَنَّهُ قَالَ ارْتَدَّ النَّاسُ إِلَّا ثَلاثَةَ نَفَرٍ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ؛[1] امام باقر(ع) می فرمایند همه مردم مرتد شدند جز سه نفر، سلمان و ابوذر و مقداد)

اما نکته ای که باید بدان توجه کرد، این است که معنای لغوی ارتداد با معنای اصطلاحی آن را خلط نکنیم. همین مضمون در روایت دیگری با تعبیر ذهبوا (رفتند) آمده است:
از حمران بن اعین که بامام باقر علیه السّلام گفتم: قربانت چه کم هستیم ما، اگر بر سر خوراک گوسفندی فراهم شویم آن را تمامی نخوریم، فرمود: عجب‌تر از این بتو باز نگویم: همه مهاجر و انصار رفتند جز (و با دست به سه اشاره کرد) من گفتم: قربانت حال عمار چونست؟ فرمود: خدا عمار را ابو یقظان را رحمت کند، بیعت کرد و شهید شد، با خود گفتم: چیزی از شهادت بهتر نیست، بمن نگریست و فرمود: شاید او را چون آن سه دانی، هیهات، هیهات.[2]

در قرآن نیز می بینیم که همین کلمه ارتداد برای معنایی در مورد حضرت موسی (ع) آمده است:
(قالَ ذلِکَ ما کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلی‌ آثارِهِما قَصَصاً؛[قصص/64] (موسی) گفت: (آن همان بود که ما می ‌خواستیم!) سپس از همان راه بازگشتند، در حالی که پی‌ جویی می ‌کردند.)

بنابراین معنای ارتداد، بازگشتن است. اگر این بازگشتن از اصل دین باشد، همان ارتدادی می شود که امروزه به اذهان متبادر است و احکام خاص خود را دارد، اما این ارتداد محل بحث، بازگشتن از عهد و پیمانی بوده که در غدیر خم و نظیر آن در مورد ولایت حضرت علی (ع) بسته بودند.
همه پذیرفته بودند که حضرت علی(ع) جانشین پیامبر(ص) است و او را بر خودشان اولی دانسته بودند، اما در صحنه عمل به پیمان خویش پشت کردند و در این امتحان الهی مردود شدند.

[1]. بحار الأنوار ، ج‌64، ص: 165.
[2]. بحار الأنوار ، ج‌64، ص: 164.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین