امیر المومنین(ع) در نامه ای به مالک اشتر، می نویسند: مهربانی بر رعیت را پوشش قلبت قرار ده و به آنها محبت کن و لطف داشته باش و برای آنها چون حیوانی درنده و ضرر رسان نباش که خوردنشان را مغتنم شماری مردم دو دسته اند: یا برادر ایمانی تو محسوب می‌شوند و یا مثل تو انسانند و هم کیش تو نیستند.[1]
بنابر این غیر مسلمانان در جامعه اسلامی، مورد توجه حاکم هستند و حاکم باید سعی کند که حقوق اجتماعی آن ها را رعایت کند. و بعضی از تفاوت ها، به معنای عدم رعایت حقوق آن ها نیست به عنوان نمونه اگر غیر مسلمانان خراج می پرداختند، مسلمانان باید زکات می پرداختند. پس مسلمان و غیر مسلمان در تامین هزینه های حکومت هر دو دارای وظیفه بوده اند.
و در بعضی موارد تفاوت به نحو واضح به نفع غیر مسلمانان است. چه بالاتر از اینکه غیر مسلمانان وظیفه جهاد را ندارند و از سوی دیگر تامین امنیت آنها به عهده حکومت اسلامی است. یعنی ممکن است مسلمانان در جهاد به شهادت برسند ، تا امنیت غیر مسلمانان تامین شود.
به هر حال ملاک برخورداری از حقوق شهروندی ایمان نیست، حتی در جایی که امثال مسیحیان نجران در مناظره شکست می خورند و از پیشنهاد مباهله نیز فرار می کنند و هیچ تردیدی در عناد آن ها در عدم ایمان نیست، با منعقد کردن پیمان از حقوق شهروندی برخوردار می شوند.
البته نباید توقع داشت که در جامعه اسلامی ،مسلمان و غیر مسلمان کاملا مساوی باشند. در اسلام اصل عدالت است که با تساوی فرق می کند. وقتی بین مسلمان و غیر مسلمان تفاوت هایی وجود دارد ، طبیعتا واکنش ها باید مقداری متفاوت باشد. خصوصا که در جامعه اسلامی زمینه بسیار مهیایی برای کسانی که حق را نشناخته اند ، مهیا است تا آن را بیابند و ریسمان تعصب را از پای باز کنند.
پس کاملا معقول است که دسترسی به بعضی از مناصب و شئون حکومتی مختص مسلمانان باشد. و پذیرش این مساله برای کسانی که داعیه دموکراسی دارند، نیز لازم است. چرا که اکثریت مسلمان جامعه ، تصدی مسلمانان بر شئون حکومتی را می خواهد.
[1]. نامه 53 نهج البلاغه.
