ترتیب نزول قرآن به چه صورت بوده است؟

تنظیم آیات در سوره ها بدستور پیامبر(ص) صورت گرفته ودر زمان حضور ایشان ختم قرآن توسط اصحاب انجام شده وثواب سوره هابیان گردیده که مجموعه این شواهد نشان می دهد سوره ها درزمان پیامبر(ص) شکل گرفته است. ترتیب موجود سوره‌های قرآنی که از سوره حمد شروع می‌شود و به سوره الناس ختم می‌گردد قطعاً با ترتیب نزول آنها هماهنگی ندارد؛ زیرا بسیاری از سوره‌هایی که در مکه و در آغاز بعثت نازل شده است، اکنون از جهت ترتیب در پایان قرآن قرار گرفته و بر عکس بسیاری از سوره‌های مدنی در اول یا وسط قرآن قرار گرفته است. تقریباً می‌توان گفت ترتیب موجود سوره‌های قرآن برعکس ترتیب نزول آنها می‌باشد و ابتدا سوره‌های طولانی آمدهاست و در آخر به سوره‌های کوتاه که نوعاً مکی هستند ختم می‌شود، ولی مسئله این است که آیا ترتیب کنونی سوره قرآن به دستور پیامبر(ص) انجام گرفته یا با اجتهاد و رأی صحابه بعد از پیامبر(ص) بوده است؟ نظر اکثر محققان بر آن است که ترتیب موجود، امر توقیفی است؛ یعنی، از جانب خدا و به دستور پیامبر(ص) انجام شده است و مؤید آن روایتی است از ابی بن کعب که گفت: روزی رسول خدا(ص) مرا احضار کرد و فرمود: جبرئیل مرا مأمور ساخته تابر تو درود و تهنیت بگویم و قرآن را بر تو بخوانم... و سپس رسول خدا(ص) به بیان فضیلت سوره‌های قرآنی به ترتیب موجود در قرآن از سوره حمد تا الناس پرداخت. همان گونه که در مورد ترتیب نزول سوره‌ها گفته شد، ترتیب آیات هر سوره نیز با ترتیب نزول آیات تفاوت دارد و بین ترتیب نزول آیات هر سوره، تقدیم و تأخّر وجود دارد؛ چه بسا آیاتی که دیرتر نازل شده، ولی در اول سوره قرار گرفته است و حتی در بعضی از سوره‌ها، بخشی از آیات آن مکّی و بخش دیگر آن مدنی است. ولی از مجموع اسناد و روایات چنین برمی‌آید که ترتیب آیات در بین سوره‌ها و هم‌چنین الحاق هر آیه‌ای به سوره مخصوص،امری توقیفی بوده که از جانب خدا و به دستور پیامبر(ص) انجام گرفته و تقریباً اکثریت قریب به اتفاق علمای اسلامی بر این باور هستند. 1. محمدهادی معرفت؛ تلخیص التمهید (قم: مؤسسه النشر اسلامی، چاپ سوم، 1414 ه ق) ج 1. 2. محمدهادی معرفت؛ علوم قرآنی (قم: مؤسسة انتشاراتی التمهید، چاپ اول، 1378). 3. سید محمدباقر حکیم؛ علوم قرآنی، (ترجمة محمدعلی لسانی فشارکی (تهران: انتشاراتی تبیان، چاپ اول، 1378). 4. محمدباقر سعیدی روشن؛ علوم قرآن (قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1377). 5. سید ابوالقاسم خوئی؛ بیان در علوم وسائل کلی قرآن، ترجمة محمد صادق نجفی و هاشم زاده هریسی (خوئی: دانشاگاه آزاد، چاپ پنجم، 1375). 6. حبیب الله طاهری؛ درس هایی از علوم قرآنی (انتشارات اسوه، چاپ اول، 1377( . ============ [1] . سید ابوالقاسم خوئی، بیان در علوم و مسایل کلی قرآن، ترجمة محمدصادق، نجفی و هاشم زاده هریسی. (واحد خوی دانشگاه آزاد،چاپ پنجم، 1375)، ج 1، ص 396. [2] . محمد هادی معرفت، علوم قرآنی (قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، چاپ اول، 1378) ص 120.. [3] . محمد هادی معرفت، تلخیص التمهید، (قم، مؤسسة النشر اسلامی، چاپ سوم، 1414 ه ق)، ج 1، ص 818. [4] . حبیب الله طاهری، درس هایی از علوم قرآنی، (انتشارات اسوه، چاپ اول، 1377)، ج 1، ص 295، (اقتباس). [5] . محمد هادی معرفت، معلوم قرآنی، (قم، مؤسسه انتشاراتی تمهید، چاپ اول، 1378)، ص 125. [6] . محمدهادی معرفت، تلخیص التمهید (قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1414 ه ق)، ج 1، ص 115 و 143 و 178. [7] . محمدباقر سعیدی روشن، علوم قران، (قم، مؤسسه پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1377)، ص http://www.andisheqom.com/Files/faq.php?level=4&id=1217&urlId=378[پایان کد انتخابی][کامل از کد34836]
در مورد ملاک تقسیم بندی قرآن به آیات شواهد و قرائنی وجود دارد که حاکی از آن است که ترتیب و چینش آیات به دستور خود پیامبر(ص ) بوده است و براساس قیاس و رای دیگران نبوده است . چرا که اگر براساس قیاس و رای بود ترتیب آیات این گونه که هست نمی بود. مثلا برخی از آیات بزرگ یک آیه شمرده شده در حالی که می شود آن را تفکیک کرد, از آن طرف آیه )مدهامتان ( در سوره الرحمن یک آیه شمرده شده است . پاره ای از آیات به سرانجام خود می رسد و در برخی از آیات مطلب ناتمام می ماند و به پیوست آیات بعد تکمیل می شود. تمامی اینها قرائن است بر این که ترتیب آیات به دستور خود پیامبر بوده است و گاهی برخی آیاتی که نازل می شد پیامبر(ص ) دستور می دادند در جایگاه خاصی از سوره های قبل قرار بگیرد. اگر چه برحسب نزول سوره جدیدی آغاز شده بود. از مجموع این قرائن استفاده می شود که ملاک اصلی در ترتیب و چینش آیات وحی الهی و دستور شخص پیامبر اکرم (ص ) بوده است . تقسیم یک سوره به آیات متعدد براساس بیان مطلب مختلف است , چنان که در کتاب های آسمانی گذشته نیز )سفر(های متعدد در یک داستان بود ودیگر کتاب ها و مقالات نیز دارای پاراگراف های متعدد می باشد. علاوه بر این که به تنوع طلبی تلاوت کننده پاسخ مثبت داده شده است و از خستگی او جلوگیری می کند. اما علامت های م , ج و... نشانه های وقف لازم و وقف جایز و... در هنگام تلاوت قرآن است که در زیبایی قرائت و درک بهتر مفاهیم قرآن کمک می کند.
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 2/100109314)