در کتاب های روایی ما، دعاهای جالب و ذکرهای پرمحتوایی آمده که خواندن آنها با توجّه به معانی و محتوای آنها، تأثیر مهمّی در روح و جان انسان می گذارد و برای حلّ مشکلات مادّی و معنوی بسیار مؤثّر است. علما این روایات را در کتب ادعیه و کتب روایی آورده اند؛ از جمله دعایی است که از امام صادق(علیه السلام) (برای برآورده شدن حاجات) روایت شده است:
(اَللّهُمَّ اجْعَلْنی اَخْشاکَ کَاَنّی اَراکَ، وَ اَسْعِدْنی بِتَقْویکَ، وَلاتُشْقِنی
خدایا چنانم کن که از تو بترسم چنانکه گویی تو را می بینم و خوشبختم کن به پرهیزکاریت و بدبختم مکن
بِنَشْطی لِمَعاصیکَ، وَ خِرْلی فی قَضآئِکَ، وَ بارِکْ لی فی قَدَرِکَ، حَتّی لا
به نشاطم برای نافرمانی هایت و نیک بخواه برایم در قضایت و برکت ده برایم در مقدرت تا دوست
اُحِبَّ تَاْخیرَ ما عَجَّلْتَ، وَلا تَعْجیلَ ما اَخَّرْتَ، وَ اجْعَلْ غِنایَ فی
نداشته باشم دیرآمدن آنچه را شتاب داری و نه زود آمدن آنچه را تأخیر اندازی و قرار ده بی نیازیم را
نَفْسی، وَ مَتِّعْنی بِسَمْعی وَ بَصَری، وَ اجْعَلْهُمَا الْوارِثَیْنِ مِنّی، وَانْصُرْنی
در خودم و بهره مندم ساز به گوش و چشمم و قرارشان ده آن دو را وارث من و یاریم کن
عَلی مَنْ ظَلَمَنی، وَاَرِنی فیهِ قُدْرَتَکَ یا رَبِّ، وَ اَقِرَّ بِذلِکَ عَیْنی.
بر هر که به من ستم کند و قدرت خودت را در او به من نشان ده پروردگارا و دیده ام را بدان روشن کن.)[1]
جهت اطلاع بیشتر میتوانید به کتاب (مفاتیح نوین) مراجعه نمائید.
شیوه دعا کردن و مقدماتی که در استجابت مؤثر است:
1. معرفت و شناخت؛ نخستین شرط استجابت دعا، شناخت کسی است که انسان او را می خواند. به همین جهت قرآن در آموزش شیوه دعا کردن می فرماید (اُدْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً؛[2] پروردگارتان را با تضرّع و پنهانی بخوانید) یعنی بدانید کسی را که می خوانید، (رب) شماست، آفرینش، رشد و تعالی و پرورش شما در دست قدرت اوست.
پس بهترین دعا آن است که با ربوبیت آغاز گردد. نگاهی به شیوه دعا کردن انبیا و اولیای الهی در قرآن نشان می دهد که آنان دعای خود را با (ربی) یا (ربنا) آغاز می کردند، زیرا این واژه انسان را متوجه می سازد با مبدأیی ارتباط برقرار ساخته است که از نخستین لحظات وجود تا آخر عمر او و بعد از آن انسان را غرق در الطاف ربوبی خویش می سازد.
2. دعا باید با اخلاص و از صمیم قلب و با حال تضرع و تواضع باشد. تنها با زبان دعا نکند، بلکه روح دعا باید در جان و در تمام ذرات وجود آدمی رسوخ کند.
3. دعا باید در حالت بیم و امید باشد.
نه آن چنان از اعمال خود راضی باشید که گمان کنید هیچ نقطه تاریکی در زندگی شما نیست و هیچ گناهی مرتکب نشده اید و نه آن چنان مأیوس باشید که خود را شایستة عفو و بخشش خدا و اجابت دعا ندانید.
از خود راضی بودن و ندیدن عیب های خویش، ضمن این که جهل مرکب و عامل مهمی برای عقب گرد انسانی و سقوط اخلاقی است، باعث می شود که انسان به جای عیوب خویش، عیب های دیگران را ببیند؛ یعنی به بیماری که شیطان مبتلا بود (أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ ؛[ص/76] من از آدم بهترم) مبتلا شود.
چنان که (یأس و نامیدی) هم از دام ها و حربه های شیطان است. شایسته است انسان با دو بال (بیم و امید) حرکت کند:(ادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً؛[3] خداوند را با بیم و امید بخوانید)
4 – خدا را در پنهانی خواندن، دعا را زودتر به اجابت می رساند (اُدْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً؛[4] پروردگارتان را با تضرّع و پنهانی بخوانید) دعا در خلوت با تمرکز فکر و حضور قلب همراه است و به اخلاص نزدیکتر و از ریا و خودنمایی دور است. به همین جهت دعا در نیمه های شب و در نماز شب، آن هنگام که همگی در خواب راحت به سر می برند، زودتر مستجاب می گردد. پیامبر اکرم(ص) می فرماید:
(خیر الدعا الخفیّ؛[5] بهترین دعا آن است که پنهانی (و از روی اخلاص) صورت گیرد).
5 – تطهیر مال و ثروت و خانه و زندگی از مالی که از راه غصب، ظلم، رشوه، ربا، دزدی، غش در معامله و فریب پیدا کرده یا مالی که خمس یا زکات و انفاقات آن پرداخت نشده است.
6 – اجتناب از خوردن غذای شبهه ناک و تطهیر لقمه خود و افراد تحت تکفل از حرام.
7 – غفلت از مبارزه با فساد و ترک امر به معروف و نهی از منکر، بی اعتنایی در مقابل فسادهای اخلاقی و اجتماعی و اباحه گری و نادیده گرفته شدن ارزش های دینی، موجب عدم استجابت دعا می گردد. پیامبر اکرم(ص) فرمود: (باید امر به معروف و نهی از منکر کنید. در غیر این صورت خداوند انسان ها شرور ( و کسانی که تعهداتی دینی و اخلاقی ) بر نیکان شما مسلط می کند و هر چه بکنید، مستجاب نمی شود).[6]
8 – عمل به پیمان های الهی.
کیفیت دعا
1 – دعا باید با حمد و ثنای الهی همراه باشد. خداوند، جهت آموزش شیوه دعا کردن، دعای فرشتگانی را که حاملان عرش خدا هستند و فرشتگانی که گرداگرد آن قرار دارند، را توصیف نموده است.(کسانی که عرش (خدا) را حمل میکنند و آنان که اطراف آن هستند، پروردگارشان را با سپاس و ستایش تسبیح کرده (و به پاکی یاد میکنند) و به او ایمان دارند و برای کسانی که ایمان آورده‌‌اند (از خداوند) آمرزش می‌‌خواهند (ومی‌‌گویند:) پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فرا گرفته است، پس کسانی را که توبه کرده و راه تو را پیروی کردهاند بیامرز و آنان را از عذاب دوزخ حفظ کن.)[7]
چنان که ملاحظه فرمودید؛ دعا را با تسبیح و تحمید خدا و اظهار ایمان به او و با کلمة طیبیه (ربنا) آغاز نمودند و از مقام رحمت و علم بی پایانش که از صفات جمال و جلال او است، مدد خواستند سپس در حق دیگران دعا نمودند تا خدا دعا را در حق شان مستجاب گرداند.
2 – دعا را با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) باید شروع نمود، زیرا صلوات درخواست سلام و درود از خداوند برای پیامبر اسلام و اهل بیت طاهرین اوست این دعا قطعا مستجاب است. وقتی در ابتدا و انتهای دعا ذکر صلوات قرار گرفت، خداوند به خاطر اول و آخر دعا، آن چه را که در وسط قرار گرفته، اجابت خواهد کرد.
3 – تطهیر قلب و روح: از کثافات و کدورت های گناهان، به وسیله اعتراف به گناه و توبه در پیشگاه خداوند.
4 – در پایان، دعا را با تمسک به صفات او به اتمام برسانید، مثلا بگویید، برحمتک یا ارحم الرحمین.
(سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَ اللّهُ اَکبَرُ وَ لا حَوْلَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ؛ منزه است خدا وستایش خاص خدا است ومعبودی جزخدا نیست وخدا بزرگتر ازتوصیف است وهیچ جنبش ونیرویی نیست جز بوسیله خدای والای بزرگ)( بخشی از دعای عَشَرات)
برخی موانع استجابت دعا:
1 – گناه:
گناهان سه گونه اثر می گذارند:
الف – توفیق دعا کردن را سلب می کنند.
ب – حالت تضرع و تواضع و توبه و انابه و اشک و گریه را می گیرند و نمی گذارند بنده با حضور قلب، توجه اش به سوی خدا متمرکز گردد و مجذوب نفخات رحمانی او شود.
ج – در صورت خواندن دعا، دعایش مستجاب نمی گردد.
علی(ع) می فرماید: (المعصیه تمنع الاجابه[8] با گناه از اجابت دعا جلوگیری می کنند) در دعای کمیل، شبهای جمعه دقت نمایید، آن جا که می خوانید : ( اللهم اغفرلی الذنوب التی تجس الدعا و... خدایا گناهانی که مانع استجابت دعای من شده اند بیامرز.)
2 – ترک دعا در هنگام خوشی ها: خداوند به حضرت داود (ع) وحی فرمود: مرا در روزهای خوش و آسایش یاد کن تا من دعای تو را در ایام گرفتاری و سختی اجابت کنم.[9]
3 – نافرمانی و رنجاندن والدین.
4 – تأخیر انداختن نمازهای واجب از اول وقت.
5 – در گفتار، بد زبان بودن.
6 – نسبت به افراد مؤمن سوء ظن داشتن و بد طینت بودن.
7 – با برادران یا خواهران مؤمن، با دو رویی و منافقانه برخورد کردن.
8 – ترحم نکردن به افراد ضعیف...
[1]. کافی، جلد 2، صفحه 577، حدیث 1.
[2]. اعراف،آیه 55.
[3]. اعراف، ایه 56.
[4]. اعراف، آیه 55.
[5]. ناصر مکارم شیرازی و همراهان، تفسیر نمونه، ج5، ص 281.
[6]. سفینة البحار، ج1، ص 9 – 448 .
[7]. غافر، آیه 7.
[8]. غرر الحکم ، ج 1، حدیث شماره 842.
[9]. سید هاشم رسول محلاتی، کیفر گناه ، ص 107.
