رابطه دین و سلامت روانی و جسمانی چیست؟

رابطه دین وسلامت روانی وجسمانی:
از نظر روانشناختی دین کارکردها و ثمرات بسیاری برای انسان دارد. در میان دانش‌های جدید هیچ یک مانند روانشناختی نقاب از رازهای شگفت دین و دینداری برنکشیده و لزوم اجتناب‌ناپذیر آن را به طور ملموس روشن نساخته است. پاره‌ای از کارکردهای دین و دین ورزی در این عرصه عبارتند از: 1. معنا بخشیدن به حیات(13) از مهم‌ترین کارکردهای اساسی دین تبیین معنای زندگی است. هر انسانی از خود می‌پرسد که این زندگی برای چیست؟ درد و رنج و مرگ و میرها چه معنا دارد؟ و در مجموع آیا جهان ارزش زیستن دارد یا نه؟ یافتن پاسخی صحیح در برابر این پرسش‌های بنیادین زندگی‌ساز است و ناکامی در برابر آن زندگی سوز. دین با تبیین جاودانگی، حکمت و هدفمندی هستی و جهت گیری رو به خیر و کمال و تعالی آن، در پرتو تدبیر خداوند حکیم و رحمان و رحیم، خرد پذیرترین و دلپسندترین معنا از حیات انسان و جهان را به دست می‌دهد. کارل یوستاویونگ(14) در اهمیت این مسأله می‌نویسد: )در میان همه بیمارانی که در نیمه دوم حیاتم با آنها مواجه بوده‌ام، یکی هم نبوده که مشکلش در آخرین وهله، چیزی جز مشکل یافتن یک نگرش نسبت به حیات باشد.
با اطمینان می‌توان گفت که همه آنان از آن رو احساس بیماری می‌کرده‌اند که چیزی را که ادیان زنده هر عصر، به پیروان خود، عرضه می‌دارند، از دست داده‌اند و هیچ یک از آنان قبل از یافتن بینش دینی خود، شفای واقعی نیافته است(.(15) ویکتور فرانکل(16) نیز قدرت دین را عقیده به )اَبَر معنی((17) می‌داند، یعنی دین بهترین معنی برای زندگی کردن است.(18) برخی از جامعه شناسان نیز برآنند که گوهر دین واکنش در برابر تهدید به بی‌معنایی در زندگی بشر و تلاش در جهت نگریستن به جهان به مثابه حقیقی معنادار است.(19) پاره‌ای از بروندادهای روانشناختی تفسیر دینی حیات عبارت است از: 1.1. احساس خوش بینی و رضایت 2.1. مطبوع سازی زندگی در مجموعه هستی 3.1. ایجاد امیدواری 4.1. مسئولیت پذیری 5.1. نشاط و حرکت آموزه‌های دینی نگرش فرد به نظام هستی و قوانین آن را خوشبیانه می‌سازد.(20) از نظر استاد مطهری فرد باایمان در کشف هستی هم چون شهروند کشوری است که قوانین و تشکیلات و نظامات آن را صحیح و عادلانه می‌داند و به حسن نیت کارگزاران آن ایمان دارد.
لاجرم: اولاً، زندگی برای او مطبوع و دلپذیر می‌شود. ثانیاً، زمینه‌های ترقی و تعالی را برای خود و دیگران فراهم می‌بیند و روح )امیدواری( در او پدید می‌آید. ثالثاً، اگر چیزی موجب عقب ماندگی او شود آن را جز کم کاری و بی تجربگی و مسئولیت گریزی خود و امثال خود نمی‌داند. او همچنین پاره‌ای از رنج‌ها و دشواری‌ها را زمینه ترقی و تکامل خود می‌داند.
این اندیشه به طور طبیعی شخص را به غیرت می‌آورد و با )خوش بینی( و )امیدواری( به حرکت و جنبش در جهت اصلاح خود وا می‌دارد و از دشواری‌ها استقبال می‌کند. در مقابل فرد بی‌ایمان شهروندی رامی ماند که قوانین، تشکیلات و کارگزاران کشورش را فاسد می‌داند و از قبول آنها هم چاره‌ای ندارد. درون چنین فردی انباشته از عقده‌ها و کنیه‌ها است. او هرگز به فکر اصلاح خود نمی‌افتد، از جهان لذت نمی‌برد و هستی برای او زندانی هولناک است که یا باید از چنگ آن بگریزد و یا با رنج و سختی آن را تحمل کند.
زبان حال او در جهان این است که: در کف شیر نر خونخواره‌ای غیر تسلیم و رضا کو چاره‌ای از این رو قرآن مجید می‌فرماید: )وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً((21). با توجه به آنچه گذشت می‌توان تاثیر معنای دینی حیات بر روان و کنش فرد را به شکل زیر ترسیم کرد: معنای دینی حیات -< خوش بینی -< مطبوع سازی زندگی -< امیدواری - < مسؤولیت پذیری -< جنبش و حرکت اصلاحی 2. بهداشت، سلامت و آرامش روان یکی از نیازهای مهم انسان سلامت و آرامش روان است. در دنیای کنونی علیرغم پیشرفت‌های خیره‌کننده علمی و تکنولوژیکی بشر روز به روز اضطراب، دلهره، افسردگی و ناآرامی بیش از پیش بر انسان چیره شده و حاجت به آرامش روحی و روانی بیشتر احساس می‌شود.
نقش دین در سلامت و آرامش روان از جهات مختلفی حایز اهمیت است. در این باره تحقیقات انجام شده توسط روان شناسان قابل توجه است: الف. دینداری و تحمل فشارهای روانی تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد انگاره‌های دینی نقش مؤثری در تسکین آلام روحی، کاهش اضطراب و تحمل فشارهای روانی دارند و افراد مذهبی از ناراحتی روانی بسیار کمتری رنج می‌برند.(22) ب. دینداری و افسردگی براساس تحقیقات بین دین و افسردگی است، استرس و اضطراب نسبت معکوس وجود دارد.(23) این مسأله در عصر حاضر مورد توجه بسیاری از روانشناسان و اندیشمندان است. ویلر(24) بر آن است که فرد مذهبی از طریق اعتقادات دینی بر مشکلات چیره می‌شود و از طریق اعمال مذهبی و شرکت در مراسم دینی به شبکه وسیع حمایت‌های اجتماعی متصل می‌شود. میدور(25) نیز اظهار می‌دارد که وابستگی دینی چون بدیل دیگر متغیرهای مؤثر بر سلامت روان مانند وضعیت اقتصادی و حمایت‌های اجتماعی عمل می‌کند و منجر به کاهش شیوع افسردگی می‌شود.(26) ج. بررسی‌ها گواه بر آن است که بین دینداری و بزهکاری رابطه منفی وجود دارد و رفتارهای مذهبی می‌تواند بین این دو تمایز افکند.(27) د. دینداری و کاهش مصرف الکل و مواد مخدر براساس تحقیقات انجام شده توسط ادلف(28)، اسمارت،(29) اوتار،(30) دیویدز،(31) افراد مذهبی از مواد مخدر استفاده نمی‌کنند و یا بسیار کم مصرف می‌کنند.
از نظر لوچ(32) و هیوز(33) به ویژه در میان عناصر مذهبی اصولگرایان کمتر از همه به مواد مخدر گرایش دارند و هر اندازه ایمان دینی فرد قوی‌تر باشد احتمال استفاده از مواد مخدر و الکل در او کمتر یا مساوی با صفر است.(34) ه. دین‌داری و خودکشی و خودسوزی تحقیقات نشان می‌دهد خودکشی درکسانی که در مراسم دینی شرکت می‌کنند نسبتی بسیار کمتر از دیگران دارد. کامستاک(35) و پاتریچ(36) دریک بررسی نشان دادند احتمال خودکشی در افرادی که به عبادتگاه‌ها نمی‌روند چهار برابر بیش از شرکت‌کنندگان در محافل دینی است.(37) هم پژوهش‌ها نشان می‌دهد یکی از علل مهم خودسوزی ضعیف بودن اعتقادات مذهبی بوده است. یک بررسی که در کشور اردن توسط داراکه(1992) (38) انجام شده است نشان می‌دهد که تعداد خودکشی در ماه رمضان در مقایسه با ماههای دیگر سال کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد.(39) و. دینداری، رضایت از ازدواج و کاهش طلاق براساس مطالعات انجام شده مذهب مهم‌ترین عامل پای‌بندی به خانواده، رضایت از ازدواج(40) و کاهش طلاق است و این مسأله عامل مهمی در بهداشت روانی خانواده‌ها به شمار می‌رود. تحقیقات نشان داده است مردانی که همسرانشان را طلاق داده و یا از آنها جدا شده‌اند ده برابر پیش از دیگران در معرض ابتلا به بیماری‌های روانی هستند.(41) 3. سازگارسازی جهان درون و برون؛ کاهش رنج ها بهره دیگری که از تفسیر دینی حیات بر می‌خیزد )ایجاد سازگاری بین جهان درون و برون( و لاجرم کاهش رنج‌ها و ناراحتی‌ها است.
بدون شک در مواردی بین خواسته‌ها و تمایلات انسان و آنچه در جهان خارج وجود دارد تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود. گاه این تفاوت‌ها به گونه‌ای است که شرایط خارجی برای انسان رنج آفرین و ملال‌انگیز است.
این تفاوت‌ها می‌تواند به گونه‌های مختلف باشد مثل: 1. تفاوت بین خواسته‌های ما و نظام تکوین، مانند: شرور و آفاتی چون مرگ و میرها، سیل، زلزله، نقض عضو، بیماری و... 2. بین تمایلات ما و واقعیات اجتماعی مثل: حاکمیت نظام استبدادی و... از طرف دیگر در مواردی واقعیات خارجی به سهولت و در شرایطی که ما در آن قرار داریم تغییرپذیر است؛ در چنین وضعیتی انسان‌ها به طور معمول در جهت تغییر جهان خارج به سود تمایلات خود می‌کوشند؛ اما گاه جهان خارج اصلا تغییر پذیرنیست، یا در شرایط مورد نظر شخص دگرگون نمی‌شود؛ و یا تغییر آن مستلزم هزینه‌هایی تحمل‌ناپذیر و نامعقول است. در این موارد بهترین راه سازگارسازی درون با خارج است و دین نیرومندترین عامل آشتی دهنده این دو جهان است.
دین با تفسیری که از جهان و ناملایمات و رنج‌های آدمی در آن می‌دهد، نه تنها ناسازگاری آن دو را از میان بر می‌دارد؛ بلکه با دادن نقش عبادی به تحمل دشواری‌ها و این که بزرگ‌ترین اولیای الهی چشنده تلخ‌ترین رنجهایند شیرین‌ترین رابطه را بین آن دو ایجاد می‌کند؛ به طوری که انسان مؤمن می‌گوید: )زیر شمشیر غمش رقص کنان باید رفت(، از همین رو )الیسون( بهترین راه مقابله با مشکلات تغییرناپذیر را مقابله مذهبی می‌داند.(42) این که حضرت اباعبدالله الحسین )ع( در سرزمین سوزان کربلاء و دیدن آن همه رنج و مصیبت و زخم‌های بسیار بر جان و توان خویش فرمود: )رضا الله رضانا اهل البیت( و زینب کبری پس از تحمل آن همه دشواری طاقت فرسا می‌فرماید: )ما رأینا الا الجمیل( عالی‌ترین نمایش شکوه ایمان در سازگاری جهان درون و برون و شیرین نمودن رنج و سختی در جهت مقاصد و اهداف بلند الهی و انسانی است.
بدین ترتیب نه تنها رنج انسان کاهش می‌یابد، بلکه در مواردی شیرین و دلپذیر می‌شود و این جز در سایه دین و ایمان دینی امکان‌پذیر نیست. 4. هدف بخشی و ایده‌ال پروری یکی از مهم‌ترین کارکردهای دین ارائه ایده‌آل و آرمان مطلوب است. ایده‌آل اصل یا موضوعی است که مورد گرایش انسان قرار گیرد و هدف تلاش‌ها و کوشش‌های او باشد. ایده‌آل موجب شکل‌گیری نوع انتخاب آدمی است. شخص به طور آگاهانه یا ناخودآگاه همه پدیده‌ها را با آن می‌سنجد و ارزشداوری می‌کند. ایده آل از مختصات زندگی بشری و از عناصر اساسی آن است. انسان زمانی می‌تواند از یک زندگی حقیقی برخوردار باشد که آگاهانه برای خود ایده آل و آرمان انتخاب کند. انسان‌ها در طول تاریخ ایده‌آل‌هایی چون رفاه، ثروت، شهرت، مقام، عشق، زیبایی، دانش و... انتخاب کرده‌اند لیکن بهترین ایده آل آن است که دارای شرایط زیر باشد: 1.4. منطقی باشد. 2.4. قابل وصول باشد. 3.4. تمایلات سودجویانه و خودخواهانه و من طبیعی آدمی را کنترل کند. 4.4. در انسان چنان کششی ایجاد کند که از درون به سوی هدف اعلای حیات حرکت کند. چنین آرمانی تنها از دین حق و معنای دینی حیات بر می‌خیزد.(43) 5. پاسخ به احساس تنهایی یکی از رنج‌های بشر که در جهان صنعتی و پیدایش کلان شهرها به شدت رو به تزاید نهاده است مساله احساس تنهایی است.
منظور از احساس تنهایی در این جا تنهایی فیزیکی یعنی جدایی از دیگران نیست؛ بلکه گونه‌های دیگری هم چون ناتوانی دیگران در پاسخ‌دهی به برخی از نیازهای انسان، عدم درک دیگران از شخص و یا سرگرمی دیگران به کار خود و جستجوی منافع خویش و عدم توجه عمیق، جدی، خیرخواهانه و دیگر خواهانه در جهت تأمین خواسته‌ها و نیازهای شخص است.(44) به عبارت دیگر انسان در این دنیا خود را در میان انبوه مردمانی می‌یابد که همواره در بند خودخواهی‌های خویشند و حتی اگر اعمالی به ظاهر نیک و مفید به حال دیگری انجام می‌دهند عمدتاً آمیخته به انواع درخواست‌ها، گرایش‌ها و خودخواهی‌های ظاهر و پنهان است و کسی صد در صد به خاطر )من( کاری برای )من( انجام نمی‌دهد. اما در نگرش دینی انسان هیچ‌گاه تنها نیست. خدا همواره با اوست )وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ((45) نسبت به انسان رؤوف و مهربان است )أَنَّ اللَّهَ بالناس له رَؤُفٌ رَحِیمٌ((46) نیازهای انسان را می‌داند، در رفع آنها تواناست، به یاری انسان می‌شتابد و دعای او را اجابت می‌کند، و در این جهت هیچ خواسته، نیاز و تقاضایی ندارد. )ما أُرِیدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما أُرِیدُ أَنْ یُطْعِمُونِ. إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ((47) ؛ )من ]در برابر نعمت آفرینش و هدایت[ از آنان روزی نمی‌جویم و نمی‌خواهم که مرا طعامی بخشند، همانا خداوند بسیار روزی دهنده و دارای قدرت متین و استوار است(. 6. تقویت قدرت کنترل غرایز از جمله خطراتی که همواره جامعه بشری را مورد تهدید قرار داده و در عصرقدرت و تکنولوژی خطراتی صد افزون برای بشریت به بار آورده لجام گسیختگی غرایز، خودخواهی‌ها و تمایلات سرکش نفسانی است.این پدیده شوم نه تنها از جانب علم و دانش و فلسفه‌های بشری مهارشدنی نیست، بلکه اربابان قدرت و دانش را نیز به اسارت خود در آورده و علم و تکنولوژی را نیز در این جهت، استخدام کرده است.
مولوی رومی در این باره می‌گوید: ای شهان کشتیم ما خصم برون مانده خصمی زان بتر اندر درون کشتن آن کار عقل و هوش نیست شیر باطن سخره خرگوش نیست قدرتی خواهم ز حق دریا شکاف تا به ناخن برکنم این کوه قاف آن عامل نیرومندی که انسان را از اسارت هواهای نفسانی آزاد ساخته و قدرت رویارویی با طغیان‌های زندگی سوز نفس اماره را می‌بخشد، ایمان استوار دینی است. داستایوفسکی می‌گوید: )اگر خدا )دین( نباشد همه چیز مباح است(.(48) یعنی غیر از خداباوری و ایمان مذهبی هیچ عامل دیگری توان بازدارندگی از اعمال ضداخلاقی، بیماری بی عدالتی، تجاوز و فساد و تباهی و رام کردن نفس اماره و سرکش آدمی را ندارد.(49) 7. دیگر کارکردها افزون بر آنچه گذشت کارکردهای روان شناختی،(50) فراروانشناختی،(51) روان تنی(52) و جسمانی دیگری برای دین ذکرشده که به ذکر عناوین آنها بسنده نموده و خواننده عزیز ر ابه مطالعه و جستجوی بیشتر در این زمینه فرا می‌خوانیم: 1. بهداشت و سلامت جسمانی، طول عمر، پایداری در فعالیت‌های فیزیکی، تقویت سیستم ایمنی و دفاعی بدن، تسریع در بهبودی و کوتاه کردن دوران درمان(53). 2. ایجاد خضوع، تعبد و تسلیم در جهانی آکنده از سرگردانی و تعارضات فکری.(54) 3. عشق و محبت، پاسخ به غرایز فرامادی بشر و ایجاد لذت‌های فراجسمانی،(55) تصفیه غم‌ها و جذب شادی‌ها.(56) 4. کاهش اضطراب، ترس‌ها و وحشت‌ها؛ به ویژه ترس از مرگ.(57) 5. افزایش قدرت کنترل و مدیریت ذهن )سایکو سایبرنیتک((58) و تصویرسازی ذهنی.(59) 6. هویت بخشی، انسجام و تعادل شخصیت،(60) رهایش از آشفتگی و هماهنگ‌سازی افکار و احساسات.(61) 7. امیدبخشی، شجاعت آفرینی و افزایش قدرت پایداری در برابر دشمنان و زورمندان.(62) 8. بهداشت و سلامت روح و حقیقت برین وجود آدمی.(63) 9. ایجاد وقار و سنگینی و دوری از جلفی و سبکی.(64) 10. کاهش عملیات جنسی.(65)
جهت آگاهی بیشتر بنگرید: شاکرین، حمید رضا، براهین اثبات خدا، در نقدی بر شبهات جان هاسپرز، فصل دوم )برهان تجربه دینی(، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1385. 8) تفاوت‌های دیگری نیز در این باره ذکر شده است. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: همان. 9) جهت آگاهی بیشتر بنگرید: محمدتقی فعالی‌تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، ص 218-230، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1379. 10) مسأله کارکردهای دین در عرصه دانش را در پرسش؟؟؟/////؟؟؟ پی می‌گیریم. 11) شهید مطهری، یادداشتها، ج 4، ص 200. 12) همو، مجموعه آثار، ج 3، ص 336، تهران، قم: صدرا، چاپ دهم، 1382. 13) این مسأله اساساً مقوله‌ای معرفتی است، از این رو در بحث از کارکردهای معرفتی دین تحت عنوان )پاسخ به پرسش‌های بنیادین( بررسی شد، لیکن به لحاظ کارکردهای مهم روانشناختی آن در اینجا نیز به آن اشاره می‌شود. 41) karl Gustave Jung. 15) پیتر آلستون، ملتون بیکر، محمد لگنهاوزن، دین و چشم اندازهای نو، ترجمه غلامحسین توکلی، ص 163، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، بوستان کتاب قم، 1376. 61) Victor Frunkle. 71) Superlogo. 18) جهت آگاهی بیشتر بنگرید: مجموعه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، ص 164-167، قم، نوید اسلام، چاپ اول، 1377. 19) ملکم همیلتون، جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، ص 179، تهران، تبیان، چاپ اول، 1377. 20) خوش‌بینی دارای گونه‌های مختلف مثبت و منفی است. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: 21) طه (20)، آیه 124. 22)
نیز بنگرید: اسلام و بهداشت روان، ج 2، ص 245، قم، معارف، چاپ اول، 1382. 32) see: pressman .P.Lyons, J.S., Larsin, D.B. and. Starnin, J.J
جهت آگاهی بیشتر بنگرید: الف. دکتراحمدعلی نوربالا، شواهد پژوهشی در رابطه بین وابستگی مذهبی و افسردگی )مقاله( اسلام و بهداشت روان، مجموعه مقالات، ج 1، ص 17-20 قم، معارف، چاپ اول، 1382. ب. دکتر قربانعلی اسداللهی، رابطه اعتقادات مذهبی در درمان بیماری‌های افسردگی )مقاله(نقش دین در بهداشت روان )مجموعه مقالات‌ص 41-47، قم، نوید اسلام، چاپ اول، 1377. 72)
. نیز بنگرید: اسلام و بهداشت روان مجموعه مقالات( ج 2، ص 23، قم، معارف، چاپ اول، 1382.
. نیز بنگرید: اسلام و بهداشت روان، ج 1، ص 237-243. 39) دکتر محمد قهرمانی و...، بررسی تأثیر روزه داری بر وضعیت سلامت روانی )مقاله( نقش دین در بهداشت روان، ج1، ص 244، قم، معارف، چاپ اول، 1382. 04)
بنگرید: الف. دکتر باقر غباری بناب، مطالعاتی در قلمرو مشترک دین و روان‌شناسی )مقاله(، ص 100، حوزه و دانشگاه )فصلنامه(، شماره 29، زمستان 80. ب. دکتر محمد قهرمانی، و... بررسی تأثیر روزه داری بر وضعیت سلامت روانی )مقاله(، دین و بهداشت روان، ج 1، ص 244، قم، معارف، چاپ اول، 1382. 42) بنگرید: دکتر علی نقی فقیهی، بهداشت و سلامت روان در آیینه علم و دین، ص 85، قم، حیات سبز، 1384، چاپ اول. 43) جهت آگاهی بیشتر در این زمینه بنگرید: دکتر عبدالله نصری، فلسفه آفرینش، ص 49 - 73، قم، معارف، چاپ اول، 1382. 44) بنگرید: جوادی آملی، انتظار بشر از دین، ص 46 و 47، قم، اسراء، چاپ اول، 1380. 45) حدید (57)، آیه 4. 46) بقره (2)، آیه 143 ؛ حج (22)، آیه 65. 47) ذاریات (51)، آیه 56-58. 48) مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران و قم: صدرا، 1368. 49) بنگرید: الف. همو، حکمت‌ها و اندرزها، ص 3. ب. همو، امدادها و غیبی در زندگی بشر، ص 86. 05)
. 53) بنگرید: الف. اسلام و بهداشت روان، مجموعه مقالات اولین همایش بین المللی )نقش دین دربهداشت روان(، ج 1، ص 28 و 187 - 153، قم، معارف، چاپ اول، 1382. ب. همان، ج 2، ص 27. ج. پت کوری، بازگشت به دعا در آستانه هزاره سوم، ترجمه عزیزالله صوفی سیاوش. 54) بنگرید: الف. ویلیام جیمز، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی و... ب. شهید مطهری، یادداشت‌ها، ج 4، ص 196، قم و تهران، صدرا، چاپ دوم، 1382. 55) بنگرید: الف. همان، ص 158 و 159. ب. همان، ج 7، ص 15-19. ج. همو، امدادهای غیبی در زندگی بشر، ص 39، قم: صدرا، چاپ هفتم، 1374. 56) مجموعه مقالات اولین همایش دین در بهداشت روان، ص 167، قم، نوید اسلام، چاپ اول، 1377. 57) بنگرید: شهید مطهری، یادداشتها، ج 4، ص 122. 85) Psychocyberentic. 59) اسلام و بهداشت روان )مجموعه مقالات(، ج 1، ص 177 - 161. 60) بنگرید: مجموعه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، ص 165، قم، نوید اسلام، چاپ اول، 1377. 61) شهید مطهری، حکمت‌ها و اندرزها، ص 47. 62) همو، یادداشتها، ج 4، ص 123 و 158-159. 63) همان، ص 154. 64) بنگرید: الف. ویلیام جیمز، دین و ران، ترجمه مهدی قائنی. ب. شهید مطهری، همان، ص 169. 65) مجموعه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، ص 167. شما برای رسیدن به مطلوب خود می توانید از منابع و کتب زیر استفاده فرمایید: - مجموعه مقالات همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان در سال 1378 در دانشگاه ایران - مجموعه مقالات همایش دین و نقش آن در بیماری های روحی و روانی - نقش نماز در نیازهای روانی، شهید صدر، ترجمه : اشتهاردی - گفتارهای معنوی، شهید مطهری - روان شناسی دین - روان شناسی معنویت - دین و بهداشت روان - بهداشت روان از دیدگاه دین، حسینی - قرآن و روان شناسی، دکتر محمد عثمان نجاتی، ترجمه عباس عرب - اصول بهداشت روانی، سید ابوالقاسم حسینی
کارکرد اجتماعی دین:
دین افزون بر کارکردهای فردی، دارای نقش اجتماعی نیرومند و بدیل‌ناپذیری است. از همین رو از دیرزمان فیلسوفان و اندیشمندان به فلسفه اجتماعی وجود دین توجه چشمگیری داشته‌اند. اکنون به اختصار به پاره‌ای از کارکردهای اجتماعی دین اشاره می‌شود:

ایجاد جامعه سالم‌
وجود جامعه سالم، یکی از بنیادی‌ترین نیازهای اجتماعی انسان است. تحقق این مهم و حسن روابط و مناسبات اجتماعی انسان در گرو اموری است از جمله:
1. جهت‌گیری به سمت اهداف، ایده‌آل‌ها و معیارهای تکاملی، پیش برنده و بشر دوستانه.
2. وجود قوانین جامع، دقیق و عادلانه.
3. رعایت عملی عدالت و اجرای قوانین؛ قناعت به حقوق خود و رعایت حقوق دیگران.
4. پای بندی به تعهدات و پیمان‌ها.
5. پاس‌داشت اصول اخلاقی، حس تعاون و همدردی و احساس محبت و مهربانی نسبت به یکدیگر.
به قول شاعر:
خلل‌پذیر بود هر بنا که می‌بینی‌مگر بنای محبت که خالی از خلل است‌
6. انسجام اجتماعی و حسن اعتماد متقابل.
دین پشتوانه اخلاق اجتماعی‌
یکی از نقش‌های بنیادین دین در اجتماع، پشتوانه اخلاق اجتماعی است. بزرگترین و والاترین آموزگاران اخلاق، انبیای بزرگ الهی بوده‌اند و ژرف‌ترین، جامع‌ترین و کهن‌ترین مضامین و احکام اخلاقی را در منابع دینی و با پشتوانه الهی می‌توان یافت.
از نگاه استاد مطهری اخلاقِ منهای خدا و منهای دین و ایمان، هم‌چون اسکناس بدون پشتوانه و استدلال بدون منطق است. شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 4، ص 123، قم و تهران: صدرا، چاپ دوم، 1382. ایشان در این باره (ژرژبیدو) رهبر سوسیالیست‌های فرانسه و از مدافعان اعلامیه حقوق بشر را مثال می‌آورد که وقتی سخن از استقلال الجزایر به میان آمد شدیداً با آن مخالفت کرد و جزو سازمان‌های آدمکش در برابر آزادی خواهان الجزایری قرار گرفت. همان، امدادهای غیبی در زندگی بشر، ص 43، قم و تهران: صدرا، چاپ هفتم، 1374. بنابراین بدون خدا و دین، معنویت و اخلاق سرابی بیش نیست.
به قول داستایوفسکی (اگر خدا (دین) نباشد همه چیز مباح است). همان، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 118، تهران: صدرا، چاپ بیست و پنجم، 1374.
ریشه همه اینها یک چیز است و آن فاصله گرفتن سیاست و نظام مدیریت جامعه از خدا و دین. خدا سرسلسله معنویات است و هم پاداش‌دهنده کارهای خوب. احساسات نوع پرستانه که خود امری معنوی است، وقتی در انسان ظهور و بروز می‌کند که انسان در جهان، معنویتی قائل باشد. یعنی وقتی که انسان به خدایی معتقد باشد می‌تواند انسان‌ها را دوست داشته باشد، این احساسات نوع دوستانه در او ظهور و بروز داشته باشد. اعتقاد مذهبی پشتوانه مبانی اخلاقی است. کسی که می‌گوید اخلاق از مقوله زیبایی است، و زیبایی را هم زیبایی معقول و معنوی می‌داند باید توجه داشته باشد که اساساً تا ما به یک حقیقت و زیبایی مطلق معقول و معنوی به نام خدا قائل نباشیم نمی‌توانیم به یک زیبایی معنوی دیگر معتقد باشیم. زیبایی معنوی روح یا زیبایی معنوی فعل؛ وقتی معنی پیدا می‌کند که ما به خدایی اعتقاد داشته باشیم. اگر خدایی نباشد معنی ندارد که فعل فقط در دنیا خوب و زیبا باشد. اساساً فعل زیبا یعنی فعل خدایی، فعلی که گوئی پرتوی از نور خدا در آن هست. همان جا. پاره‌ای از کارکردهای اخلاقی - اجتماعی دین عبارت است از:
. استوار ساختن میثاق‌ها و پیمان‌ها
احترام به عهد و پیمان یکی از ارکان اساسی تمدن است. این نقش را همواره مذهب بر عهده داشته و هنوز که هنوز است جانشینی پیدا نکرده است.
(ویل دورانت) در کتاب (درس‌های تاریخ) می‌نویسد: (مذهب... به مدد شعائر خود میثاق‌های بشری را به صورت روابط با مهابت انسان و خدا درآورده و از این راه استحکام و ثبات به وجود آورده است). شهید مطهری، وحی و نبوت، ص 27، قم و تهران: صدرا، چاپ پنجم، 1374.
. ایجاد انسجام و همبستگی اجتماعی‌
(رابرتسون اسمیت) بر آن است که دین دو کارکرد دارد: یکی تنظیم رفتار فردی برای خیر همگان و دیگری برانگیختن احساس اشتراک و وحدت اجتماعی. او مناسک دینی را وحدت‌زا و تحکیم بخش اشتراک اجتماعی می‌داند. بنگرید: ملکم همیلتون، جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، ص 170، چاپ اول، 1377.
(امیل دورکیم) نیز نقش حیاتی دین را ایجاد همبستگی و انسجام اجتماعی می‌داند. او می‌گوید: (مناسک دین برای کارکرد درست زندگی اخلاقی ما، همان اندازه ضرورت دارند که خوراک برای حفظ زندگی جسمانی ما لازم است؛ زیرا از طریق همین مناسک گروه خود را تأیید و حفظ می‌کند). همان، ص 179.