آیا پیامبر(ص) در هنگام نماز از مهر استفاده می کردند؟

بر اساس ادله ‌ای که از پیامبر(ص) و بزرگان دین به ما رسیده، باید سجده بر خاک و سنگ و شن و ماسه و دیگر چیزهایی که معدنی، خوراکی و پوشاکی نباشد، انجام گیرد.[1]
شیعه و سنی اتفاق دارند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بر زمین سجده می‌کرده است.
از پیامبر(ص) نقل شده است:(فاذا سجدت فمکّن جبهتک من الارض؛[2] هنگامی که سجده می‌کنی، پیشانیت را بر زمین قرار ده).

در روایت دیگر فرمود:(جعل لی الارض مسجداً و طهوراً)[3] یا در تعبیر دیگر فرمود:(جعلت لی الارض طهوراً و مسجداً؛[4] زمین برای من محل سجده و موجب طهارت (تیمم) قرار داده شده است).

و نیز از ابو وائل نقل شده است که می‌گفت :
(رأیت النبی(ص) إذا سجد وضع جبهته وأنفه علی الأرض؛ پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله را دیدم که وقتی سجده می‌کرد، پیشانی و بینی‌اش را بر زمین می‌نهاد.)[5]

و صحابه رسول خدا(صلی الله علیه و آله ) نیز به تبعیت از آن حضرت، جز بر زمین بر چیز دیگری سجده نمی‌کردند:
(وعن أبی عبیدة أن ابن مسعود کان لا یصلی أو لا یسجد إلا علی الأرض. رواه الطبرانی فی الکبیر؛[6] ابن مسعود نماز نمی‌خواند و سجده نمی‌کرد ؛ مگر بر زمین ... طبرانی این روایت را در الکبیر نقل کرده است).

حتی نقل شده است که برخی از صحابه؛ از جمله مسروق بن الأجدع، چیزی شبیه مهر امروزی با خود حمل می‌کرد و در زمان مسافرت با کشتی بر آن سجده می کرد. محمد بن سعد در الطبقات الکبری می‌نویسد:
(حدثنا محمد قال کان مسروق إذا خرج یخرج بلبنة یسجد علیها فی السفینة: مسروق، هر وقت که به مسافرتی می‌رفت، مقداری از خاک با خود بر می‌داشت تا در کشتی بر آن سجده کند)[7]

(هشام بن حکم از امام صادق (ع) پرسید: بر چه چیزهایی سجده جائز است؟حضرت فرمود:(السجود لا یجوز الا علی الأرض أو ما أنبتت الأرض الا ما أکل أو لبس؛ سجده جائز نیست مگر بر زمین یا بر آنچه که از زمین بروید مگر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها.
هشام پرسید علت آن چیست؟حضرت فرمود: لأنّ السجود هو الخضوع لله عزّوجلّ فلا ینبغی أن یکون علی ما یؤکل و یلبس لأنّ أبناء الدنیا عبید ما یأکلون و یلبسون و الساجد فی سجوده فی عبادة الله تعالی فلا ینبغی أن یضع جبهته علی معبود أبناء الدنیا الذین اغترّوا بغرورها؛ چون سجده برای خضوع و خشوع در برابر خدا است، پس سزاوار نیست که بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها که مورد علاقه و توجه اهل دنیا است، سجده شود).[8]

در کتاب "الفقه علی المذاهب الاربعه" آمده است: "سجده بر هر چیز جایز است حتی دستار دور سر، به شرطی که پاک باشد، اما پیروان ابوحنیفه سجده بر دستار را در صورت ناچاری مکروه دانسته‌ اند، ولی امامیه می‌ گوید سجده جایز نیست مگر روی زمین یا آن چه زمین آن را رویاینده و از آن چه خوردنی و پوشیدنی و معدنی است نباشد".[9]

برخی از فرقه ‌های اهل سنت (وهابیت) چون دیده ‌اند شیعیان به خاطر ثواب بیشتر به مهر سجده می‌کنند(خصوصاً که مهر تربت کربلا باشد) از آن جا که این عمل برخلاف فقه آنان است، موجب حساسیت شده و این تهمت هم پیدا گشته که سجده بر مهر، پرستیدن آن است، با این که آن‌ها می‌دانند سجده بر تربت، پرستش آن نیست و شیعه اصرار ندارد حتماً سجده بر خاک باشد، بلکه اگر سنگ و چوب و گیاه باشد، سجده بر آن را جایز می‌داند.[10]

یکی از ایراد‌هایی که وهابی‌ها به شیعیان می‌گیرند، این است که می‌گویند شما مهر پرست هستید و خیال می‌کنند که نمازگذار مهری را که جلوی خود گذاشته است ، عبادت می‌کند!

در جواب این مطلب باید گفت که متأسفانه وهابی‌ها فقط به دنبال این هستند که با کوچکترین بهانه مشرک بودن شیعیان را ثابت کنند؛ با این که خود آن‌ها می‌دانند که شیعیان اگر بر مهر سجده می‌کنند، نه به این خاطر است که مهر را عبادت کنند؛ بلکه فقط به این خاطر است که به پاک بودن آن اطمینان دارند و و نیز یقین دارند که این تربت جزئی از زمین هستند.
اگر قرار باشد که سجده بر مهر شرک باشد، قطعاً سجده بر فرش، عمامه، لباس، سجاده و ... نیز شرک خواهد بود. اگر نعوذ بالله شیعیان مهری را که از پاک‌ترین مکان‌های روی زمین تهیه کرده‌اند، عبادت می‌کنند، وهابی‌ها فرش و سجاده را عبادت می‌کنند. چه فرقی است بین سجده بر مهر و سجده بر فرش؟

تذکر این نکته لازم است مُهر همان خاک است که برای تسهیل و نظافت بر آن سجده می‌کنند.
از آن جا که گاه پیدا کردن زمین پاک و آماده برای سجده مشکل است‌؛ از این رو مهری از خاک یا سنگ یا چوب ساخته می‌شود، تا همیشه در دسترس انسان باشد.
و باید متوجه بود که این اشکالات وهابیون، هیچ منطق و پشتوانه محکمی نیز ندارد. کما اینکه خلاف سنت نقل شده از پیامبر (ص) نیز هست. اگر سر گذاشتن بر خاک پرستش آن حساب می شود، طواف به دور چند سنگ نیز باید پرستش آن حساب شود!

[1]. توضیح المسائل مراجع، ج 1، مسئله 1076.
[2]. وسائل الشیعه، ج 4، ص 684، روایت 18.
[3]. بحارالأنوار، ج 16، ص 316.
[4]. بحارالأنوار، ج 16، ص 308.
[5]. أحکام القرآن، الجصاص، ج 3 ، ص 36، و مسند احمد، ج 4، ص 315، 317.
[6]. مجمع الزوائد، الهیثمی، ج 2، ص 57.
[7]. الطبقات الکبری، محمد بن سعد، ج 6، ص 79 .
[8]. سید رضا حسینی‌ نسب، شیعه پاسخ می‌دهد، ص 108.
[9]. فقه تطبیقی، ص 94.
[10]. محمد حسین ابراهیمی با کاروان حج، ص 57.