http://www.quran.porsemani.ir

ترتیب نزول آیات و سوره ها به چه صورت بوده است؟
ترتیب ، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات رسول اکرم (ص) و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفی است و باید آن را بعداً پذیرفت و به همان ترتیب در هر سوره تلاوت کرده با فرود آمدن بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می‌شد و آیات به ترتیب نزول در آن ثبت می گردید تا موقعی که بسم الله دیگری نازل می شود و سورة دیگری آغاز می‌گردید . این نظم طبیعی آیات بود . و گاهی اتفاق می افتاد که پیامبر با اشارة جبرئیل دستور می داد تا آیه ای بر خلاف نظم طبیعی در سورة دیگری قرار گیرد مثل آیه 282 سوره بقره ( واتقوا یوماً ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت وهم لا یظلمون ) ، که گفته اند ازجمله آخرین آیات نازل شده است . پیامبر دستور فرمود آن را بین آیات ربا و آیه دین در سورة بقره ثبت کنند پس ثبت آیات در سوره ها توقیفی است و با نظارت و دستور خود پیامبر اکرم انجام گرفته و باید از آن پیروی نمود . و امّا درباره نظم و ترتیب سوره ها باید بگوئیم بیشتر محققین بر آنند که جمع و ترتیب سوره ها بعد از پیامبر برای نخستین بار به دست حضرت علی (ع) پس زید بن ثابت و دیگر صحابه انجام گرفت . قرآنی که حضرت علی گرد آوری کرد دارای ویژگی های خاصی بود که در مصاحف دیگر که توسط افراد دیگر جمع آوری شده بود، وجود نداشت . بنابر برخی از منابع معتبر و اظهارات محققین : ترتیب دقیق آیات و سور طبق نزول آنها رعایت شده بود و در این قرآن ، قرائت آیات طبق قرائت پیامبر ثبت شده بود و هرگز دارای اختلاف قرائتها نبود و همچنین مشتمل بر تنزیل و تأویل بود یعنی موارد نزول و مناسبتهایی را که موجب نزول آیات و سوره ها بود در حاشیه مصحف توضیح داده بود . حضرت این قرآن را در عرض 6 ماه نوشته بود و آن را به مسجد آورد ولی یکی از سران گروه به پا خاست و گفت : به آن چه آورده ای نیاز نیست و حضرت آن را بر گرداند و دیگر کسی آن قرآن را ندید . بعد خلفای وقت از کاتبان وحی در خواست کردند که قرآن را جمع آوری کنند چرا که بر روی قطعات چوب و استخوان و یا در سینه های حافظان قرآن بود . لذا ابوبکر از زید بن ثابت خواست تا قرآن را جمع کند او هم پذیرفت و غیر از او اشخاص همچون عبدا… بن مسعود ، ابیّ بن کعب ، مقداد بن اسود ،‌سالم مولی ابی حذیفه ، معاذبن جبل ، ابو موسی اشعری هم شروع به جمع آوری قرآن نمودند که قرآن هر کدام دارای ویژگیهایی خاصی بود . با گسترش قلمرو حکومت اسلامی تعداد مصحفها رو به فزونی گذاشت با افزایش تعداد مسلمانان نیاز به نسخه هایی قرآنی نیز بیشتر می شد و از طرفی چون مصحفها اختلاف داشت مردم هر شهر و دیاری از قرائت یکی از کاتبان تبعیت می کرد و این باعث اختلاف در امت اسلامی شده بود ، بدین لحاظ عثمان در فکر یکسان کردن مصاحف بر آمد که گامی بزرگ و پدیده ای جدید بود چرا که نسخه های متعددی در اطراف و اکناف منتشر شده بود و هر کس از صحابه هم از مصحف خود پشتیبانی می کرد لذا عثمان اصحاب پیامبر را در مدینه جمع کرد و با آنان مشورت کرد و همگی بر ضرورت یکسان کردن مصحفها اتفاق نظر داشتند . و بعد عثمان از اصحاب پیامبر دعوت به عمل آورد پس 4 نفر به نام زید بن ثابت ، سعید بن عاص ، عبدالله بن زبیر و عبدالرحمان بن حارث را برای اجرای این کار برگزیده که زید بر آنها ریاست داشت ولی اینان از عهده این کار بر نیامدند و عده ای هم به آنها افزوده شدند مثل ابی بن کعب ، انس بن مالک ‌،‌عبدالله بن عباس … که جمعاً 7 نفر شدند که ابن بن کعب آیات را می خواند و بقیه می نوشتند . و حضرت علی هم رأی موافق را با این برنامه اظهار فرمود و بعد از آنکه حضرت علی (ع) به خلافت رسید مردم را بر آن داشت تا به همان مصحف عثمان ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند . ) (1) همه‌ی علمای شیعه بر این باورند که آن چه امروز در دست است همان قرآن کامل و جامع می باشد و هرگز دچار تحریف و تغییر نشده است . ) (2) به کتابهای علوم قرآنی محمد باقر سعیدی روشن و کتاب علوم قرآنی آیت الله معرفت مراجعه شود . به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 89/400008)
عنوان سوال:

ترتیب نزول آیات و سوره ها به چه صورت بوده است؟


پاسخ:

ترتیب ، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات رسول اکرم (ص) و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفی است و باید آن را بعداً پذیرفت و به همان ترتیب در هر سوره تلاوت کرده با فرود آمدن بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می‌شد و آیات به ترتیب نزول در آن ثبت می گردید تا موقعی که بسم الله دیگری نازل می شود و سورة دیگری آغاز می‌گردید . این نظم طبیعی آیات بود . و گاهی اتفاق می افتاد که پیامبر با اشارة جبرئیل دستور می داد تا آیه ای بر خلاف نظم طبیعی در سورة دیگری قرار گیرد مثل آیه 282 سوره بقره ( واتقوا یوماً ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت وهم لا یظلمون ) ، که گفته اند ازجمله آخرین آیات نازل شده است . پیامبر دستور فرمود آن را بین آیات ربا و آیه دین در سورة بقره ثبت کنند پس ثبت آیات در سوره ها توقیفی است و با نظارت و دستور خود پیامبر اکرم انجام گرفته و باید از آن پیروی نمود .
و امّا درباره نظم و ترتیب سوره ها باید بگوئیم بیشتر محققین بر آنند که جمع و ترتیب سوره ها بعد از پیامبر برای نخستین بار به دست حضرت علی (ع) پس زید بن ثابت و دیگر صحابه انجام گرفت . قرآنی که حضرت علی گرد آوری کرد دارای ویژگی های خاصی بود که در مصاحف دیگر که توسط افراد دیگر جمع آوری شده بود، وجود نداشت .
بنابر برخی از منابع معتبر و اظهارات محققین :
ترتیب دقیق آیات و سور طبق نزول آنها رعایت شده بود و در این قرآن ، قرائت آیات طبق قرائت پیامبر ثبت شده بود و هرگز دارای اختلاف قرائتها نبود و همچنین مشتمل بر تنزیل و تأویل بود یعنی موارد نزول و مناسبتهایی را که موجب نزول آیات و سوره ها بود در حاشیه مصحف توضیح داده بود . حضرت این قرآن را در عرض 6 ماه نوشته بود و آن را به مسجد آورد ولی یکی از سران گروه به پا خاست و گفت : به آن چه آورده ای نیاز نیست و حضرت آن را بر گرداند و دیگر کسی آن قرآن را ندید .
بعد خلفای وقت از کاتبان وحی در خواست کردند که قرآن را جمع آوری کنند چرا که بر روی قطعات چوب و استخوان و یا در سینه های حافظان قرآن بود . لذا ابوبکر از زید بن ثابت خواست تا قرآن را جمع کند او هم پذیرفت و غیر از او اشخاص همچون عبدا… بن مسعود ، ابیّ بن کعب ، مقداد بن اسود ،‌سالم مولی ابی حذیفه ، معاذبن جبل ، ابو موسی اشعری هم شروع به جمع آوری قرآن نمودند که قرآن هر کدام دارای ویژگیهایی خاصی بود .
با گسترش قلمرو حکومت اسلامی تعداد مصحفها رو به فزونی گذاشت با افزایش تعداد مسلمانان نیاز به نسخه هایی قرآنی نیز بیشتر می شد و از طرفی چون مصحفها اختلاف داشت مردم هر شهر و دیاری از قرائت یکی از کاتبان تبعیت می کرد و این باعث اختلاف در امت اسلامی شده بود ، بدین لحاظ عثمان در فکر یکسان کردن مصاحف بر آمد که گامی بزرگ و پدیده ای جدید بود چرا که نسخه های متعددی در اطراف و اکناف منتشر شده بود و هر کس از صحابه هم از مصحف خود پشتیبانی می کرد لذا عثمان اصحاب پیامبر را در مدینه جمع کرد و با آنان مشورت کرد و همگی بر ضرورت یکسان کردن مصحفها اتفاق نظر داشتند . و بعد عثمان از اصحاب پیامبر دعوت به عمل آورد پس 4 نفر به نام زید بن ثابت ، سعید بن عاص ، عبدالله بن زبیر و عبدالرحمان بن حارث را برای اجرای این کار برگزیده که زید بر آنها ریاست داشت ولی اینان از عهده این کار بر نیامدند و عده ای هم به آنها افزوده شدند مثل ابی بن کعب ، انس بن مالک ‌،‌عبدالله بن عباس … که جمعاً 7 نفر شدند که ابن بن کعب آیات را می خواند و بقیه می نوشتند .
و حضرت علی هم رأی موافق را با این برنامه اظهار فرمود و بعد از آنکه حضرت علی (ع) به خلافت رسید مردم را بر آن داشت تا به همان مصحف عثمان ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند . ) (1) همه‌ی علمای شیعه بر این باورند که آن چه امروز در دست است همان قرآن کامل و جامع می باشد و هرگز دچار تحریف و تغییر نشده است . ) (2)
به کتابهای علوم قرآنی محمد باقر سعیدی روشن و کتاب علوم قرآنی آیت الله معرفت مراجعه شود .
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 89/400008)





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین